رقّى، ابوالقاسم، منجم و پزشك اواخر قرن چهارم. لقب او در برخى منابع، رقّى (← قفطى، ص ۴۲۹؛ ابن ابى اُصَيبعه، ص ۵۶۴) و در برخى ديگر به اشتباه، بَرقى (← نامه دانشوران ناصرى، ج۴، ص۱۱۲؛ فيلسوف الدوله، ص۲۱۷؛ مدرس تبريزى، ج ۱، ص۲۵۰) ذكر شده است. براين اساس، او به شهر قديم رَقّه بر ساحل رود فرات منسوب است (سيوطى، ج ۱، ص ۳۵۷). برخى نيز زادگاه او را تِفليس (امروزه پايتخت گرجستان) و محل فعاليتش را رقّه دانسته، ازاين رو لقب او را با پسوند تفليسى ذكر كرده اند (← روزنفلد[۱] و احسان اوغلو[۲] ، ص ۸۵). همچنين نام او در برخى منابع ابوالقاسم ذكر شده (← قفطى، همانجا؛ ابن عديم، ج ۲، ص ۶۶۳، ج ۹، ص ۴۲۰۶) و ابن ابى اصيبعه (همانجا) از او با نام عيسى و معروف به تفليسى ياد كرده است (← سوتر[۳] ، ص ۶۱). افزون بر نجوم، وى در پزشكى نيز مهارت داشت، چنان كه صاحب رساله اى در حفظ الصحة (بهداشت) نيز بوده است (فيلسوف الدوله؛ مدرس تبريزى، همانجاها). رقّى در بغداد با عضدالدوله ديلمى (حك : ۳۳۸ـ۳۷۲) ملاقات كرد و از پزشكان دربار سيف الدوله حَمْدانى (حك : ۳۳۳ـ۳۵۶)، فرمانرواى حلب از سلسله حمدانيان، بود (ابن ابى اصيبعه؛ مدرس تبريزى، همانجاها). تاريخ درگذشت او در منابع نيامده است. ابن نصر (كاتب بغدادى) در كتاب مفاوضه از رقّى نقل كرده است كه وى در زمان عضدالدوله ديلمى مدتى از نجوم كناره گرفت و به بازرگانى مشغول بود؛ روزى هنگام گذر از بازار ورّاقان، ابوالقاسم قصرى (منجم بغدادى، متوفى ۳۷۵) را درحال نوشتن تقويم مشترى ديد و به او نكته اى را در محاسبات يادآور شد كه در پى آن قصرى مجذوب وى و سپس از نزديكان او شد (← قفطى، ص ۴۲۹ـ۴۳۰). گزارشى درباره رساله اى در نجوم و احكام نجوم، در پاسخ به پرسشهاى قصرى، به رقّى منتسب است كه متن فارسى آن در نامه دانشوران ناصرى (ج ۴، ص ۱۱۳ـ۱۲۱) آمده است. علاوه بر آنكه متن اصلى (احتمالا عربى) اين گزارش هنوز به دست نيامده، انتساب اين اثر به رقّى نيز محل بحث است. رقّى مترجم آثارى از سريانى به عربى نيز بوده است. به گفته ابن ابى اصيبعه (همانجا)، وى بابت امور پزشكى، ترجمه متون سريانى و برخى فعاليتهاى ديگر از سيف الدوله دستمزد دريافت مى كرد.
منابع : ابن ابى اُصَيبعه، عيون الانباء فى طبقات الاطباء، چاپ محمد باسل عيون السود، بيروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸؛ ابن عديم، بغية الطلب فى تاريخ الحلب، چاپ سهيل زكار، بيروت ?] ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸[؛ عبدالرحمان بن ابى بكر سيوطى، لب اللباب فى تحريرالانساب، چاپ محمد احمد عبدالعزيز و اشرف احمد عبدالعزيز، بيروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱؛ عبدالحسين فيلسوف الدوله، مطرح الانظار فى تراجم اطباءالاعصار و فلاسفة الامصار، چاپ ميرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۸ش؛ على بن يوسف قفطى، تاريخ الحكماء، و هو مختصر الزوزنى المسمى بالمنتخبات الملتقطات من كتاب اخبارالعلماء باخبار الحكماء، چاپ يوليوس ليپرت، لايپزيگ ۱۹۰۳؛ محمدعلى مدرس تبريزى، ريحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ش؛ نامه دانشوران ناصرى، قم: دارالفكر، ?]۱۳۳۸ش[؛
Boris Abramovich Rozenfeld and Ekmeleddin Iè hsano§glu, Mathematicians, astronomers, and other scholars of Islamic civilization and their works (7th-19thc.), Iè stanbul 2003; Heinrich Suter, Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke, Leipzig 1900, repr. Amsterdam 1981.
/ پويان رضوانى /