رضوانی، غلامرضا

رضوانى، غلامرضا، فقيه امامى معاصر. او در اول مهر ۱۳۰۹ در خمين به دنيا آمد. پدرش، محمدكريم، كاسب بود و در محل خود به ديانت و پارسايى شهرت داشت. غلامرضا  تحصيلات خود را از يك مكتب خانه سنّتى آغاز كرد. او سپس با تأسيس نخستين مدرسه به سبك جديد در خمين، در آنجا تا مقطع سيكل را گذراند. در ۱۳۲۷ش در هجده سالگى به حوزه علميه قم رفت و پس از اتمام دروس مقدماتى، دوره ميانى فقه و اصول را نزد عالمانى چون محمدباقر سلطانى طباطبايى* و عبدالجواد اصفهانى فراگرفت و مدتى نيز در دروس خارج (دوره عالى) فقه و اصول حاج آقاحسين طباطبايى بروجردى*، سيدمحمد محقق داماد* و امام خمينى* شركت كرد. رضوانى در ۱۳۳۲ش به نجف رفت و به تحصيلات عالى خود ادامه داد. او در آنجا در درس سيدمحمود شاهرودى* حاضر شد و پس از ورود امام خمينى به نجف، در درس خارج او نيز شركت كرد. رضوانى در علومى مانند رياضيات، منطق و فلسفه هم مهارت داشت ( ← رضوانى، ۱۳۶۹ش، ص ۵۳ـ ۵۴؛ «مرورى بر زندگى نامه مرحوم آيت اللّه رضوانى خمينى»، ۱۳۹۲ش). رضوانى تا سال ۱۳۵۸ش كه به ايران بازگشت ( ← ادامه مقاله)، در حوزه علميه نجف به تدريس برخى متون فقهى و اصولى مانند الرسائل* و المكاسب* و نيز خارج فقه و علومى چون منطق و فلسفه اشتغال داشت. او پس از اقامت در ايران نيز به تدريس خارج فقه و اصول ادامه داد ( ← «مرورى بر زندگى نامه مرحوم آيت اللّه رضوانى خمينى»، ۱۳۹۲ش). هنگامى كه رضوانى در نجف اقامت داشت، قيام امام خمينى و ديگر عالمان دينى در مخالفت با لايحه انجمنهاى ايالتى و ولايتى آغاز شد. رضوانى به رغم فضاى غير سياسى حوزه نجف، از كسانى بود كه به حمايت از مبارزات ملت ايران و نهضت اسلامى برخاست و در پى تبعيد امام خمينى به تركيه، به همراه شمارى از مجتهدان و مدرّسان مبرِّز حوزه نجف، براى انتقال او به عراق كوشيد. با ورود امام خمينى به نجف (۱۳ مهر ۱۳۴۴)، رضوانى به او پيوست و وى را در مبارزه با رژيم پهلوى يارى داد، تا آنجا كه از نزديكان امام خمينى به شمار مى رفت. او در سالهاى اقامت امام خمينى در عراق، در دفتر او در نجف فعال و بسيار تأثيرگذار بود ( ← رضوانى، ۱۳۵۸ش، ص ۱۱؛ امام خمينى، ج ۲، ص ۴۷۷، ج ۳، ص ۱۳۴، ۴۵۳؛ «مرورى بر زندگى نامه مرحوم آيت اللّه رضوانى خمينى»، ۱۳۹۲ش). پس از درگذشت سيدمصطفى خمينى* (اول آبان ۱۳۵۶)، امام خمينى كه به رضوانى اعتماد تام داشت، در وصيت نامه اش در آذر ۱۳۵۶، او را به عنوان يكى از چهار وصىّ خود برگزيد ( ← امام خمينى، ج ۳، ص۲۷۰، ۲۸۰). اين وصيت تا زمان پيروزى انقلاب اسلامى و بازگشت امام خمينى به ايران معتبر و برقرار بود. پس از هجرت امام خمينى به فرانسه (۱۴ مهر ۱۳۵۷)، رضوانى و شمارى ديگر از عالمان و مدرّسان حوزه علميه نجف در نامه اى به رئيس جمهور وقت فرانسه مسئوليت آن كشور را در حراست از امام يادآور شدند و درخواست كردند كه دولت آن كشور از ايجاد هرگونه محدوديت براى ايشان پرهيز كند ( ← اسناد انقلاب اسلامى، ج ۳، ۴۰۸). در زمان اقامت امام در پاريس، رضوانى همچنان مسائل انقلاب را در نجف پيگيرى مى كرد و درصدد دريافت اعلاميه هاى امام از پاريس و انتشار آنها بود. در ماههاى نخست پس از پيروزى انقلاب اسلامى، رضوانى به اقامت خويش در نجف ادامه داد و براى جلب حمايت حوزه نجف از انقلاب اسلامى مى كوشيد، تا اينكه با دست يابى صدام حسين به منصب رياست جمهورى عراق و كناره گيرى اجبارى احمد حسن البكر از اين منصب (۲۵ تير ۱۳۵۸/ ۱۶ ژوئيه ۱۹۷۹)، رضوانى مانند بسيارى از شيعيان و عالمان مقيم نجف مجبور به ترك اين كشور شد و به ايران آمد ( ← رضوانى، ۱۳۶۹ش، ص ۵۳؛ «مرورى بر زندگى نامه مرحوم آيت اللّه رضوانى خمينى»، ۱۳۹۲ش). رضوانى پس از ورود به ايران، همواره مؤيد و مروج افكار امام خمينى بود و مسئوليتهاى متعددى را در نظام جمهورى اسلامى برعهده گرفت. مهم ترين و طولانى ترين مسئوليت رضوانى، عضويت وى در شوراى نگهبان بود. او از نخستين فقيهانى بود كه در اول اسفند ۱۳۵۸ با حكم امام خمينى به عضويت شوراى نگهبان درآمد. چون براساس اصل ۹۲ قانون اساسى، نيمى از اعضاى نخستين دوره شوراى نگهبان پس از سه سال، به قيد قرعه تغيير مى يابند، رضوانى در ۲۹ تير ۱۳۶۲ از اين نهاد خارج شد. او سپس به رياست ديوان عدالت ادارى منصوب گرديد، ولى پس از حدود يكسال از اين مسئوليت كناره گيرى كرد. او در ۹ شهريور ۱۳۶۸، دوباره با حكم مقام رهبرى به عنوان يكى از فقيهان شوراى نگهبان منصوب شد و تا پايان عمر در اين سِمَت ماند. او در برخى دوره هاى انتخاباتى، به انتخاب اين شورا عضو هيئت مركزى نظارت بر انتخابات بود؛ ازجمله در انتخابات چهارمين دوره مجلس شوراى اسلامى (۱۳۷۰ش)، كه به رياست اين هيئت برگزيده شد ( ← اطلاعات، ش ۱۶۰۷۹، ۱ اسفند ۱۳۵۸، ص ۱۲؛ «مرورى بر زندگى نامه مرحوم آيت اللّه رضوانى خمينى»، ۱۳۹۲ش؛ «زندگينامه غلامرضا رضوانى خمينى»، ۱۳۹۲ش). عضويت در دوره هاى اول تا سوم مجلس خبرگان رهبرى، به نمايندگى از مردم استان تهران نيز از ديگر مسئوليتهاى رضوانى بود ( ← خبرگان ملت، دفتر۱، ص ۵۸۶، ۵۹۲، ۵۹۶). يكى از فعاليتهاى رضوانى تعامل با دستگاههاى گوناگون براى تبيين آراى فقهى شوراى نگهبان بود. او به ويژه در تصويب قانون عمليات بانكى بدون ربا (مصوب ۱۳۶۲ش) و تبيين و تثبيت آن فعال بود و با پاسخ به پرسشهاى گوناگون بانك مركزى و برخى از ديگر نهادهاى پولى كشور، در برطرف كردن مشكلات بانكها و موانع نظرى نظام بانكى غيرربوى سهمى بسزا داشت. رضوانى قوانين حاكم بر نظام بانكى جمهورى اسلامى ايران را غيرربوى مى دانست و از آن دفاع مى كرد ( ← رضوانى، ۱۳۷۳ش، ص ۲۴؛ نيز ← معاملات بانكى از منظر مراجع تقليد، ص ۴۲۷ به بعد؛ بانك در اسلام*؛ ربا*)؛ هرچند غير ربوى بودن قراردادها و معاملات بانكى را مشروط بر اجراى درست اين قانون و آموزش كارگزاران بانكى و توجيه سپرده گذاران مى دانست. به نظر او با توجه به نقش وكالتى بانكها از جانب سپرده گذاران (براساس قانون بانكدارى اسلامى)، اجرانشدن درست اين قانون و دستورالعملهاى آن، عمل برخلاف وكالت و موجب تصرف در مال غير و غصب و ازاين رو بدتر از ربا است. به گفته رضوانى در نظام بانكى غير اسلامى و مبتنى بر ربا، وام گيرنده با اينكه به سبب پرداخت ربا مرتكب حرام مى شود، دست كم مالك پول مى شود و در مال خود تصرف مى كند (۱۳۷۳ش، ص ۲۴ـ۲۵؛ ۱۳۷۴ش، ص ۲۶ـ۲۷). پس از درگذشت سيداحمد خوانسارى* (از مراجع تقليد معاصر؛ متوفى ۱۳۶۳ش)، كه در مسجد سيدعزيزاللّه، واقع در بازار بزرگ تهران، اقامه جماعت مى كرد و در پى درخواست گروهى از اهالى بازار از امام خمينى براى جايگزينى فردى داراى صلاحيت، امام در ۷ اسفند ۱۳۶۳، در حكمى با اشاره به سالهاى طولانى آشنايى و مراودت با رضوانى و آراسته بودن او به اوصافى چون علم و تقوا و صلاح و سداد، او را به عنوان وكيل خود و امام جماعت اين مسجد معرفى كرد (امام خمينى، ج ۱۹، ص ۱۷۴). پس از درگذشت امام نيز اين مسئوليت او تداوم يافت. رضوانى در ۳۱ فروردين ۱۳۹۲ در ۸۳ سالگى درگذشت و در حرم حضرت معصومه سلام اللّه عليها به خاك سپرده شد (همشهرى آنلاين، ۱ ارديبهشت ۱۳۹۲). از رضوانى آثارى در فقه و اصول برجاى مانده است، ازجمله حواشى او بر كفاية الاصول* اثر آخوند ملامحمدكاظم خراسانى*، مكاسب اثر شيخ انصارى* و عروة الوثقى* اثر سيدمحمدكاظم طباطبايى يزدى*. او مقالاتى فقهى نيز نگاشته است: ازجمله «انفال» (چاپ شده در فقه اهل بيت عليهم السلام، ش ۱۴، تابستان ۱۳۷۷، ص ۵۳ـ ۹۴) و «زمين موات» (چاپ شده در همان منبع، ش ۱۷ـ۱۸، بهار ـ تابستان ۱۳۷۸، ص ۵۷ـ۹۳).

منابع : اسناد انقلاب اسلامى، ج ۳، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامى، ۱۳۷۴ش؛ امام خمينى، صحيفه امام: مجموعه آثار امام خمينى(س)، (بيانات، پيام ها، مصاحبه ها، احكام، اجازات شرعى و نامه ها)، تهران ۱۳۸۹ش؛ خبرگان ملت: شرح حال نمايندگان مجلس خبرگان رهبرى، قم: دبيرخانه مجلس خبرگان رهبرى، ۱۳۷۹ش ـ؛ غلامرضا رضوانى، «]گفتگو با[ حاج شيخ غلامرضا رضوانى: عضو شوراى نگهبان»، كيهان، ش ۱۰۹۳۵، ۲ اسفند ۱۳۵۸؛ همو، «متن سخنرانى حضرت آيت اللّه رضوانى: عضو محترم فقهاى شوراى نگهبان»، در مجموعه سخنرانيها و مقالات پنجمين سمينار بانكدارى اسلامى: نظام بانكى و توسعه اقتصادى كشور، ۱۴ و ۱۵ شهريورماه ۱۳۷۳، ]تهران[: مؤسسه بانكدارى ايران، ]۱۳۷۳ش[؛ همو، «متن سخنرانى حضرت آيت اللّه رضوانى: عضو محترم فقهاى شوراى نگهبان»، در مجموعه سخنرانيها و مقالات ششمين سمينار بانكدارى اسلامى: نظام بانكى كشور و سنجش عملكرد آن، ۱۳ و ۱۴ شهريورماه ۱۳۷۴، ]تهران[: مؤسسه بانكدارى ايران، ]۱۳۷۴ش[؛ همو، «مصاحبه با آيت اللّه غلامرضا رضوانى»، حوزه، سال ۷، ش ۱ و ۲ (فروردين ـ تير ۱۳۶۹)؛ «زندگينامه غلامرضا رضوانى خمينى (۱۳۰۹ـ۱۳۹۲)»، همشهرى آنلاين، ۱۳۹۲ش.

Retrieved Oct.10, 2015, from hamshahrionline.ir/ detalis/ 210283;

«مرورى بر زندگى نامه مرحوم آيت اللّه رضوانى خمينى»، جماران: پايگاه اطلاع رسانى و خبرى جماران، ۱۳۹۲ش.

Retrieved Oct.10, 2015, from www.jamaran.ir/ newsprint. aspx? ID = 25898;

معاملات بانكى از منظر مراجع تقليد، گردآورى و تدوين عباس موسويان، تهران: پژوهشكده پولى و بانكى، ۱۳۹۲ش؛ همشهرى آنلاين، ۱ ارديبهشت ۱۳۹۲.

Retrieved Oct.10, 2015, from hamshahrionline.ir/print/ 210385.

/ محمد رئيس زاده /