دوقه‌کین‌زاده احمدبیگ

دوقه کین زاده احمدبیگ، شاعر دیوانی و صوفی عثمانی در قرن دهم. او را دوقکین زاده و دوقه کین اوغلی نیز خوانده اند (← سامی، ذیل «دوقکین زاده احمدبک»؛ قنالی زاده، ج ۱، ص ۱۳۹؛ قس گولپینارلی ، ۱۳۷۸ش، ص ۳۸۴ که مترجم آن را به شکل دُقاقین زاده نوشته است).آگاهیهای اندک و پراکنده ای دربارة او وجود دارد. تاریخ و محل تولدش معلوم نیست. احمدبیگ از خاندان دوقه کین زاده است (لطیفی، ص ۸۷) که نام خود را از اسم دوک ژین/ گینگرفته اند (سوزن، ص ۱۲). دوک ژین از مردم نرماندی بود و قبل از فتح استانبول به دست محمد فاتح (حک:۸۵۵ـ۸۸۶)، حاکم اشقودره (شهری در آلبانی) بود (سامی، همانجا).احمدپاشا دوقه کین زاده، جدّ احمدبیگ، نوه برادرِ دوک ژین بود (سوزن، ص ۱۵). او در زمان سلطان محمد فاتح یا سلطان بایزید دوم (حک:۸۸۶ـ۹۱۸) مسلمان شد و به دربار عثمانی راه یافت (ثریا، ج ۱، ص ۱۹۵؛ د.ا.د.ترک، ذیل «دوقه کین زاده احمدپاشا»؛ قس پچوی، ج ۱، ص ۳۲ که گفته است، دوقه کین اوغلی محمدپاشا، پسر احمدپاشا، را به دربار عثمانی آورده اند). او در زمان سلیم اول (حک:۹۱۸ـ۹۲۶) و در اثنای جنگ چالدران به وزارت رسید و در ۱۸ محرّم ۹۲۱ در آماسیه به جرم تحریک ینی چریها به شورش، اعدام شد (مصطفی عالی افندی، ج ۱، گ ۲۵۷پ؛ سعدالدین افندی، ج ۲، ص ۲۸۷؛ د.ا.د.ترک، همانجا).محمدپاشا (متوفی ۹۶۴) ــ فرزند احمدپاشا ــ نیز در دولت عثمانی مناصب حکومتی داشت، به گونه ای که در سالهای ۹۶۱ تا ۹۶۳ والی مصر بود (ثریا، ج ۴، ص ۱۱۴؛ قس سامی، ذیل «دوقکین زاده» که سال عزل او از حکومت مصر را ۹۶۲ نوشته است).نخستین اطلاعات دربارة احمدبیگ را لطیفی (همانجا) به دست داده است. براساس این اطلاعات، او سپاهیِ بلندمرتبه ای بود که به مقام سنجق بیگی رسیده بود. او درنهایت از مردم و مناصب حکومتی کناره گیری کرد و گوشه انزوا گزید. لطیفی (ص ۸۷ـ۸۸) نمونه ای از اشعار او را هم ذکر کرده است.قنالی زاده (ج ۱، ص ۱۳۹ـ۱۴۰) و تذکره نویسان دیگر نیز همین اطلاعات را تکرار کرده اند (← سوزن، ص۲۰). مصطفی عالی افندی (ج ۱، گ ۳۶۴ر) با اشاره به گوشه گیری او، اشعارش را لطیف و دلپذیر وصف کرده است.دربارة تاریخ درگذشت احمدبیگ هم اطلاع دقیقی دردست نیست. ثریا (همانجا) درگذشت او را در ۹۶۴ دانسته، اما گولپینارلی (۱۹۳۱، ص ۳۴۵) ابتدا با استناد به گفته قاف زاده فائزی در زبدة الاشعار که درگذشت وی را در اواسط دوره سلیمان اول (حک:۹۲۶ـ۹۷۴) نوشته است، احتمال داده که احمدبیگ در بین ۹۵۰ـ۹۵۵ درگذشته باشد. اما بعدها با اشاره به وجود سنگ مزار احمدبیگ دوقه کین زاده در محله ایوب استانبول، تاریخ درگذشت وی را ۹۶۴ ذکر کرده است (د.ا.د.ترک، ذیل «ساربان احمد»؛ نیز ← گولپینارلی، ۱۹۶۱، ص ۲۴۲). بااین حال، لطیفی که تذکره خود را در ۹۵۳ نوشته ازاو با قید «رحمة الله علیه» یاد کرده است (← ص ۸۷).یکی از موضوعات بحث برانگیز دربارة زندگی احمدبیگ، یکی پنداشتن او با احمد ساربان*، از قطبهای ملامیه بیرامیه، و نیز درآمیختن شخصیت او با جدّش احمدپاشاست. به نظر سوزن (ص ۲۶) اشتباه بروسه لی باعث تخلیط احمدبیگ با جدّش احمدپاشا شده است (← بروسه لی، ج ۱، ص ۳۰۶، پانویس ۱ که به اشتباه احمدپاشا ــ و نه احمدبیگ ــ را برادر عثمان بیگ دوقه کین زاده معرفی کرده است).در دوازده نسخه ای، که از دیوان ترکی احمدبیگ موجود است، عناوینی چون دیوان احمد ساربان دوقه کین زاده، دیوان احمدی، دیوان دوقه کین زاده احمدبیگ، دیوان احمد ساربان حضرتلری، دیوان حضرت احمدافندی و احمدپاشا دیوانی مشاهده می شود (← سوزن، ص ۵ـ۱۱). همین مسئله موجب تردید در نسبت دادن دیوان به احمدبیگ یا احمد ساربان و حتی احمدپاشا شده و همچنین باعث شده تا احمدبیگ و احمد ساربان را شخص واحدی بپندارند.گولپینارلی (۱۹۳۱، ص ۳۴۷) ابتدا احمدبیگ دوقه کین زاده و احمد ساربان را یکی دانسته، اما سپس از این نظر خود بازگشته است (← ۱۹۶۱، همانجا). اوزقریملی (ج ۱، ص ۴۳۶) نیز این نظر گولپینارلی را تأیید کرده و معتقد است که اشعار این دو شاعر با هم آمیخته شده اند. به نظر سفرجی اوغلوتا زمانی که اطلاعات قطعی به دست نیامده است، باید اشعار موجود را متعلق به احمدبیگ دانست (← د.ا.د.ترک، ذیل مادّه).شاعر در دیوان موجود با تخلصهای احمد و احمدی، بیشتر اشعار صوفیانه سروده و در آنها زبانی نسبتاً ساده، روان و صمیمی به کار برده است. او در اشعارش از اهل بیت، حضرت علی علیه السلام و دیگر خلفای اسلام با احترام و محبت یاد کرده است (کوچوک و همکاران، ص ۳۲۹). نسخه موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه استانبول ، که در تحفه نائلی با عنوان «دیوان دوقه کین زاده احمدبیگ» ذکر شده است، در واقع مثنوی گنجینه راز اثر دوقه کین زاده یحیی بیگ طاشلیجه لی است (د.ا.د.ترک، همانجا؛ برای آگاهی بیشتر دربارة اشعار ← ساربان* احمد؛ نیز ← طاشلیجه لی یحیی*).دوقه کین زاده با گوهرملوک/ ملک، دختر بایزید دوم، ازدواج کرد (عطائی، ص۴۶۰؛ ثریا، همانجا) و صاحب چهار فرزند به نامهای احمد، عثمان، سنان و نسلِشاه شد (سوزن، ص ۱۶؛ قس مصطفی عالی افندی، ج ۱، گ ۳۶۴ر، که محمدپاشا را برادر احمدبیگ دانسته است؛ برای آگاهی دربارة عثمان ← عطائی، همانجا؛ سامی، ذیل «دوقکین زاده عثمان افندی»). نام احمدبیگ، سلطان زاده نیز ثبت شده است (← ثریا، ج ۱، ص ۱۹۹).گفته شده که فرزند او محمد، پدر فصیح احمد دده* (متوفی ۱۱۱۱، شاعر عثمانی) بوده است (سوزن، ص ۲۷؛ نیز ← گولپینارلی، ۱۹۳۱، ص۳۴۰ـ۳۴۱).

منابع: محمدطاهر بروسه لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲؛ ابراهیم پچوی، تاریخ پچوی، استانبول ۱۲۸۱ـ۱۲۸۳؛ محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱؛ سامی؛ محمدبن حسنجان سعدالدین افندی، تاج التواریخ، ]استانبول[ ۱۲۷۹ـ۱۲۸۰؛ محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، در شقائق النعمانیّه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹؛ حسن قنالی زاده، تذکرة الشعرا، چاپ ابراهیم قُتلُق، آنکارا ۱۹۷۸ـ۱۹۸۱؛ عبدالباقی گولپینارلی، ملامت و ملامتیان، ترجمه توفیق ه . سبحانی، تهران ۱۳۷۸ش؛ لطیفی، تذکره لطیفی، چاپ احمد جودت، استانبول ۱۳۱۴؛ مصطفی عالی افندی، کنه الاخبار، ج ۱، آنکارا ۲۰۰۹؛Abdülbâki G(lpınarlı, Melâmîlik ve Melâmîler, İstanbul ۱۹۳۱; idem, Yunus Emre ve tasavvuf, İstanbul ۱۹۶۱; Sabahattin Küçük, Ali Yıldırım and( ener Demirel, "İlk klâsik d(nem: nazım", in Türk dünyasi edebiyat tarihi, vol.۵ Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, ۲۰۰۴; Atilla (zkırımlı, Türk edebiyati tarihi, Ankara ۲۰۰۴; Hüseyin Süzen, "Dükakinzade Ahmed Beg divanı: inceleme - tenkidli metin", doctoral thesis, İstanbul (niversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ۱۹۹۴; TDVİA, s.vv. "Dukakinzâde Ahmed bey" (by Nejat Sefercioğlu), "Dukakinzâde Ahmed Paşa" (by Abdülkadir (zcan), "Sârbân Ahmed" (by Nihat Azamat).