دَوعَن (دُوعَن)، شهرستانی در استان حَضَرمَوت* در یمن. در منابع قدیم، برای واژه دوعن معنای خاصی ذکر نشده است. در میان معاصران، سَقّاف (ص ۱۴۲) دوعن را نامی فارسی و قدمت کاربرد آن را از زمان استیلای ایرانیان بر یمن و سکونت آنان در حضرموت (اواخر قرن ششم میلادی) دانسته، اما دلایل محکمی برای این ادعا نیاورده است.در گذشته، ناحیه دوعن به مرکزیت شهر خُرَیْبَه، متشکل از دو وادی بزرگ اَیمن (راست) و اَیسَر (چپ) بود و شهرها و روستاهای پراکنده ای در این دو وادی وجود داشت (بکری یافعی، ص ۲۱۷؛ سقّاف، همانجا)، ازجمله قُوَیرَه، از قدیم ترین شهرها؛ بِضَه، از شهرهای بزرگ دوعن؛ و جبیل که گویا احمدبن عیسی، نیای علویان حَضارِمَه، اوایل قرن چهارم در آنجا حضور داشت (← سقّاف، ص ۱۵۵ـ۱۶۵؛ برای اطلاع بیشتر از شهرها و روستاهای دیگر دوعن ← همان، ص ۱۵۵ـ۱۸۶).در زمان حاکمیت همدانیان* (حک:۴۹۲ـ۵۶۹)، که مقارن حضور اباضیها در سرتاسر حضرموت بود، امام اباضیان مدتی در دوعن مستقر شد (ابن حائک، ص۱۷۰ـ۱۷۱؛ نیز ← د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ برای اطلاع بیشتر از دوره اباضیان در حضرموت ← شاطری، ج ۱، ص ۱۱۸ـ۱۳۰؛ نیز ← اباضیه*). در ۶۱۷، عمربن مهدی (از امرای ایوبی)، که خواهان گسترش سیطره ایوبیان بر یمن بود، براثر مقاومت مردم دوعن با آنها درگیر شد که در پی آن بسیاری از مردم کشته شدند و دوعن آسیب بسیار دید (کندی، ج ۱، ص ۷۹ـ۸۱؛ صالح حامد، ج ۲، ص ۴۹۴ـ۴۹۵). از نیمه قرن هفتم، آل عمود به رهبری شیخ سعیدبن عیسی (متوفی ۶۷۱)، بر خریبه، بضه و رَباط حاکم و در پی آن، قبایل قِثِم و دَیِّن تسلیم عمودیها شدند (بکری یافعی، ص ۲۱۷ـ۲۱۸). در ۷۷۵ سیل عظیمی خساراتی بر دوعن وارد آورد (کندی، ج ۱، ص ۱۳۱). در ۹۴۰، بدربن عبداللّه (رئیس قبیله یافع)، با حمایت امامان زیدی، به همراه آل علی بن فارِس وارد دوعن و بر بخشهایی از آن حاکم شد (همان، ج ۱، ص ۱۷۵؛ نیز ← حضرموت*). به سبب رقابتهای مداوم قبایل مختلف در دوعن و نیز ستم عمودیان بر آنها، دوعنیها از حاکم مُکَلّا، عوض بن عمر قُعَیطی (متوفی ۱۳۵۰)، برای نجات خود درخواست کمک کردند که در پی آن، در حدود ۱۳۱۷، قعیطیها دوعن و بخشهایی از حضرموت را در دست گرفتند (بکری یافعی، ص ۲۱۹ـ۲۲۰). براساس توافق نامه دولت عثمانی با انگلیس در ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴، دولت عثمانی از حاکمیت خود بر حضرموت چشم پوشی کرد و این منطقه تحت سیطره دولت انگلیس درآمد و اداره این منطقه به قعیطیها داده شد (بن دغر، ص ۴۱ـ۴۳؛ برای تفصیل ← حضرموت*؛ قعیطی*). در تقسیمات اداری حکومت قعیطیه، در ۱۳۱۹ش/ ۱۹۴۰ دوعن یکی از استانهای (لواء) پنج گانه این حکومت بوده است. مهم ترین نواحی این استان، لَیسَر، هَجْرَیْن و عَمْد بود که قبایلیهمچون سَیبانی، عَمود، نَوَّح، خَنابِشه، آل محفوظ، حالکه، آل ماضی، و آل باتیس در آن ساکن بودند (← بکری یافعی، ص ۲۳۸ـ۲۴۰؛ برای اطلاع بیشتر ← مقحفی، ذیل مادّه).در ۱۳۴۱ش/ ۱۹۶۲، با تأسیس حکومت جمهوری یمن (یمن شمالی) در بخش شمالی و غربی و در ۱۳۴۶ش/ ۱۹۶۷، با تأسیس جمهوری دموکراتیک یمن (یمن جنوبی) در مناطق جنوبی و شرقی، حضرموت و دوعن جزء مناطق جنوبی شدند (← الموسوعة العربیة، ج ۲۲، ص۵۶۰). با اتحاد یمن شمالی و جنوبی در ۲ اردیبهشت ۱۳۶۹/ ۲۲ آوریل ۱۹۹۰، این جمهوری به نوزده استان تقسیم شد و دوعن در استان حضرموت قرارگرفت (← الجمهوریة الیمنیة، ص ۳۵، ۳۸).امروزه دوعن منطقه ای سرسبز با نخلستانهای بسیار، درختان حنا و کشتزارهای گندم و ذرت است. عسل دوعن، مهم ترین محصول آنجا، شهرت فرامنطقه ای دارد (← همان، ص ۳۸؛ مقحفی، همانجا؛ ابن حائک، ص ۱۶۸، پانویس ۸).
منابع: ابن حائک، صفة الجزیرة العرب، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳؛ صلاح عبدالقادر بکری یافعی، فی جنوب الجزیرة العربیة، قاهره ۱۴۲۵/ ۲۰۰۴؛ بن دغر (احمد عبید)، حضرموت و الاستعمار البریطانی: ۱۹۳۷ـ ۱۹۶۷، قاهره ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰؛ الجمهوریة الیمنیة مسیرة عشر سنوات، ۱۹۹۰ـ ۲۰۰۰، ]صنعا[: وزارة التخطیط و التنمیة ۲۰۰۰؛ عبدالرحمان سَقّاف، معجم بلدان حضرموت، المسمی إدام القوت فی ذکر بلدان حضرموت، چاپ ابراهیم احمد مقحفی و عبدالرحمان بن سقّاف، صنعا ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲؛ محمد شاطری، ادوار التاریخ الحضرمی، ج ۱، جده ]۱۳۸۱/ ۱۹۶۲[؛ صالح حامد، تاریخ حضرموت، صنعا ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳؛ سالم بن محمد کندی، تاریخ حضرموت، المسمّی بالعدّة المفیدة الجامعة لتواریخ قدیمة و حدیثة، چاپ عبداللّه محمد حبشی، صنعا ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛ ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعا ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲؛ الموسوعة العربیة، دمشق: هیئة الموسوعة العربیة، ۱۹۹۸ـ۲۰۰۸، ذیل «الیمن: التاریخ الحدیث» (از مصطفی خطیب)؛EI۲, s.v. "Daw’an" (by G. Rentz).