رجاء بن یحیی عبرتائی

معرف

راوى امامى قرن سوم.
متن

رجاءبن يحيى عَبَرتائى، راوى امامى قرن سوم. كنيه اش ابوالحسين بود (← طوسى، 1415، ص 387؛ نجاشى، ص 166؛ قس سمعانى، ج 4، ص 139، كه كنيه اش را ابوالحسن آورده است. هرچند در يكى از نسخه هاى اساس تصحيح كتاب سمعانى، ابوالحسين آمده است) و نسب كامل او را رجاءبن يحيى بن سامان (← طوسى؛ نجاشى، همانجاها؛ قس نجاشى، همانجا، كه نخست يحيى بن سلمان و در سطرهاى بعدى سامان آمده و ظاهرآ خطاى چاپى است؛ بصرى، ص :111 يحيى بن سليمان) يا رجاءبن محمدبن يحيى (خطيب بغدادى، ج 9، ص 402؛ سمعانى، همانجا) آورده اند. شوشترى (ج 4، ص 359) قول اخير را پذيرفته و ضبط نجاشى و طوسى را نادرست دانسته است. اما دليلى بر اين ترجيح وجود ندارد و در سند روايات هم همواره با عنوان رجاءبن يحيى از او ياد شده است. به علاوه، سخن شوشترى بدان معناست كه يحيى جد رجاء بوده است نه پدرش، اما خود او (همانجا) از يحيى با تعبير پدر رجاء ياد كرده كه با رأى پيشين ناسازگار است.ممكن است پدر رجاء همان يحيى بن سليمان كاتب باشد كه از او در شمار اصحاب امام كاظم (← برقى، ص 52) و امام رضا عليهماالسلام (طوسى، 1415، ص 369) ياد كرده اند (نيز ← خويى، ج20، ص 56).رجاء اهل عَبَرتا، روستايى از نواحى نهروان، بود (سمعانى، همانجا) و بدين سبب لقب او را عَبَرتائى گفته اند (← طوسى، 1415، ص 387؛ نجاشى، همانجا). نجاشى (همانجا) و طوسى (1415، ص 369) او را از اصحاب امام هادى عليه السلام دانسته اند. به گزارش نجاشى (همانجا) يحيى بن سامان مأمور بود كه اخبار امام را برساند، ازاين رو، رجاء هم كه امامى بود، نزد او جايگاهى يافت. عبارت نجاشى مبهم است، به همين سبب از آن به گونه هاى مختلفى تعبير كرده اند. به گفته تفرشى (ج 2، ص 239) مراد او آن است كه خليفه عباسى پدر رجاء را موظف كرده بود تا احوال امام هادى را به او خبر دهد كه همين، عامل نزديكى و مصاحبت رجاء با امام بود. اما شوشترى (همانجا) عبارت نجاشى را چنين توضيح مى دهد كه چون يحيى مأمور ثبت و گزارش اخبار امام به خليفه بود، رجاء نيز نزد او منزلتى يافت و كاتب خليفه شد (براى نقلى متفاوت از عبارت نجاشى كه مؤيد نظر شوشترى است ← اردبيلى، ج 1، ص 318؛ نيز براى ديگر اختلافات متنى در همان عبارت ← مامقانى، ج 27، ص 228، پانويس 2؛ شوشترى، ج 4، ص 359ـ360).

علامه حلّى (ص 146ـ147) و ابن داوود حلّى (ستون 151) در آثارشان از رجاء در زمره راويان معتمد و ممدوح ياد كرده اند. حرّعاملى (ج30، ص 371) و مجلسى (1378ش، ص 79) نيز او را ممدوح دانسته اند. جاپَلَقى بروجردى (ج 1، ص 305ـ 306) نيز گرچه در توثيق او ترديد كرده، حديثش را حسن دانسته است (نيز ← مامقانى، ج 27، ص 228، پانويس). مامقانى (ج 27، ص 228) تصريح نجاشى را به امامى بودن رجاء دالّ بر حسن او و تعبير پيش گفته او را مدح رجاء تلقى كرده است. اما شوشترى (ج 4، ص 359) تعبير نجاشى را ذم رجاء دانسته و در تأييد آن به سخنى ديگر از نجاشى (ص 336) استناد كرده كه در آن طريقِ كتاب محمدبن حسن بن شمّون* را كه رجاء در آن قرار گرفته، تضعيف كرده است (نيز ← خويى، ج 7، ص 181). افزون بر اين، به نظر شوشترى (همانجا) از سكوت خطيب بغدادى و سمعانى درباره مذهب رجاءبن يحيى، تعلق او به مذهب اهل سنّت فهميده مى شود؛ و اينكه اين دو گفته اند رجاء از ابوهاشم داوودبن قاسم* جعفرى حديث شنيده و ابوالمفضّل محمدبن عبداللّه شيبانى* (متوفى 387) از رجاء روايت كرده است، لزومآ بر امامى بودنش دلالت ندارد.رجاء از احمدبن هلال عبرتائى در كَرخ (← طوسى، 1414، ص 497، 587)، هارون بن مسلم بن سعدان در سامرا (همان، ص 543، 572، 613؛ خطيب بغدادى، ج 16، ص 33)، يعقوب بن سِكّيت نحوى (طوسى، 1414، ص580)، محمدبن خَلّاد باهلى در سامرا (خزّاز رازى، ص 68؛ مجلسى، 1403، ج 36، ص 309)، ابوهاشم داوودبن قاسم جعفرى (طوسى، 1414، ص 610)، حَمّادبن اسحاق موصلى (خطيب بغدادى، ج 9، ص 402؛ سمعانى، همانجا) و يعقوب بن يزيد انبارى، كاتب خليفه منتصر (متوفى 248؛ طوسى، 1414، ص 457)، حديث شنيده است. مهم ترين راوى احاديث رجاء ابوالمفضّل شيبانى (← طوسى، 1415، ص 387؛ نجاشى، ص 166)، از مشايخ نجاشى (← نجاشى، ص 396)، بوده است.چنان كه پيش تر آمد، رجاء كتابى را از محمدبن حسن بن شمون روايت كرده است كه حاوى روايتى بلند از وصيت پيامبراكرم به ابوذر بوده است (← نجاشى، ص 336). ابوالمفضّل به سال 314 آن را از رجاء شنيده (طوسى، 1414، ص 525) و طوسى نيز در مجلس درس خويش در محرّم 457 آن را روايت كرده است (← 1414، ص 525ـ539). افزون بر اين، ابوالمفضّل رواياتى درباره آداب و مناسك فقهى، فضائل ايام و شهور و مكارم اخلاقى از رجاء نقل كرده است (براى نمونه ← همان، ص 457ـ458، 497، 525، 543؛ خطيب بغدادى، ج 16، ص 33؛ ابن طاووس، 1414ـ1416، ج 1، ص80؛ همو، 1371ش، ص 149ـ150). نجاشى (ص 166) رجاءبن يحيى را راوى رساله اى با عنوان المقنعة فى ابواب الشريعة دانسته كه ابوالمفضّل شيبانى آن را از او روايت كرده است. بنا بر روايتى كه ابن طاووس (1416، همانجا) نقل كرده، رجاء در 255 المقنعة را از امام حسن عسكرى عليه السلام شنيده است (نيز ← آقابزرگ طهرانى، ج 22، ص 124). به گفته ابوالمفضّل شيبانى رجاءبن يحيى در 314 از دنيا رفت (← طوسى، 1414، ص 525).

منابع : آقابزرگ طهرانى؛ ابن داوود حلّى، كتاب الرجال، چاپ جلال الدين محدث ارموى، تهران 1383ش؛ ابن طاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قيومى اصفهانى، قم 1414ـ1416؛ همو، جمال الاسبوع بكمال العمل المشروع، چاپ جواد قيومى اصفهانى، ]قم[ 1371ش؛ محمدبن على اردبيلى، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بيروت 1403/1983؛ احمدبن محمد برقى، كتاب الرجال، در ابن داوود حلّى، همان منبع؛ احمدبن عبدالرضا بصرى، فائق المقال فى الحديث و الرجال، چاپ غلامحسين قيصريه ها، قم 1380ش؛ مصطفى بن حسين تفرشى، نقدالرجال، قم 1418؛ على اصغربن محمدشفيع جاپَلَقى بروجردى، طرائف المقال فى معرفة طبقات الرجال، چاپ مهدى رجايى، قم 1410؛ حرّ عاملى؛ على بن محمد خزّاز رازى، كفاية الاثر فى النص على الائمة الاثنى عشر، چاپ عبداللطيف حسينى كوه كمرى خويى، قم 1401؛ خطيب بغدادى؛ خويى؛ سمعانى؛ شوشترى؛ محمدبن حسن طوسى، الامالى، قم 1414؛ همو، رجال الطوسى، چاپ جواد قيومى اصفهانى، قم 1415؛ حسن بن يوسف علامه حلّى، خلاصة الاقوال فى معرفة الرجال، چاپ جواد قيومى اصفهانى، ]قم[ 1417؛ عبداللّه مامقانى، تنقيح المقال فى علم الرجال، چاپ محيى الدين مامقانى، قم 1423ـ؛ محمدباقربن محمدتقى مجلسى، بحارالانوار، بيروت 1403/ 1983؛ همو، الوجيزة فى الرجال، چاپ محمدكاظم رحمان ستايش، تهران 1378ش؛ نجاشى.

/ محسن معينى /

نظر شما
مولفان
گروه
قرآن و حدیث ,
رده موضوعی
جلد 19
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده