رباط پشت بادام، روستايى در شهرستان اردكان، در شمال شرقى استان يزد. در گذشته، اين مكان بر سر راه يزد به طبس و مشهد قرار داشت، به همين علت رباط (كاروانسرا)هايى ساخته بودند و چون در كوههاى پيرامون اين محل درختان بادام وحشى مى روييد، آنجا را رباط پشت كوه بادام مى ناميدند. اين نام به مرور به صورت رباط پشت بادام در آمده است (مهاجر، ص ۱۷۸؛ مستوفى، ص ۲۸۷ـ۲۸۸). در برخى منابع، مترادف عربى واژه پشت (خَلْف) به جاى آن به كار رفته است (← صفاءالسلطنه نائينى، ص ۴۵؛ ايران. وزارت كشور. اداره كل آمار و ثبت احوال، ج ۳، ص ۲۷۶). بوميان با كوتاه تركردن اين نام، آنجا را رباط مى نامند (افشار، ج ۱، ص ۱۸۷). براساس برخى منابع قديم جغرافيايى، در رباط پشت بادام، كه از منزلگاههاى ميان يزد و خراسان و شبيه روستا بود، كاروانسرا و خانه هايى ساخته بودند. كاريزهايش پرآب و كشتزارهايش فراخ بود و گوسفندان و شتران بسيار داشت (اصطخرى، ص۲۳۵؛ مقدسى، ص ۴۹۱، ۴۹۳). در دوره صفوى (حك : ۹۰۷ـ ۱۱۳۵)، اين روستا ظاهرآ به علت موقعيت گذرگاهى تا حدى رونق داشت، اما اهالى روستا پس از اطلاع از خبر عبور شاه عباس دوم (حك : ۱۰۵۲ـ۱۰۷۷) از آنجا، در سفر به قندهار، به طمع بهترشدن معيشت خود، داشته هاى خود را پنهان كردند و دامهايشان را به اطراف فرستادند، حتى قناتهاى آب آشاميدنى را نيز با خاك انباشتند. شاه عباس پس از آگاهى از اين نيرنگ مردم فرمان داد مسير عبور كاروانيان از آنجا تغيير كند. ازاين رو از اهميت و رونق اين منطقه كاسته شد (مستوفى بافقى، ج ۳، ص ۶۶۲ـ۶۶۵). در دوره قاجار (حك : ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴ (۱۳۰۴ش))، مدتى رباط پشت بادام به همراه جَندَق و خور و بيابانك تحت حاكميت والى واحدى قرار داشت (← آل داود، ص ۹۳ـ۹۴؛ طرب نايينى، ص ۵۸۲، ۵۸۴). امروزه رباط پشت بادام، مركز دهستان رُباطات، از بخش خرانَق*، است (← ايران. وزارت كشور. معاونت سياسى، ذيل «استان يزد»). آب كشاورزى اين روستا از قنات و آب آشاميدنى آن از چاه عميق تأمين مى شود (فرهنگ جغرافيايى آباديها، ج ۱، ص ۲۶۸). جمعيت رباط پشت بادام، در ۱۳۸۵ش، حدود ۷۶۰ تن بوده است (← مركز آمار ايران، ذيل «استان يزد»). آثار تاريخى رباط پشت بادام عبارت اند از: بقعه هاى امامزاده زيدبن موسى كاظم عليه السلام، امامزاده ابراهيم بن موسى كاظم عليه السلام و امامزاده هادى بن موسى عليه السلام؛ و رباطى آجرى كه حسين خان صاحب اختيار در قرن سيزدهم بنا كرده است. احتمال دارد اين رباط بر ويرانه هاى رباط قديمى ساخته شده باشد (افشار، ج ۱، ص ۱۸۹ـ۱۹۲؛ ضياءالسلطنه نائينى، ص ۴۵). اين رباط در ۳۰ شهريور ۱۳۷۸ به شماره ۲۴۲۵ به عنوان اثر ملى به ثبت رسيده است (پازوكى طرودى و شادمهر، ص ۴۶۰).
منابع : على آل داود، «اسناد سياسى و فرهنگى جندق و بيابانك در مجموعه بيوتات»، گنجينه اسناد، سال ۱۱، دفتر۴ (زمستان ۱۳۸۰)؛ اصطخرى؛ ايرج افشار، يادگارى هاى يزد، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۴ش؛ ايران. وزارت كشور. اداره كل آمار و ثبت احوال، كتاب جغرافيا و اسامى دهات كشور، ج ۳، تهران ۱۳۳۱ش؛ ايران. وزارت كشور. معاونت سياسى. دفتر تقسيمات كشورى، عناصر و واحدهاى تقسيمات كشورى ايران: تير ۱۳۹۰، تهران ۱۳۹۰ش؛ ناصر پازوكى طرودى و عبدالكريم شادمهر، آثار ثبت شده ايران در فهرست آثار ملى: از ۲۴/۶/۱۳۱۰ تا ۲۴/۶/ ۱۳۸۴، تهران ۱۳۸۴ش؛ على بن محمد صفاءالسلطنه نائينى، گزارش كوير: سفرنامه صفاءالسلطنه نائينى (تحفة الفقراء)، چاپ محمد گلبن، تهران ۱۳۶۶ش؛ محمدجعفربن محمدحسين طرب نايينى، جامع جعفرى: تاريخ يزد در دوران نادرى، زندى و عصر سلطنت فتحعلى شاه، چاپ ايرج افشار، تهران ۱۳۵۳ش؛ فرهنگ جغرافيايى آبادى هاى ]كشور[ : استان يزد، تهران: سازمان جغرافيايى نيروهاى مسلح، ۱۳۸۱ش؛ مركز آمار ايران، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :۱۳۸۵ نتايج تفصيلى كل كشور، ۱۳۸۵ش.
Retrieved Feb. ۲۹, ۲۰۱۲, from http://www.sci.org.ir/ portal/faces/public/census۸۵/census۸۵.natayej/census۸۵. rawdata;
احمد مستوفى، شهداد و جغرافياى تاريخى دشت لوت، تهران ۱۳۵۱ش؛ محمد مفيدبن محمود مستوفى بافقى، جامع مفيدى، چاپ ايرج افشار، ج ۳، تهران ۱۳۴۰ش؛ مقدسى؛ على اصغر مهاجر، زير آسمان كوير، تهران ۱۳۴۱ش.
/ اشرف السادات باقرى /