پروت، معاهده ، قراردادی که در زمان سلطان عثمانی، احمد سوم (1115ـ1142)، در پی شکست روسها از نیروهای عثمانی در 1123/1711 بین دو دولت منعقد شد. در زمان این سلطان نبردی در 1121/1709، میان شارل دوازدهم، پادشاه سوئد و پطرکبیر امپراتور روسیه در پولتاوا به وقوع پیوست که به شکست و پناهنده شدن شارل به خاک عثمانی انجامید. از آن زمان، دربار سلطان احمد محل توطئه و دسیسه برای جلب رضایت سلطان در حمله به نیروهای پطر گردید (هامر ـ پورگشتال، ج 4، ص 2959ـ2965). علی‌پاشا چورلیلی * ، صدراعظم وقت که از مخالفان جنگ و طرفدار اصلاح امور داخلی بود، سلطان احمد را از درگیری با نیروهای پطر بازمی‌داشت، اما جنگ‌طلبان در دربار پیروز شدند و چورلیلی برکنار شد و محمدپاشا بالطه‌جی * ، به صدارت رسید (شاو، ج 1، ص 229). از سوی دیگر، هنگامی که پطر از حمایت اهالی مولداوی و والاکیا/ اَفلاق اطمینان یافت، به بهانة اقامت شارل در قلمرو عثمانی، نیروهایش را در 1122/1710 از خاک لهستان عبور داد و به مولداوی رفت، اما در آنجا از حمایت اهالی برخوردار نشد، زیرا تاتارها و قزاقها که با عثمانیان متحد شده بودند، شهر را غارت کرده بودند. در این گیرودار، محمد بالطه‌جی به مولداوی لشکر کشید و پطرکبیر بناچار تصمیم به بازگشت گرفت، اما نتوانست و در 12 جمادی‌الا´خرة 1122/28 ژوئیة 1710 دستور حمله به نیروهای عثمانی را داد که به محاصره شدن و شکست روسها انجامید. ازینرو کاترین، همسر پطرکبیر، مقدماتی برای برقراری صلح فراهم کرد (همان، ج 1، ص 230؛ هامر ـ پورگشتال، ج 4، ص 2977ـ 2978). بالطه‌جی، که ادامة جنگ را به سود دولت عثمانی نمی‌دانست، با قرارداد صلح موافقت کرد (شاو، همانجا).مذاکرات صلح در نزدیکی رودخانة پروت (محلی در نزدیکی مرز رومانی و روسیه) انجام گرفت و نتیجة آن معاهده‌ای هفت ماده‌ای بود به این شرح: 1) قلعة آزوف با زمینهای مجاور آن به بابِعالی * واگذار شود. 2) دژهایی که در کنار رودخانة سامان ساخته شده بود، منهدم گردد و قلعه‌ای در آن محل احداث نشود؛ توپخانة روسها نیز به نیروهای عثمانی تحویل داده شود. 3) تزار روسیه از مداخله در امور لهستان و قفقاز خودداری کند. 4) امنیت تجار تأمین گردد و روسها سفیری دائمی در قسطنطنیه نداشته باشند. 5) زندانیان مسلمانِ پیش از این جنگ یا هنگام جنگ آزاد گردند. 6) پادشاه سوئد برای رفتن به کشورش بتواند از خاک روسیه عبور کند. 7) امنیت مرزهای روسیه و عثمانی از طرف دو دولت رعایت شود (برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به ) مجموعة عهدنامه‌های منعقده ( ، ج 27، ص 149ـ 152).معاهدة پروت پیامدهای مهمی برای دولت عثمانی داشت؛ نخست آنکه امیران محلی والاکیا و مولداوی، که قول مساعدت به پطر داده بودند، حاکمیت ملّی‌شان را از دست دادند و امیرانی از فناریان (یونانی‌تبارانی که در قسطنطنیه به سر می‌بردند) جایگزین آنان شدند. اما این معاهده برای محمد بالطه‌جی عواقب خوشایندی دربر نداشت؛ زیرا برخی از درباریان به سلطان وانمودند که بالطه‌جی برای امضای این معاهده از پطرکبیر رشوه گرفته و قصد شورش در خاک عثمانی را دارد. به‌همین مناسبت، سلطان وی را از منصبش خلع کرد (شاو، ج 1، ص 231؛ هامر ـ پورگشتال، ج 4، ص 2982ـ2983). اگرچه تمام مفاد این معاهده به طور کامل اجرا نشد، اما شروط آن زیربنایی برای معاهده‌های سالهای 1124 و 1125/ 1712 و 1713 شد که بنابر آن روسیه می‌بایست نیروهایش را از سرزمینهای راست ساحل اوکراین خارج کند ( ) دایرة‌المعارف بزرگ شوروی ( ، ذیل "Prut peace treaty of 1711" ).منابع: یوزف فون هامر ـ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی ، ترجمة میرزا زکی علی‌آبادی، چاپ جمشید کیان‌فر، تهران 1367ـ1369 ش؛The Consolidated treaty series , edited and annotated by Clive Parry, vol. 27, New York; Great Soviet encyclopedia , New York 1973-1983; Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and modern Turkey , Cambridge 1985.
