پانی‌پتی، ثناءاللّه ، از علما و عرفای طریقة مجدّدی نقشبندی قرن سیزدهم در شبه‌قارة هند. وی در پانی‌پت * به دنیا آمد. تاریخ ولادتش معلوم نیست. نسب پانی‌پتی به شیخ جلال‌الدین پانی‌پتی چشتی صابری (کبیرالاولیاء) و از طریق وی، با چند واسطه، به عثمان‌بن عفّان می‌رسد، ازینرو عنوان وی را «عثمانی» هم نقل کرده‌اند. پانی‌پتی حافظ قرآن و در علوم نقلی و عقلی و کمالات ظاهری و باطنی، از چهره‌های برجستة زمان خود بود. فقه و حدیث را نزد شاه ولی‌الله دهلوی * فراگرفت و در فقه و اصول به درجة اجتهاد رسید. در جوانی، ابتدا مرید شیخ‌الشیوخ محمد عابد سنامی نقشبندی مجدّدی بود. بعد از وفات شیخ محمد عابد، بنابر توصیة وی، نزد میرزا مظهرجانجانان ( رجوع کنید به مظهر جانجانان * ) رفت و تحت تربیت او به نهایت مقامات طریقة مجدّدی احمدی رسید و جانشین میرزامظهر شد. پانی‌پتی در ذکر و عبادت و دیانت گامی راسخ داشت و نزد پیر خود چنان منزلتی یافت که میرزا مظهر به او لقب «عَلَم‌الهدی» داد. همچنین شاه عبدالعزیز او را به سبب تبحّر در فقه و حدیث، «بیهقی وقت» می‌خواند. پانی‌پتی به صدور فتاوی و حل معضلات و مرافعات مردم مبادرت می‌کرد، ازینرو او را قاضی نیز خوانده‌اند (حسنی، 1378، ج7، ص112ـ114؛ رحمان‌علی، ص 38؛ غلام‌سرور لاهوری، ج 1، ص 689ـ690). وی در 1225 در پانی‌پت از دنیا رفت (حسنی، 1378، ج 7، ص 114؛ رحمان‌علی، همانجا)، ولی غلام سرور (ج1، ص 690) وفات او را در 1216 ذکر کرده است.پانی‌پتی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان تألیفاتی دارد، از جمله: 1) مالابدّمنه در فقه حنفی، به فارسی؛ 2) السّیف المسلول در ردّ مذهب شیعه که در 1262/1852 در دهلی چاپ شده است؛ 3) تفسیر مظهری ، در هفت مجلد، به عربی، که در آن به فقه و تصوف و قرائت و اعراب توجه شده است؛ 4) ارشاد الطالبین ، در تصوف؛ 5) حقوق ( حقیقت ) الاسلام ، به فارسی که در 1260 در لکهنو چاپ شده است؛ 6) شهاب ثاقب ؛ 7) تذکرة الموتی و القبور ، به فارسی که در 1306 در لاهور چاپ شده است؛ 8) تذکرة‌المعاد ، به فارسی که در 1280 در لکهنو چاپ شده است. مشار (ج 1، ستون 836) مؤلف آن را جلال‌الدین سیوطی ذکر کرده و ترجمه‌اش را به پانی‌پتی نسبت داده است؛ 9) رساله در اباحت و حرمت سرود ؛ 10) رساله در مسألة سماع و وحدت وجود ؛ 11) جواهرالقرآن ؛ 12) رساله در حرمت متعه ؛ 13) وصیت‌نامه و رسایل و کتب دیگر که بیش از سی عنوان است (منزوی، ج 3، ص 1240ـ1241؛ حسنی، 1403، ص 112، 166، 199، 206، 222؛ همو، 1378، ج 7، ص 113ـ 114؛ د.اردو ، ذیل «ثناءاللّه پانی پتی»).منابع: اردو دائرة معارف اسلامیّه ، لاهور 1384ـ1410/ 1964ـ 1989، ذیل «ثناءاللّه پانی پتی» (از م. ن. احسان الهی رانا)؛ عبدالحی حسنی، الثقافة الاسلامیة فی الهند ، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق 1403/ 1983؛ همو، نزهة‌الخواطر و بهجة‌المسامع والنواظر ، ج 7، حیدرآباد دکن 1378/1959؛ رحمان‌علی، تذکرة علمای هند ، لکهنو 1914؛ غلام‌سرور لاهوری، خزینة‌الاصفیا ، ج 1، کانپور ] بی‌تا. [ ؛ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1352 ش؛ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان ، اسلام‌آباد 1362ـ 1370 ش.
