بوعِنانیه ، مشهورترین مدرسة دورة مرینیان (قرن هشتم) در فاس مراکش. بنای این مدرسه که «متوکلیه» نیز نامیده شده، به دستور سلطان ابوعِنان فارس‌بن ابی‌الحسن مرینی (حک :749ـ759) در 28 رمضان 751 آغاز شد و در اواخر شعبان 756 پایان یافت. ابوعنان که خود مردی عالم و فقیه بود، این مدرسه را برای تدریس علوم و اقامة نماز جمعه ساخت (غُنَیمه، ص 163؛ تازی، ج2، ص 363؛ هیلن‌براند، ص240، 245) و مقدمات ادارة آن از جمله حقوق کارکنان، تهیة غذای طلاّ ب و بقیة هزینة آنها را فراهم کرد (هیلن‌براند، ص 246). در این مدرسه، دو شبستان به درس فقه و نحو اختصاص داشت. از جمله استادان آن ابوالعباس مقَّری بود (تازی، ج2، ص 364).نقشة این مسجد ـ مدرسه، مانند بقیة بناهای مشابه در آن دوره، شامل صحنی مستطیل‌شکل با ساختمانی دوطبقه در اطراف آن و حوضی در وسط است (پیترسن ، ذیل "Morocco" ، "Fez" ). این بنا دو ورودی بزرگ و کوچک دارد. درِ بزرگتر در محوطه‌ای سرپوشیده (هشتی) باگنبدی هرمی شکل واقع شده که در کمتر مدارس مراکش دیده می‌شود (تازی، همانجا؛ هیلن‌براند، ص 244). دو رشته پلکان این در را به صحن متصل می‌کند (میچل، ص 216). داخل صحن و در دو طرف همین ورودی حجره‌های طلاّ ب واقع شده است (تازی، همانجا). در ضلع دیگر صحن ـ مقابل حجره‌هاـ شبستان اصلی نماز قرار دارد. در این شبستان جوی آبی جاری است که از زیر دو پل عریض می‌گذرد، و این در مدارس فاس بی‌نظیر است (میچل، ص217؛ تازی، همانجا). در تنها منار این مدرسه ساعت آبی منحصر به فردی نصب شده که یکی از منجمان دربار آن را ساخته است و زنگی دارد که حیات دینی شهر با آن تنظیم می‌شود (میچل، ص 216؛ هیلن‌براند، ص 242، 246؛ تازی، همانجا).کاشیکاری، مقرنس‌کاری، گچبریهای ظریف و چوبهای کنده‌کاری شدة بسیاری که در این بنا به کار رفته، این مدرسه را به صورت یکی از زیباترین مدارس مراکش درآورده است. دیوارها کاشیکاریهایی با قاب‌بندهای تزیینی گچی دارند. مقرنسها بخش فوقانی پنجره‌ها را پوشانده‌اند، با سایبانهای چوبی کنده‌کاری شده محافظت می‌شوند. استفاده از پوششهای چوبی به همراه گچبریها که شیوه‌ای متداول در مدارس فاس است، در این بنا هم دیده می‌شود. جدارهای مشبک و درهای منبت‌کاری شده، صحن را از راهروی که به حجره‌های طلاب راه دارد، جدا می‌سازد (میچل، ص 216ـ217؛ مارتن، ص 215، 219؛ کونل، ص 172). صحن مدرسه با سنگ مرمر فرش شده و درها با پوششی برنزی تزیین گردیده است (پاپادوپولو ، ص 511، میچل، ص 216).منابع: عبدالهادی تازی، جامع القرویین ، بیروت 1972ـ1973؛ محمد عبدالرحیم غُنَیمه، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی ، ترجمة نورالله کسائی، تهران 1372 ش؛ ارنست کونل، هنر اسلامی ، ترجمة هوشنگ طاهری، تهران 1355 ش؛ هنر اسلامی ، زیر نظر هانری مارتن، در سبک‌شناسی هنر معماری در سرزمینهای اسلامی ، ترجمة پرویز ورجاوند، تهران 1368 ش؛Robert Hillenbrand, Islamic architecture: Form, Function and meaning , Edinburg 1994; George Michell, "North Africa and Sicily", in Architecture of the Islamic world , ed. George Michell, London 1984; Alexander Papadopoulo, Islam and muslim art , translated from the French by Robert Erich Wolf, London 1980; Andrew Petersen, Dictionary of Islamic architecture , London 1996.
