بورکهارت ، تیتوس (ابراهیم)، هنرشناس و متفکر مسلمان سویسی ـ آلمانی و از نویسندگان سنت‌گرا. در 1326/ 1908 در فلورانس به دنیا آمد. او فرزند کارل بورکهارت ، مجسمه‌ساز سویسی و برادرزادة یاکوب بورکهارت (1818ـ 1897 میلادی)، مورخ هنر، و از خانواده‌های سرشناس اهل بازل (بال) سویس بود. تیتوس بورکهارت در دورة ابتدایی و متوسطه با فریتهوف شوان * (1907ـ 1998 میلادی)، متفکر و شرق‌شناس مسلمان، همدرس بود و همراه با او به نقاشی و طراحی روی آورد. این آشنایی بعدها به همکاری و همفکری عمیقی تبدیل شد که تا پایان عمر بورکهارت ادامه یافت (بورکهارت، 1370 ش، مقدمة ستاری، ص 8؛ ترقی‌جاه، ص 20؛ بورکهارت، 1987، مقدمة استادرت، ص 3، 5).بورکهارت به سبب علاقه‌ای که به هنر قرون وسطی و قدیم داشت در 1314 ش/1935 به افریقای شمالی سفر کرد و مدتی در شهرهای مغرب سکونت گزید. این سفرها و بخصوص سکونت در فاس او را شیفتة هنر و تمدن اسلامی کرد. وی پس از اسلام‌آوردن، نام ابراهیم را برای خود برگزید و با راهنمایی علی‌بن طیب درقاوی، شیخ طریقت درقاویه * ، به فراگیری زبان عربی، علوم دینی و عرفان نظری مشغول شد (بورکهارت، 1987، مقدمة استادرت، ص 8 ـ9؛ همو، 1992، تکملة میشو، ص 165؛ نصر، 1987، ص 295).بورکهارت پس از بازگشت به سویس، همکاری خود را با انتشارات اورس گراف آغاز کرد و زیر نظر او کتابهایی با نام ) شهرهای عالم ارواح ( دربارة هنر در شهرهای مقدس منتشر شد. برخی از کتابهای این مجموعه را خود به‌تنهایی نوشت. بورکهارت همچنین از 1972تا1977میلادی مشاور یونسکو در مراکش برای حفظ شهر تاریخی و قدیمی فاس بود (بورکهارت، 1372 ش ج ، مقدمة نصر،ص [ 33ـ34 ] ؛ همو، 1992، تکملة میشو، ص 164). او در 1363ش/1984 در لوزان سویس درگذشت (همو، 1987، مقدمه استادرت، ص 3).بورکهارت از افکار و آثار رنه گنون (1886ـ 1951میلادی)، متفکر و شرق‌شناس فرانسوی، متأثر بود و مانند فریتهوف شوان و آناندا کومارا سوامی (1877ـ1947 میلادی)، متفکر هندی، از جملة سنت‌گرایان برجسته و منتقدان تمدن جدید محسوب می‌گردد (همان، مقدمه استادرت، ص 3ـ4؛ همو، 1369 ش، ص 8). وی پژوهشهای بسیاری در سبکهای مختلف هنری، بخصوص شیوه‌های گوناگون هنر مقدس، انجام داده است. از نظر او هنر مقدس علاوه بر موضوع آن که از یک حقیقت دینی نشئت می‌گیرد، باید شکل و زبان رمز گونه‌اش نیز نشان‌دهندة نوع هستی‌شناسی و نگرش معنوی آن دین باشد، در غیر این صورت هنر مقدس شمرده نمی‌شود. وظیفة سنتها نیز انتقال اصول و قواعدی است که اصالت، شکل و زبان هنر دینی را تضمین می‌کند (همو، 1362 ش، مقدمة پایا، ص70؛ همو، 1369 ش، ص 7ـ 8).به نظر او نقش هنر اسلامی تجلی وحدت الهی در جمال و نظم عالم است، و هنر باید به روح مدد رساند تا از قید کثرت رها شود و به سوی وحدت بیکران بازگردد. بنابراین، نبودن تصاویر در مساجد و همچنین بی‌میلی و بی‌عنایتی به شمایل‌نگاری پیامبران و اولیای خدا به منظور حذف هر حضور متصوّر در برابر حضور نامرئی خداوند است (همو، 1369 ش، ص 12، 131؛ همو، 1365 ش، ص 43؛ همو، 1361 ش، ص 6). به همین دلیل، اشکال هندسی و تصاویر انتزاعی از حیوانات و گیاهان در هنر اسلامی رونق گرفت. برخی از این طرحها اشکال هندسی تودرتو و زنجیرواری هستند که بارزترین مظهر وحدت در کثرت و کثرت در وحدت است و نوع دیگر از این طرحها، اشکال گل و گیاهی هستند که شباهت کامل خود را با طبیعت از دست داده‌اند، زیرا هنرمند از تقلید کامل آثار خالق پرهیز می‌کند. به نظر بورکهارت، عدم رعایت ابعاد سه‌گانه یا سایه و روشن در هنر اسلامی معلول همین اندیشة دینی است (همو، 1365 ش، ص 42ـ43؛ همو، 1369 ش، ص 10). بخشی از مطالعات و آثار بورکهارت دربارة ارتباط جهانشناسی با هنر دینی است. در این آثار او به نقایص علوم جدید و مقایسة آن با جهانشناسی و علوم قدیم می‌پردازد. وی همچنین دربارة رموز مقدس کلامی و هنری اقوام گذشته تحقیقات و مقالاتی دارد (شمس، ص40).بورکهارت آشنایی گسترده‌ای نیز با اندیشه‌های عرفانی در مسیحیت، آیین هندو، بودایی، تائویی و بخصوص اسلام داشت و مجموعة دستاوردهای خود را در این زمینه در کتابها و مقالات متعددی درج کرده است (همو، 1362 ش، مقدمة پایا، ص70). شهرت بورکهارت علاوه بر تألیف آثاری دربارة هنر دینی، به سبب تحقیقات او در تصوف و ترجمه‌هایش از متون صوفیانه است. وی از پیشگامان ترجمة کتابهای عرفانی، بخصوص آثار ابن‌عربی، به زبانهای اروپایی است. آثار وی در این باره مکمل آثار و افکار فریتهوف شوان است (بورکهارت، 1987، مقدمة استادرت، ص 5؛ همو، 1372 ش ج ، همانجا؛ نصر، 1987، ص 294).مهمترین آثار او عبارت‌اند از: ) هنر مقدس در شرق و غرب ( (زوریخ 1955) که به فرانسه و انگلیسی ترجمه شده (بورکهارت، 1372 ش ج ، همانجا؛ نصر، 1338 ش، ص 618) و و با عنوان هنر مقدس: اصول و روشها نیز به فارسی ترجمه شده است؛ هنر اسلامی: زبان و بیان که اصل آن به انگلیسی به هنگام برگزاری جشنوارة جهانی اسلام در لندن (1355 ش/ 1976) منتشر شد (حسینی، ص 16)؛ ) فاس، شهر اسلام ( (اُلتن 1960) که در آن، تاریخ، دین، عرفا و اولیا و همچنین هنر اسلامی این شهر را شرح می‌دهد (بورکهارت، 1987، مقدمة استوددارت، ص 8؛ همو، 1346 ش، مقدمة نصر، ص 2)؛ ) فرهنگ مغرب در اسپانیا ( (لندن 1972) که در آن از علم، هنر و سنتهای فرهنگی سخن می‌گوید؛ ) کیمیا: علم جهان و علم روح ( (التن 1966) که به زبانهای فرانسه، انگلیسی و ایتالیایی ترجمه شده است (همو، 1987، ص 259، مقدمة استادرت، ص 6، 8؛ همو، 1372 ش ج ، همانجا). او در این کتاب به جنبة تمثیلی کیمیا و تبدیل فلزات به طلا، به عنوان رمزی از استحالة جسم به روح می‌پردازد (همو، 1987، مقدمة (استادرت، ص 6؛ ) آیینة عقل ( کمبریج 1987). مجموعة مقالات او دربارة جهانشناسی سنتی و علوم قدیم و هنر مقدس (همو، 1372 ش ب ، ص 16) از جمله، شرحی بر دعای ابن‌مَشیشه (متوفی 622) صوفی مراکشی و قطب طریقة شاذلیه(رجوع کنید به همو، 1987، ص 183ـ193) و همچنین مقاله‌ای دربارة المقصد الاسنی فی شرح الاسماء الله الحسنی اثر غزالی است (رجوع کنید به همان، ص 200ـ210)؛ رمزپردازی (میلان 1979) ) حکمت پیامبران ( (پاریس 1955) که ترجمه و تفسیر فصوص‌الحکم ابن‌عربی و اولین اثر در شناساندن ابن‌عربی به جهان غرب است (نصر، 1338 ش، همانجا)؛ ) انسان کامل ( (لیون 1953) که ترجمة فصلی از انسان کامل عبدالکریم گیلانی (جیلی) است (همانجا)؛ ) کلید معنوی احکام نجوم اسلامی بر اساس نظر ابن‌عربی ( (پاریس 1950) که از جمله تحقیقات خوب دربارة علوم قدیم است (همانجا)؛ درآمدی بر آیین تصوف (لیون 1955) که به زبان آلمانی، انگلیسی (همانجا) و فارسی ترجمه شده است. او در این کتاب بر وحدت معنوی ادیان و عمومیت اصول تصوف در ادیان مختلف تأکید می‌کند (همان، ص 617ـ 618).منابع: تیتوس بورکهارت، «ارزشهای جاودان در هنر اسلامی»، ترجمة نصرالله پورجوادی، نشر دانش ، سال2، ش5 (مرداد و شهریور 1361)؛ همو، «جهانشناسی سنتی و علوم معاصر»، ترجمة مرتضی محمدی، سروش ، سال 15، ش 647 (خرداد 1372 الف )؛ همو، «چشم‌انداز جهان شناسانه»، ترجمة مرتضی محمدی، سروش ، سال14، ش 642 (اردیبهشت 1372 ب )؛ همو، رمزپردازی ، ترجمة جلال ستاری، تهران 1370 ش؛ همو، «روح هنر اسلامی»، ترجمة سید حسین نصر، هنر و مردم ، دورة جدید، ش55 (اردیبهشت 1346)؛ همو، «نظری به اصول و فلسفه هنر اسلامی»، ترجمة غلامرضا اعوانی، در مبانی هنر معنوی: مجموعه مقالات ، چاپ دفتر مطالعات دینی هنر، تهران 1372 ش ج ؛ همو، هنر اسلامی: زبان و بیان ، ترجمة مسعود رجب‌نیا، تهران 1365 ش؛ همو، هنر مقدس: اصول و روشها ، ترجمة جلال ستاری، تهران 1369 ش؛ همو، «هنر مقدس در شرق و غرب»، ترجمة علی پایا، فصلنامة هنر ، ش3 (بهار و تابستان 1362)؛ مسعود ترقی‌جاه، «عمری در جستجوی حقیقت: نگاهی گذرا به زندگی و آثار فریتهوف شوان»، سروش ، سال 14، ش619 (مهر 1371)؛ مهدی حسینی، «کتابی معتبر در هنر اسلامی»، نشر دانش ، سال7، ش2 (بهمن ـ اسفند 1365)؛ سیامک شمس، «حکایت تازه هنر مقدس»، کلمه ، ش2 (آذر و دی 1371)؛ سید حسین نصر، «مدخلی بر اصول تصوف»، راهنمای کتاب ، سال2، ش4 (دی 1338)؛Titus Burckhardt, Fez: city of Islam , translated from the German by William Stoddart, Cambridge 1992; idem, Mirror of the intellect: essays on traditional science & sacred art , tr. and ed. William Stoddart, Cambridge 1987; Seyyed Hossein Nasr, Traditional Islam in the modern world , London 1987.
