حزب پیکار

حزب پیکار، از احزاب ملی‌گرا با تمایلات سوسیالیستی در دهه 1320ش. مؤسس حزب خسرو اقبال، برادر کوچک‌تر منوچهر اقبال (وزیر، نخست‌وزیر و رئیس شرکت ملی نفت در دوره پهلوی دوم)، بود که با گروهی از دوستانش، که دانشجوی حقوق بودند، حزب را در 1321ش تأسیس کرد (تفضلی، 1376ش، ص 45 و پانویس). مرامنامه حزب بر سه محور پایه‌ریزی شد: حفظ استقلال و عظمت ایران، تأمین آسایش ملت، و طرف‌داری از جوانان و تقویت آنان (حزب پیکار، ص 1). کمیته مرکزی حزب، که در 3 فروردین 1322 تشکیل شد، متشکل از خسرو اقبال و جلال شادمان با گرایش راست، و حسن مهری و محمود تفضلی و جهانگیر تفضلی و رضا آذرخشی با تمایلات چپ بود (نبرد، ش 51، 3 فروردین 1322، ص 1؛ تفضلی، 1376ش، ص 46، 64).در 21 اردیبهشت 1321 روزنامه بهار، نخستین ترجمان (ارگان) حزب، با صاحب امتیازی احمدبهار و مدیریت اقبال منتشر شد. اقبال همچنین امتیاز سه روزنامه نبرد، ایران ما و داریا* را (به ترتیب به نام خود، جهانگیر تفضلی و حسن ارسنجانی*) گرفت که از اول مرداد 1321 نبرد، به جای بهار، ناشر افکار حزب گردید (نبرد، ش 1، 1 مرداد 1321، ص 1؛ تفضلی، 1376ش، ص 46ـ47، 172ـ173).حزب تمایلاتِ قویِ سوسیالیستی داشت و از همین رو تحدید مالکیت و تعدیل ثروت از همان آغاز در مباحث روزنامه بهار جای گرفت (رجوع کنید به تفضلی، 1376ش، ص 183؛ ایران ما، ش 28، 28 تیر 1322، ص 1؛ برای آگاهی از مواضع حزب در قبال شوروی و کمونیسم رجوع کنید به نبرد، ش 12، 18 مرداد 1321، ص1). پس از توقیف نبرد در 1322ش، ایران ما به عنوان ترجمان حزب، با مدیریت جهانگیر تفضلی، در خرداد 1322 منتشر شد. در شهریور همان سال، انگلیسیها اقبال و تفضلی و دیگر رجال سیاسی و روزنامه‌نگارانی را که مظنون به همکاری با آلمان یا تمایلات ضدانگلیسی بودند، بازداشت کردند (تفضلی، 1376ش، ص 49 و پانویس). حزب پیکار یکی از مخالفان حزب توده ایران* و حزب عدالت (به رهبری علی دشتی*) بود و نشریاتِ حزب پیکار و توده با هم درگیریهای قلمی شدیدی داشتند (برای نمونه رجوع کنید به همو، 1322ش، ص 1؛ نبرد، ش 38؛ 2آبان 1321، ص 1).در 1322ش، هنگام ورود سیدضیاءالدین طباطبائی* (اولین نخست‌وزیر پس از کودتای 1299ش) به ایران، طرف‌داران سیدضیاء درصدد برآمدند از حزب پیکار، به عنوان پایگاه تبلیغاتی برای وی، بهره جویند. اعضای حزب نیز معتقد بودند که از طریق همکاری با سیدضیاء می‌توانند حکومت را در دست بگیرند؛ بنابراین، به دوستان سیدضیاء پیشنهاد کردند که وارد حزب پیکار شوند و مقدمات ورود سیدضیاء را، به نام رهبر حزب، فراهم سازند، ولی دو دستگی میان اعضای حزب مانع از تحقق این امر شد (ارسنجانی، ص 1). سیدضیاء پس از تشکیل حزب اراده ملی و به خدمت گرفتن تعداد زیادی روزنامه، در جرگه مخالفان حزب پیکار قرار گرفت (ایران ما، ش 377، 5 اردیبهشت 1324، ص 1).حزب پیکار در 1323ش با سه حزب استقلال، میهن‌پرستان و آزادی‌خواهان ائتلاف کرد و مجموعآ در 30 خرداد 1323 حزب میهن را تأسیس کردند. هدف از تشکیل آن، مقابله با احزاب وابسته به خارج بود؛ از این‌رو، میان حزب میهن با احزاب دیگر، چون حزب توده و حزب عدالت، برخوردهای سیاسی پیش آمد (رجوع کنید به اسناد احزاب سیاسی ایران، ج 2، ص 302؛ تفضلی، 1376ش، ص 171؛ سنجابی، ص 69ـ :71 وی اسمی از حزب آزادی‌خواهان نبرده و به جز سه حزب مذکور، گروه خود را که بدون نام بوده، جزو مؤتلفان شمرده است). آن ائتلاف دیری نپایید و حزب پیکار، بر اثر اختلاف، در مرداد 1324 از حزب میهن جدا شد و تشکیلات خود را از نو سازماندهی نمود و این‌بار به حزب توده گرایش یافت (برای دلایل این گرایش رجوع کنید به شهربانی کشور، ج 1، ص 35؛ اسناد احزاب سیاسی ایران، ج 1، ص 336ـ337)، ولی عملا پس از جدایی از حزب میهن، در شرف انحلال قرار گرفت، چنان‌که صد نفر باقی‌مانده نیز از تفضلی و اقبال جدا شدند و این دو به سوی قوام متمایل گشتند. اقبال در حزب دموکرات ایران شروع به فعالیت نمود و تفضلی نیز به اروپا رفت و بدین ترتیب حزب پیکار منحل شد (اسناد احزاب سیاسی ایران، ج 1، ص 330، توضیحات طیرانی).منابع : حسن ارسنجانی، «سیدضیاء چه می‌گوید»، پرورش، ش 75، 9 اسفند 1323؛ اسناد احزاب سیاسی ایران: 1320ـ1330ش، به کوشش بهروز طیرانی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، 1376ش؛ جهانگیر تفضلی، خاطرات جهانگیر تفضّلی، به کوشش یعقوب توکلی، تهران 1376ش؛ همو، «رهبران توده»، ایران ما، ش 22، 19 تیر 1322؛ حزب پیکار، «مرامنامه حزب پیکار»، نبرد، ش 13، 20 مرداد 1321؛ کریم سنجابی، امیدها و ناامیدی‌ها: خاطرات سیاسی دکتر کریم سنجابی، لندن 1368ش؛ شهربانی کشور، گزارشهای محرمانه شهربانی، به کوشش مجید تفرشی و محمود طاهراحمدی، تهران 1371ش.