بنارسی، اماناللّه ، از علمای مشهور شبهقاره در سدة دوازدهم. پدرش، نوراللهبن حسین بنارسی، صوفی و فقیه حنفی بود (آزاد بلگرامی، ص 78؛ حسنی، 1382ـ1410، ج 6، ص393). اماناللّه در شهر بنارس * هند به دنیا آمد. وی نزد قطبالدین سهالوی، شیخ محمدماه دیوکامی و شیخ قطبالدین حسینی شمسآبادی (متوفی 1121) به تحصیل علوم پرداخت (حسنی، 1382ـ1410، ج 6، ص 41،232) و در معقول و منقول تبحر یافت. او همچنین از حافظان قرآن بود. در عهد اورنگ زیب عالمگیر، ششمین امپراتور سلسلة تیموریان هند (حک : 1068ـ 1118)، عهدهدار صدارت لکهنو شد. در همین دوران با محبالله بهاری * ، قاضی لکهنو، مباحثات علمی میکرد (آزاد بلگرامی، همانجا؛ صدیق حسنخان، ج3، ص235).بنارسی از جمله کسانی است که پس از روی آوردن هندیان به فلسفة اسلامی از اواخر قرن نهم به بعد، آثار حکیمان ایرانی همچون جلالالدین دَوّانی * و سید صدرالدّین دشتکی * شیرازی را در حوزههای درسی علمای هند وارد کردند. وی با شرح آثار حکما و متکلمان ایرانی و نوشتن حاشیه بر آنها، و تعلیم و تألیف کتابهایی در حکمت و کلام و تألیف کتابهایی در این زمینه، در رشد و ترویج این معارف در هند سهم بسزایی داشت (حسنی، 1403، ص264). نظامالدین * سهالوی از شاگردان اوست که وی نیز از مروّجان آثار حکمای ایرانی در هند بوده است (اختر راهی، ص15؛ ثبوت، ص104؛ حسنی، 1403، 264ـ265).بنارسی در 1133 در زادگاه خود وفات یافت و همانجا دفن شد (آزاد بلگرامی، همانجا؛ رحمانعلی، ص27).آثار وی عبارت است از: رسالة فی اثبات وجود الکلّی الطّبیعی ؛ فهرست مسائل الامور العامّة ؛ خلاصة فی الدّهر (کتابخانة رضای رامپور ، ج 4، ص 608ـ609) که نسخةخطی هر سه موجود است؛ رسالة فی تحقیق المُثل الافلاطونی ؛ رسالة فی المغالط العامّة الورود (زبید احمد، ص 383)؛ المحاکمة بین صاحب اُفق المبین (میرداماد) و صاحبالشمس البازغة (ملامحمود جونپوری) در مسئلة حدوث دهری؛ المفسّر دراصول فقه (آزاد بلگرامی، همانجا) و محکمالاصول در شرح آن (زبید احمد، ص319)؛ شرح بر التسویه محبّاللّه الهآبادی (حسنی، 1382ـ1410؛ ج 6، ص 41)؛ و حاشیه بر کتابهای الا´داب الرّشیدیة در فن مناظره، تألیف محمد رشید عثمانی جونپوری؛ حکمة العین ؛ شرح مواقف ؛ حاشیة قدیم دوانی؛ عقاید عضدی ؛ شرح عقاید دوانی؛ تفسیر بیضاوی و التّلویح (آزاد بلگرامی، همانجا).منابع: میرغلامعلیبن نوح آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان فیآثار هندوستان ، بمبئی 1303/1886؛ سفیر اختر راهی، تذکرة مصنّفین درس نظامی ، لاهور 1398/1978؛ اکبر ثبوت، «شرح هدایة صدرا درهند»، تلخیص مسعود احمدی افزادی، خردنامة صدرا ، ج 1، ش 3 (فروردین 1375)؛ عبدالحی حسنی، الثّقافة الاسلامیة فیالهند ، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق 1403/1983؛ همو، نزهةالخواطر و بهجةالمسامع والنواظر ، حیدرآباد دکن 1382ـ1410/1962ـ1989؛ رحمانعلی، تذکرة علمای هند ، لکهنو 1914؛ زبید احمد، الا´داب العربیة فی شبهالقارة الهندیة ، ترجمه عبدالمقصود محمد شلقامی، بغداد 1398/1978؛ صدیق حسنخان، ابجدالعلوم ، بیروت 1307/ 1889؛Rampur Raza Library, Catalogue of the Arabic manuscripts in Rampur Raza Library, vol.IV, prepared by Imtiya ¦ z ـ Al ¦ â Ü Arsh ¦ â , Rampur 1983.
