دیلمی حسن بن عبدالوهاب

دیلمی، حسن‌بن عبدالوهاب، عالم زیدی یمنی قرن سیزدهم. جدّ او حسین‌بن یحیی دیلمی* و پدرش عبدالوهاب‌بن حسین نیز از عالمان زیدی بودند. رساله‌ای با عنوان التنبیه علی مقاصد صاحب‌التنویه اثر عبدالوهاب دیلمی به‌شمار رفته‌است (فهرس المخطوطات الیمنیة، ج‌1، ص‌552). حسن‌بن عبدالوهاب در 1229 در ذَمار* یمن به‌دنیا آمد و در همانجا به تحصیل پرداخت. او پس از فراگیری علوم مقدماتی، به آموختن حدیث، فقه زیدی و علوم دیگر روی آورد. افزون بر جدّ و پدرش، نزد احمدبن احمد شِجنی، یحیی‌بن احمد دیلمی، علی‌بن احمد عطیه و احمدبن زید کِبسی دانش اندوخت. همچنین دیلمی از احمدبن زید کبسی و محمدبن علی شوکانی* اجازه نقل حدیث دریافت کرد. او در علوم عقلی و نقلی صاحب‌نظر و با علوم غریبه مانند رمل آشنا بود و شعر نیز می‌سرود. دیلمی تدریس هم می‌کرد (← زباره یمنی، ج‌1، ص‌340ـ 342؛ حبشی، ص‌392؛ عبدالسلام وجیه، 1420، ص‌328)، ولی منابع از شاگردانش سخنی به میان نیاورده‌اند.دیلمی از ادعای امامت منصور باللّه احمدبن هاشم و متوکل علی‌اللّه محسن‌بن احمد، دو تن از امامان زیدی، جانب‌داری کرد و با گردآوری اهالی ذمار، آنها را به پذیرفتن امامت آن دو و یاری آنان فراخواند (زباره یمنی، ج‌1، ص‌341؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج‌13، ص‌185). وی پس از ادای مناسک حج‌در 1280، در مکه ماند، ولی اندکی بعد در محرّم 1281، درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد (زباره یمنی، ج‌1، ص‌342).شماری از آثار متنوع دیلمی در عرصه‌های گوناگون علمی عبارت‌اند از: نزهة‌الطرف فی احکام الصرف؛ شرح نزهة‌الطرف؛ التفویض علی مِنحَة‌اللطیف، هر سه در علم صرف؛ الاِبْریز المُذاب فی قواعد الاعراب، در علم نحو؛ الطِراز المُذهَّب فی المختار لاهل المَذْهب، در فقه زیدی؛ العَرْف النَدِی فی اخبار الحسین‌بن محمدالهادی (یا العَرْف النادی فی اخبار الامیر حسین‌بن محمدالهادی)، در تاریخ؛ عقد الذمام فی وجوب طاعة الامام، در کلام؛ رسالة فی اربعین علم که در آن به تعریف و تبیین چهل علم پرداخته‌است و کتابی در قواعد فقه (زباره یمنی، ج‌1، ص‌341؛ حبشی، ص‌392، 456، 477؛ حسینی اشکوری، ج‌1، ص‌34، ج‌2، ص‌35، 195، 246، 260، 269، ج‌3، ص‌99؛ عبدالسلام وجیه، 1420، همانجا؛ همو، 1422، ج‌2، ص‌347؛ فهرس المخطوطات الیمنیة، ج‌2، ص‌1112). دیلمی الاتقان فی علوم القرآن جلال‌الدین سیوطی* را با عنوان مختصرالاتقان تلخیص‌کرده و تهذیب‌المنطق و الکلام* سعدالدین تفتازانی* را با نام تحفة‌الحبیب بنظم مسائل التهذیب به‌نظم آورده و شرحی نیز بر آن نگاشته‌است (زباره یمنی، همانجا؛ حسینی اشکوری، ج‌1، ص‌262، ج‌2، ص‌145، 437؛ عادل نُوَیْهِض، ج‌1، ص‌141؛ برای برخی آثار دیگر ← زباره یمنی، همانجا؛ فهرس المخطوطات الیمنیة، ج‌1، ص‌114).منابع : عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکر العربی الاسلامی فی الیمن، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیة، ]بی‌تا.[؛ احمد حسینی‌اشکوری، مؤلفات الزیدیة، قم 1413؛ محمد زباره یمنی، نیل الوَطَر من تراجم رجال الیمن فی القرن الثالث‌عشر، ]قاهره[ 1348ـ1350، چاپ افست صنعا ]بی‌تا.[؛ عادل نُوَیْهِض، معجم‌المفسرین من صدرالاسلام حتی العصر الحاضر، بیروت 1409/ 1988؛ عبدالسلام وجیه، اعلام‌المؤلفین الزیدیة، عَمّان 1420/ 1999؛ همو، مصادرالتراث فی المکتبات الخاصة فی الیمن، عَمّان 1422/ 2002؛ فهرس المخطوطات الیمنیة : لدار المخطوطات و المکتبة الغربیة بالجامع الکبیر صنعاء، اعداد احمد محمد عیسوی و دیگران، قم: کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی، 1384ش؛ موسوعة طبقات‌الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام الصادق، 1418ـ1424.