دیر قبیله ← سومالی

دیر، قبیله ← سومالیNNNNدَیر الجاثَلیق، نام دو دیر قدیمی در نزدیکی بغداد. جاثلیق معرب واژه یونانی کاتولیکوس و جمع آن جثالقه است.در زمان ساسانیان (حک : ح 226ـ652 میلادی) و پس از آن در دوره اسلامی رهبر کلدانیهای نسطوری را جاثلیق می‌گفتند. نام این دیرها نشان می‌دهد که رهبر نسطوریان زمانی در این دو مکان اقامت داشته‌است. یکی از این دو دیر، که شابشتی بیشتر درباره آن صحبت کرده، به کلیلیشوع و مریامار کلیلیشوع معروف بوده‌است. در این دیر چند جاثلیق ازجمله تیموثاوس، از معاصران مأمون، دفن شده‌اند. تیموثاوس در ساخت دیر مشارکت و مدتی نیز در آن اقامت داشته‌است. بنابه قولی، این دیر در حدود 207 بازسازی شده، اما از 270 تا 278 روبه ویرانی نهاده، به‌نحوی‌که تا قرن هشتم اثری از آن باقی نمانده‌است (← شابشتی، ص‌347ـ350؛ نیز ← د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه).ویرانه‌های دیر دوم در حدود شصت کیلومتری شمال بغداد و در غرب رود دجله، حدود شش کیلومتری قریه سِمیکه کنونی در مرز سواد و تَکریت، نزدیک شهر مَسْکن در 50 تا 55 کیلومتری شمال بغداد از نواحی دُجَیل قرار دارد (شابشتی، ص350ـ351؛ یاقوت حموی، ذیل مادّه؛ ابن‌اثیر، ج‌4، ص‌328؛ نیز ← د.اسلام، همانجا). آثار این دیر روی تپه‌ای معروف به تل‌الدیر قرار دارد و ناحیه‌ای که تل آنجاست، ابوصخر نامیده می‌شود (احمد سوسه، ج‌1، ص‌196؛ د.اسلام، همانجا). معروفیت این دیر به سبب جنگی است که در سال 71 میان عبدالملک‌بن مروان (حک : 65ـ86) و مُصعَب‌بن زُبَیر در آن ناحیه رخ داد و به کشته‌شدن مصعب و پسرش عیسی انجامید (یعقوبی، ج‌2، ص‌265). اجساد آن دو به دستور عبدالملک در همان محل دفن و آرامگاهی گنبددار برای آنها ساخته شد. این بنا مورد احترام مردم بود؛ به‌همین‌علت به خِرْبَه مصعب معروف شد (بلاذری، ج‌5، ص350؛ یاقوت حموی؛ ابن‌اثیر، همانجاها). بعدها درباره این حادثه و محل وقوع آن، یعنی دیر الجاثلیق، اشعار بسیاری سروده شد (برای نمونه ← شابشتی، ص‌28ـ33؛ یاقوت حموی، همانجا؛ احمد سوسه، ج‌1، ص‌197). این دیر در زمان خود بزرگ بود و اطراف آن بستانها و درختانی بود و تا قرن چهارم، راهبان و فِتیان به آنجا رفت‌وآمد می‌کردند (شابشتی، همانجا). ویرانه‌های این بنا مربعی به مساحت حدود پنج‌هزار مترمربع است، مصالح آن از آجر و گچ است و حیاط آن از سطح زمینهای مجاور حدود سه متر بلندتر است. درون حیاط فضای چهارگوشی است که هر ضلع آن حدود یک تا دو متر طول داشته‌است (احمد سوسه، ج‌1، ص‌196ـ197). این دیر از نظر شکوه قابل مقایسه با دیر الثَعالب در غرب بغداد بوده‌است (شابشتی، ص‌28).منابع : ابن‌اثیر؛ احمد سوسه، رَیّ سامراء فی عهدالخلافة العباسیة، ج‌1، بغداد 1948؛ احمدبن یحیی بلاذری، انساب‌الاشراف، ج‌5، چاپ گویتین، اورشلیم 1936، چاپ افست بغداد ]بی‌تا.[؛ علی‌بن محمد شابشتی، الدیارات، چاپ کورکیس عوّاد، بیروت 1406/ 1986؛ یاقوت حموی؛ یعقوبی، تاریخ؛EI2aDj, s.v. "Dayr al-(alth((k" (by A. A. Duri).