دولیه دلند آندره

دولیه‌دلند، آندره ، سیاح فرانسوی و مؤلف کتاب زیباییهای ایران ، در زمان شاه‌عباس دوم صفوی. از زندگی او تا پیش از سفرش به ایران آگاهی در دست نیست. او در 1663/ 1074 به همراه ژان باتیست تاورنیه (در ششمین سفر او به شرق) به ایران آمد. آن دو در 1664/ 1075 به اصفهان رسیدند (دولیه‌دلند، مقدمه، ص ]1ـ 3[؛ نیز ← تاورنیه، ج 2، ص240) و دولیه‌دلند در صومعه اگوستینیها اقامت گزید. دیری نپایید که او متوجه شد تاورنیه و پدر روحانی رافائل دومان* (کشیشِ فرقه کاپوسن )، و مترجمِ دربار، جواهراتی به شاه‌عباس دوم فروخته‌اند. دولیه‌دلند که سرمایه‌اش را برای تجارت به تاورنیه سپرده بود، به‌شدت احساس نگرانی کرد (د. ایرانیکا، ذیل مادّه)، اما از سرانجام این کار اطلاعی در دست نیست. دولیه‌دلند یک بار در ضیافتی در دربار شرکت کرد و چون موسیقی‌دان بود، از او خواسته شد اِپینِت (نوعی ارگ) بنوازد. سپس شاه از او خواست تا آواز بخواند، اما چون از صدای خوش بی‌بهره بود، آوازش مورد توجه شاه قرار نگرفت (← تاورنیه، همانجا).در فوریه 1665/ شعبان 1075 دولیه‌دلند به همراه ته‌ونو ، سیاح فرانسوی، اصفهان را به مقصد هند ترک کرد. آنان حدود یک ماه در بندرعباس بودند تا اینکه سرانجام دولیه‌دلند از رفتن به هند منصرف شد و تصمیم گرفت به فرانسه بازگردد. او با ته‌ونو به شیراز رفت و از تخت‌جمشید دیدار کرد. سپس در 1666/1076 به فرانسه بازگشت (دولیه‌دلند، ص 62، 65ـ66، 77، 81). وی مدتی مدیریت کمپانی هند شرقی فرانسه را به‌عهده داشت. پس از دو سال در پاریس ساکن شد و در 1673/ 1083، شرح مسافرتش به ایران را با عنوان زیباییهای ایران منتشر کرد. این اثر هرچند مختصر است اما آگاهیهای سودمندی از شهرهای ایران، فواصل و زیباییهای آنها در روزگار صفویان به دست می‌دهد (د. ایرانیکا، همانجا). دولیه‌دلند در مقدمه کوتاهاثرش (ص ] 3[) ــکه ظاهرآ به صورت سخنرانی برای اعضای کمپانی هند شرقی فرانسه ارائه کرده بود در توضیح نام‌گذاری کتابش گفته‌است: «نام کتاب به این معنی نباید تلقی شود که ایران از زیباترین کشورهاست، بلکه هدف او از انتخاب این عنوان، ارائه شگفتیهای ایران در 1664 بوده‌است».او در این کتاب شهرها و آداب و رسوم مردم را با دقت وصف کرده و اطلاعات سودمندی با جزئیات به‌دست داده‌است. کتاب او دارای یک مقدمه و بدون فصل‌بندی است. وی سفرش را از ترکیه شرح داده‌است که به همراه کاروانی، پس از رسیدن به ارزروم به ایروان رسیده بودند (همان مقدمه، ص ] 9[). دولیه‌دلند پس از ذکر حدود جغرافیایی و شرح آب و هوای ایران، انواع میوه‌ها و محصولات آن را نام برده و سپس، شهرهای ایران را وصف کرده‌است. تبریز نخستین شهری است که آن را می‌شناساند و بر آن است که از رونق گذشته افتاده‌است، اما به‌سبب صادرات ابریشم و رفت‌وآمد ارمنیها به این شهر، یکی از شهرهای مهم ایران محسوب می‌گردد. او زنجان را نیمه‌ویران و قزوین را ــکه در قدیم آرساسیا نامیده می‌شدــ بی‌رونق دانسته‌است. افزون بر آن، وی درباره مذهب و مشاغل در ایران، از جمله امر قضا، مطالبی ذکر کرده‌است (← همان، ص12ـ17).دولیه‌دلند بر آن است که شهرهای جنوبی و آداب و رسوم مردم آنجا را بهتر از شهرهای شمالی می‌شناسد، به همین سبب سعی کرده بیشتر به شهرهای نواحی مرکزی و جنوبی بپردازد. وی قم را به‌سبب اینکه یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ایران بوده، و کاشان را به‌دلیل بزرگی، آبادانی، پرجمعیت‌بودن و بازارهای زیبایش ستوده‌است (← همان، ص 18). قسمت مفصّل کتاب درباره شهر اصفهان است. وی از باغهای بسیار و کبوترخانه‌های این شهر سخن گفته و از گردوخاک تابستان و گل‌ولای زمستان و نحوه جمع‌آوری فاضلاب‌آن شکایت کرده‌است. دولیه از اقلیتهای یهودی، هندی و زردشتی و آزادی عمل اقلیتهای مذهبی یاد کرده و از کمپانیهای هلند و انگلستان که تجارتخانه‌های بسیار زیبا و وسیعی در این شهر بنا کرده بودند، از جلفا محل زندگی ارمنیان، و اقامت فرانسویان مقیم ایران در این منطقه به تفصیل سخن گفته‌است (← همان، ص19ـ23، 47ـ52). او قدرت شاه و ثروت او را بی‌حد دانسته‌است و از حضورش در مهمانی قصر شاه و نواختن ساز در حضور وی، همچنین از مجازاتهای سنگین شاه‌عباس دوم در مورد کسانی که از آنان ناخشنود بوده، شرح مفصّلی نوشته‌است (← همان، ص 29، 33ـ 35، 39ـ40).دولیه‌دلند از آشنایی ایرانیان با علوم و به‌خصوص فلسفه و ریاضی سخن گفته‌است. وی همچنین به وصف پوشاک مردان و زنان پرداخته و گفته‌است که پوشش زنان، چادر سفید و پوشاک مردان از پارچه‌های نخی اروپایی است. او زبان فارسی را زبان مردم عادی و ترکی را زبان محاوره دربار معرفی کرده‌است و از چهار نوع سکه رایج شاهی، عباسی، محمودی و قازبیگی که از نقره یا مس بودند، نام برده‌است (همان، ص 8ـ9).زبان دولیه‌دلند در این اثر، ساده و روان است که خود نویسنده نیز به آن اشاره کرده‌است (← همان مقدمه، ص ] 3[). قسمت جالب‌توجه اثر، نقاشی و طرحهایی از مناظر شهرها و مردان و زنان ایرانی است که بر اهمیت کتاب افزوده‌است. با رضایت دولیه‌دلند، گزارشی از سفر جنگی ناخدایی که در خدمت شاه فرانسه بود، به همراه کتاب به‌چاپ رسید. مکتوبات خصوصی وی نیز در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود. دولیه‌دلند در 23 اکتبر 1715/ 6 ذیقعده 1127 در پاریس درگذشت (د.ایرانیکا، همانجا).محسن صبا اثر دولیه‌دلند را به فارسی ترجمه کرده که به همراه اصل فرانسه آن در 1353ش در تهران به چاپ رسید.منابع :Andr( Daulier Deslandes, Les beautez de la Perse, Paris 1673; EIr., s.v. "Daulier Deslandes" (by Anne Kroell); Jean-Baptiste Tavernier, Les six voyages de Turquie et de Perse, introduction et notes de St