تطهیر، آیه ، بخشی از آیة سیوسوم سورة احزاب که در آن به ارادة خداوند بر پاک گردانیدن اهلبیت از پلیدی («رجس») تصریح شده است و علمای شیعه برای اثبات عصمت امامان به آن استناد میکنند. در برخی احادیث آمده که این آیه در خانة امّسَلَمه (متوفی 62) همسر پیامبر، نازل شده و هنگام نزولآن علاوه بر پیامبر اکرم، علی و فاطمه و حسن و حسین علیهمالسلام هم حاضر بودهاند. در این هنگام پیامبر، پارچهای خیبری (کساء) را که بر آن نشسته بود، بر روی خود و علی و فاطمه و حسنین کشید و دستها را به سوی آسمان بالا برد و گفت: «خدایا! اهلبیت من این چهار نفرند، اینان را از هر پلیدی پاک گردان». امّسلمه از پیامبر پرسید که آیا او در شمار اهلبیت مذکور در این آیه قرار دارد، پاسخ پیامبر این بود که تو از همسرانِ رسول خدایی و تو [ بر راه ] خیر هستی (ترمذی، ج 5، ص 699؛ طبری، ج22، ص6ـ7؛ ابنبابویه، 1362ش، ج2، ص403؛ حاکم نیشابوری، ج 2، ص416؛ ابنکثیر، ج 3، ص 799؛ سیوطی، ج 5، ص 198؛ برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به شوشتری، 1377، ج 2، ص 501 ـ 558، ج 9، ص 1ـ69؛ عسکری، ص 5 ـ13).مفسران در بارة مصادیق اهلبیت در این آیه، اختلافنظر دارند. بسیاری از صحابه، مانند انسبن مالک (متوفی 93) و ثوبان مولای پیامبر و ابوسعید خُدْری (متوفی 74) و امّسلمه و عایشه (متوفی 57) و سعدبن ابیوقّاص (متوفی 55) و عبداللّهبن جعفر (متوفی 80) و عبداللّهبن عباس (متوفی 68)، مراد از اهلبیت پیامبر را علی و فاطمه و حسن و حسین علیهمالسلام دانستهاند. از امامان نیز احادیثی در تأیید این قول نقل شده است (طبری، همانجا؛ ابنعطیه، ج 13، ص 72؛ ابوحیّان غرناطی، ج 7، ص 231؛ ابنکثیر، همانجا؛ شوکانی، ج 4، ص 279).در قولی دیگر، مراد از اهلبیت، همسران پیامبر دانسته شده، زیرا سیاق آیه در بیان احوال ایشان است. از عِکْرِمَه (متوفی 105)، مولای ابن عباس، احادیثی با این مضمون نقل شده است (طبری، ج 22، ص 7؛ طوسی، ج 8، ص340؛ فضل طبرسی، ج 8، ص 559؛ ابنکثیر، ج 3، ص 798). این قول به عُروَةبن زبیر (متوفی 93) و مُقاتِلبن سلیمان (متوفی 150) و سعیدبن جُبَیر (متوفی 94) و ابنعباس نیز منسوب است (سیوطی، همانجا؛ شوکانی، ج 4، ص 278). در برخی روایات بین قول اول و دوم جمع شده است (شوکانی، ج 4، ص280).قول سوم ــ که به زیدبن اَرْقَم، صحابی پیامبر، منسوب است ــ مراد از اهلبیت را کسانی میداند که خداوند زکات دادن به آنان را حرام گردانیده است و آنان از نزدیکان پیامبر، از قبیل آلعلی و آلعقیل و آلجعفربنابیطالب، هستند و منظور از تطهیر در این قول، پاک گردانیدن از دریافت و مصرف صدقه و زکات، است (مسلمبن حجاج، ج2، ص1874؛ قرطبی، ج14، ص183؛ ابنکثیر، ج 3، ص 802؛ سیوطی؛ شوکانی، همانجاها).ظاهر آیة تطهیر با قول اول موافق است، زیرا اگر منظور فقط همسران پیامبر باشد، باید به جای «عَنکُم»، «عَنکُنَّ» و بهجای «یُطَهِّرَکُم»، «یُطَهِّرَکُنَّ» میآمد (قُرطُبی؛ ابوحیّان غرناطی، همانجاها؛ برای نظر خاص علامه طباطبائی در بارة علت قرارگرفتن این بخش در آیة سیوسوم سورة احزاب رجوع کنید به حسینی طهرانی، ص290ـ292). قول به اینکه این آیه در شأن اصحاب کساء نازل شده، در میان شیعیان به حد تواتر رسیده است (حبری، ص 297ـ311؛ کوفی، ص 331ـ340؛ طوسی، ج 8، ص 339؛ فضل طبرسی، ج 8، ص560؛ ابنطاووس، ص 215؛ طباطبائی، ج 16، ص311). در کتابهای اهلسنّت نیز روایاتی وجود دارد که مرجوع کنید بهید قول مذکور است (ترمذی، ج 5، ص 351؛ حاکم نیشابوری، ج2، ص416؛ خطیببغدادی، ج10، ص278).علاوه بر این، از امامان شیعه احادیثی نقل شده است که بنا بر آنها اهلبیت علاوه بر پنج تن، دیگر امامان شیعه نیز هستند (کلینی، ج 1، ص 423؛ احمد طبرسی، ج 2، ص 34؛ برای وجه اطلاق آن بر دیگر امامان رجوع کنید به فاضل موحدیلنکرانی و اشراقی، ص 141ـ146).در بارة معنای «رجس» نیز مفسران اختلافنظر دارند و برای آن معانی مختلفی ذکر کردهاند، از جمله: گناه، فسق، شیطان، شرک، شک، بخل، طمع، هوای نفس و بدعت (هُوّاری، ج 3، ص 368؛ ابنبابویه، 1361 ش، ص 138؛ آلوسی، ج 22، ص 12). عالمان و مفسران شیعه پاک کردن اهلبیت از رجس را به معنای عصمت از گناهان و توفیق طاعت دانستهاند (مفید، ص27؛ شوشتری، 1367، ص147ـ 148؛ همو، 1415، ص424ـ 428؛ طباطبائی، ج 16، ص 313).برخی مفسران اهلسنّت، ارادة خدا را بر پاک گردانیدن اهلبیت پیامبر از گناه، ارادة تشریعی و به معنای خواستن تقوا و اجتناب از نواهی و امتثال اوامر دانستهاند (آلوسی، ج 22، ص 12ـ 18؛ قطب، ج 6، ص 586)، اما عالمان شیعی آن را از سنخ ارادة تکوینی دانسته و بر این عقیدهاند که خدا میخواهد تمام پلیدیها و رذایل را، چه در عقیده چه در عمل، از ساحت اهلبیت بزداید و این خود دلیلی بر عصمت آنان است، زیرا اگر مراد از آن، تقوا یا سختگیری در تکالیف باشد، اختصاص به اهلبیت ندارد و خداوند آن را از همة بندگان میخواهد (طباطبائی، ج 16، ص310ـ313؛ نیز رجوع کنید به موحد ابطحی، ج 2، ص 9ـ14؛ فاضل موحدیلنکرانی و اشراقی، ص 91ـ 105). بعلاوه، بنا بر حدیث نبوی ثقلین، اهل بیت پیامبر همتای قرآن بوده و پیروی از آن دو باهم، سبب رستن از ضلالت میشود. لازمة این سخن، از یکسو تحریف ناپذیری قرآن و از سوی دیگر مصون بودن اهل بیت از خطاست ( رجوع کنید به ثقلین * ، حدیث).منابع: محمودبن عبداللّه آلوسی، روح المعانی ، بیروت: داراحیاء التراث العربی، [ بیتا. ] ؛ ابنبابویه، کتاب الخصال ، چاپ علیاکبر غفاری، قم 1362 ش؛ همو، معانیالاخبار ، چاپ علیاکبر غفاری، قم 1361 ش؛ ابنطاووس، سعدالسعود للنفوس ، چاپ فارس تبریزیان حسّون، قم 1379 ش؛ ابنعطیه، المحررالوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ، ج 13، [ رباط ] 1409/1989؛ ابنکثیر، تفسیرالقرآن العظیم ، چاپ علی شیری، بیروت [ بیتا. ] ؛ محمدبن یوسف ابوحیّان غرناطی، تفسیر البحرالمحیط ، بیروت 1403/ 1983؛ محمدبن عیسی ترمذی، سنن الترمذی ، استانبول 1401/ 1981؛ محمدبنعبداللّه حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین فیالحدیث ، بیروت 1398/ 1978؛ حسینبن حکم حبری، تفسیر الحبری ، چاپ محمدرضا حسینی، بیروت 1408/ 1987؛ محمدحسین حسینی طهرانی، مهرتابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه ... محمدحسین طباطبائی تبریزی ، [ بیجا ] : باقرالعلوم، [ بیتا. ] ؛ خطیب بغدادی؛ سیوطی؛ نوراللّهبن شریفالدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل ، با تعلیقات شهابالدین مرعشی نجفی، چاپ محمود مرعشی، قم 1377ـ ؛ همو، السحابالمطیر فیتفسیر آیةالتطهیر ، چاپ هدی جاسم محمد ابوطبره، در تراثنا ، سال10، ش 1 و 2 (محرّم ـ جمادی الا´خره 1415)؛ همو، الصوارم المهرقة فی نقد الصواعق المحرقة ، چاپ جلالالدین محدّث ارموی، تهران 1367؛محمدبن علی شوکانی، فتح القدیر ، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، [ بیتا. ] ؛ طباطبائی؛ احمدبن علی طبرسی، الاحتجاج ، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف 1386/ 1966؛ فضلبن حسن طبرسی، مجمعالبیان فی تفسیرالقرآن ، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضلاللّه یزدیطباطبائی، بیروت 1408/ 1988؛ طبری، جامع ؛ طوسی؛ مرتضی عسکری، حدیث الکساء فی کتب مدرسة الخلفاء [ و ] حدیثالکساء فی مصادر مدرسة اهلالبیت ( ع )، تهران 1402؛ محمدفاضل موحدی لنکرانی و شهابالدین اشراقی، آیةالتطهیر، ررجوع کنید بهیة مبتکرة ، قم 1421؛ محمدبن احمد قرطبی، الجامع الاحکام القرآن ، بیروت: دارالفکر، [ بیتا. ] ؛ سیدقطب، فیظلال القرآن ، بیروت 1386/ 1967؛ کلینی؛ فراتبن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات الکوفی ، چاپ محمدکاظم، تهران 1410/ 1990؛ مسلمبن حجاج، صحیح مسلم ، استانبول 1401/ 1981؛ محمدبن محمد مفید، المسائلالعُکبریّة ، چاپ علیاکبر الاهی خراسانی، قم 1413؛ علی موحد ابطحی، آیةالتطهیر فی احادیث الفریقین ، قم 1404ـ 1405؛ هودبن مُحَکَّم هُوّاری، تفسیر کتاب اللّه العزیز ، چاپ بالحاجبن سعید شریفی، بیروت 1990.