تَشبیهیکاشی ، میرکمالالدین علیاکبر ، شاعر نیمة دوم قرن دهم و نیمة نخست قرن یازدهم (عهد صفوی). سال تولد و مرگ او معلوم نیست. پدرش گازر (رختشوی) و از سادات کاشان بود (کاشانی، ص 118؛ خلیل، ج1، ص 137؛ صدیق حسنخان، ص 95). تشبیهی از کودکی به معاشرت با شاعران رغبت داشت (کاشانی؛ خلیل، همانجاها) و فنون شعر را نزد ملا فهمی کاشی (متوفی 1014) فراگرفت (کاشانی، ص 120؛ خلیل، همانجا). تذکرهنویسان در بارة او گفتهاند که درویشی مجذوب و قلندر سیرت بود و با کسوت درویشی به جهانگردی میپرداخت و به گردش در گورستانها رغبتی خاص داشت (اوحدی بلیانی، گ 120؛ صادقی افشار، ص 99؛ خلیل؛ صدیق حسنخان، همانجاها). شاید رغبت او به سیر در گورستانها، با اعتقادات نقطویان * در بارة خاک و اهمیت آن بهعنوان منشأ هستی ارتباط داشته است (در بارة این اعتقاد نقطویان رجوع کنید بهکیخسرو اسفندیار، ج 1، ص 274)، زیرا تشبیهی همانند برخی از قلندران دیگر عهد صفوی نقطوی مذهب (در بارة قلندران نقطوی رجوع کنید به اسکندر منشی، ج1، ص 473ـ476) و پیرو عقاید محمود پسیخانی * بود، ازینرو برخی معاصرانش وی را سرزنش میکردند (کاشانی، ص 118ـ119؛ بدارجوع کنید بهنی، ج 3، ص 142؛ صدیق حسنخان، همانجا). اوحدی بلیانی، از معاصران تشبیهی، وی را در زیّ ملامتیّه دانسته است (همانجا). تشبیهی در سلوک عرفانی خود به سید ابوالقاسم کاهی (متوفی 988) ارادت میورزید (کاشانی، ص 120؛ خلیل، همانجا).تشبیهی چندبار به هند سفر کرد و سرانجام در لاهور ساکن شد و ظاهراً در همانجا درگذشت (کاشانی، ص 118؛ آذر بیگدلی، ص 248؛ بدارجوع کنید بهنی؛ اوحدی بلیانی؛ خلیل؛ صدیق حسنخان، همانجاها). ملاعبدالنبی فخرالزمانی، از معاصران او، سال توطن تشبیهی را در لاهور 1028 ذکر کرده (ص 888) و ابراهیم خلیل (همانجا) مدت عمر وی را هفتاد سال دانسته است. جلالالدین اکبرشاه (حک : 964ـ1014) به تشبیهی عنایت داشت و برای او مقرری تعیین کرده بود. پس از مرگ اکبرشاه، پسرش جهانگیر از تشبیهی حمایت میکرد (فخرالزمانی، ص 887؛ خلیل، همانجا).تشبیهی رسالهای به روش نقطویان نوشته و به ابوالفضل ناگوری (957ـ1011)، عالم صوفی مشرب دربار اکبرشاه، تقدیم کرده است (بدارجوع کنید بهنی، همانجا). ابراهیم خلیل ذکر کرده است که بیست رساله از تشبیهی باقی است (همانجا). مثنوی خورشید و ذره ، در بحر مثنوی معنوی (کاشانی، ص 120؛ فخرالزمانی؛ خلیل؛ صدیق حسنخان، همانجاها) و یک مثنوی در بحر خسرو و شیرین نظامی از سرودههای اوست (فخرالزمانی، همانجا). تقیالدین کاشانی (همانجا) مجموع اشعار دیوان او را هشت هزار بیت و ابراهیم خلیل (همانجا) آنها را پنجهزار بیت دانسته است. اوحدی بلیانی (همانجا)، سه دیوان شعر از او دیده بوده است. دیوان تشبیهی چاپ نشده است. بیشتر اشعار او در قالب غزل و رباعی است (گلچین معانی، ج 1، ص 224ـ 230). مضمون اشعارش عاشقانه و عارفانه است و نازک خیالیهای سبک هندی ــ که در عصر او رواج داشته ــ در شعرش نمودار است. برخی از اشعارش نیز از نوع شطحیات است و کفرآمیز بهنظر میرسد (برای نمونه رجوع کنید به کاشانی، ص 118).منابع: لطفعلیبن آقاخان آذربیگدلی، آتشکدة آذر ، چاپ جعفر شهیدی، چاپ افست تهران 1337ش؛ اسکندر منشی؛ تقیالدین محمدبن محمد اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین ، نسخة عکسی از نسخة خطی موجود در کتابخانة ملک، ش5324؛ عبدالقادربن ملوکشاه بدارجوع کنید بهنی، منتخبالتواریخ ، تصحیح احمدعلی صاحب، چاپ توفیق ه . سبحانی، تهران 1379ـ1380 ش؛ علیابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم ، نسخة عکسی موجود در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، ش2974؛ صادق صادقی افشار، تذکرة مجمع الخواص ، ترجمة عبدالرسول خیامپور، تبریز 1327ش؛ محمدصدیقبن حسن صدیق حسنخان، شمع انجمن ، چاپ سنگی کلکته 1292؛ عبدالنبیبن خلف فخرالزمانی، تذکرة میخانه ، چاپ احمد گلچین معانی، تهران 1362ش؛ تقیالدین محمدبن علی کاشانی، خلاصةالاشعار و زبدةالافکار ، نسخةخطی کتابخانة (شمارة 1) مجلس شورای اسلامی، مجموعة طباطبایی، ش982؛ کیخسرو اسفندیار، دبستان مذاهب ، چاپ رحیم رضازاده ملک، تهران 1362ش؛ احمد گلچین معانی، کاروان هند ، مشهد 1369 ش.
