تستری فیض الله عصاره

معرف

دانشمند جامع‌الاطراف‌ و مترجم‌ آثاری‌ در طب‌ شرعی‌ از عربی‌ به‌ فارسی‌ در قرن‌ یازدهم‌
متن
تستری‌، فیض‌اللّه‌ عُصاره‌ ، دانشمند جامع‌الاطراف‌ و مترجم‌ آثاری‌ در طب‌ شرعی‌ از عربی‌ به‌ فارسی‌ در قرن‌ یازدهم‌. در شوشتر (در منابع‌ اسلامی‌ عربی‌: تُستر) به‌ دنیا آمد. از زندگی‌ او اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌، جز آنکه‌ در 1078 به‌ دستور فتحعلی‌ خان‌، حاکم‌ وقت‌ شوشتر، ترجمة‌ رسالة‌ ذهبیه‌ منسوب‌ به‌ امام‌ رضا علیه‌السلام‌ را شروع‌ کرد (آقابزرگ‌ طهرانی‌، الذریعة‌ ، ج‌ 4، ص‌ 103).آقابزرگ‌ طهرانی‌ در الذریعة‌ ( ج‌ 4، ص‌ 103، 114 ـ 115؛ ج‌ 9، قسم‌3، ص‌ 854) و در طبقات‌ اعلام‌الشیعة‌ ( الکواکب‌ المنتشرة‌ ، ص‌ 586) از او یاد کرده‌ است‌، ولی‌ نام‌ وی‌ در اعیان‌ الشیعة‌ نیامده‌ است‌. نام‌ تستری‌ را با لقبهای‌ «ملا» (نصرآبادی‌، ص‌ 535) و «آخوند» (آقابزرگ‌ طهرانی‌، طبقات‌: الروضة‌النضرة‌ ، ص‌ 1، 444) ذکر کرده‌اند. نصرآبادی‌ (همانجا) او را در ریاضی‌ و نجوم‌ مبرّز دانسته‌ و آقابزرگ‌ طهرانی‌ ( همان‌، ص‌ 444) علاوه‌ بر اینها، او را پزشکی‌ مطّلع‌ خوانده‌ است‌. با استناد به‌ بعضی‌ آرای‌ او در بارة‌ احکام‌ شرعی‌ صید ( رجوع کنید به ادامة‌ مقاله‌) می‌توان‌ گفت‌ که‌ با فقه‌ و اصول‌ نیز آشنا بوده‌ است‌.آثار تستری‌ عبارت‌ است‌ از: 1) مفتاح‌الشفاء (حائری‌، ج‌22، ص‌ 347ـ 348) که‌ با نام‌ طب‌الائمه‌ نیز معرفی‌ شده‌ است‌، مجموعه‌ احادیثی‌ است‌ از حضرت‌ علی‌ علیه‌السلام‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به گ‌ 52 ر) تا امام‌ حسن‌ عسکری‌ علیه‌السلام‌ (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به گ‌ 112 ر) در بارة‌ طب‌؛ ترجمة‌ فارسی‌ هر حدیث‌ پس‌ از متن‌ عربی‌ آن‌ آمده‌ است‌. مرجوع کنید بهلف‌ این‌ احادیث‌ را از مآخذ گوناگون‌ نقل‌ کرده‌ اما غالباً نام‌ مآخذ را ذکر نکرده‌ است‌ (حائری‌، ج‌ 22، ص‌ 347). این‌ کتاب‌ مشتمل‌ است‌ بر مقدمه‌، پنج‌ باب‌ ومرجوع کنید بهخره‌، و در آن‌ به‌ احکام‌ نجوم‌ نیز اشاره‌ شده‌ است‌ (همان‌، گ‌ 149 ر). از مفتاح‌الشفاء نسخه‌های‌ خطی‌ بسیاری‌ باقی‌ مانده‌ است‌ (برای‌ آگاهی‌ از این‌ نسخه‌ها رجوع کنید به منزوی‌؛ حائری‌، همانجاها؛ افشار و دانش‌پژوه‌، ج‌ 7، ص‌ 402؛ حسینی‌ اشکوری‌، ج‌ 13، ص‌ 122). 2) ترجمة‌ رسالة‌ ذهبیه‌، که‌ با نام‌ ترجمة‌ الرسالة‌ المذهَّبة‌ نیز معرفی‌ شده‌ است‌ ( رجوع کنید به حائری‌، ج‌22، ص‌ 348). این‌ اثر مجموعه‌ احادیثی‌ منسوب‌ به‌ امام‌ رضا علیه‌السلام‌ در بارة‌ طب‌ و بهداشت‌ است‌. تستری‌ رسالة‌ ذهبیه‌ را پس‌ از مفتاح‌الشفاء ترجمه‌ کرده‌ است‌ ( رسالة‌ ذهبیه‌ ، ص‌ 2). این‌ رساله‌ یکی‌ از مهمترین‌ آثاری‌ است‌ که‌ پس‌ از پدید آمدن‌ سنّت‌ «طب‌ شرعی‌» (از قرن‌ دوم‌ به‌ بعد) نوشته‌ شده‌ و بین‌ محققان‌ و اندیشمندان‌ شیعه‌ اهمیت‌ خاصی‌ داشته‌ است‌. علامه‌ مجلسی‌ (ج‌ 59، ص‌306 ـ 356) فصلی‌ را به‌ این‌ کتاب‌ اختصاص‌ داده‌ و بخشهای‌ زیادی‌ از آن‌ را نقل‌ کرده‌ است‌. در بارة‌ انتساب‌ این‌ کتاب‌ به‌ امام‌ رضا علیه‌السلام‌ بحثهایی‌ شده‌ است‌ (برای‌ آگاهی‌ از این‌ بحثها رجوع کنید به درخشان‌، ص‌ 87 ـ 92). بین‌ ترجمه‌های‌ مختلف‌ ذهبیه‌ ، ترجمة‌ تستری‌ به‌ سبب‌ همراه‌ داشتن‌ متن‌ عربی‌ و دقت‌ در ترجمه‌ اهمیت‌ بسیاری‌ دارد. از مهمترین‌ ترجمه‌های‌ ذهبیه‌، پیش‌ از ترجمة‌ تستری‌، ترجمة‌ ابوعلی‌ حسن‌ بن‌ ابراهیم‌ بن‌ ابوبکر سلماسی‌ در 614 است‌ (منزوی‌، ج‌ 1، ص‌ 498؛ نیز رجوع کنید بهدرخشان‌، ص‌ 111) و از مهمترین‌ ترجمه‌های‌ ذهبیه‌ پس‌ از ترجمة‌ تستری‌ اینهاست‌: ترجمة‌ علامه‌ مجلسی‌ ( رجوع کنید بهآقابزرگ‌ طهرانی‌، الذریعة‌ ، ج‌ 4، ص‌ 103)، ترجمة‌ شمس‌الدین‌ محمد بن‌ محمد بدیع‌ رضوی‌ مشهدی‌ در 1135 ( آقابزرگ‌ طهرانی‌، همانجا) و ترجمة‌ حسین‌بن‌ نصراللّه‌ عرب‌ باغی‌ ارومیه‌ای‌ (استوری‌ ، ج‌ 2، بخش‌ 2، ص‌ 196). از ترجمة‌ تستری‌ از ذهبیه‌ نسخه‌های‌ خطی‌ متعددی‌ باقی‌ مانده‌ است‌ (برای‌ آگاهی‌ از این‌ نسخه‌ها رجوع کنید به منزوی‌، ج‌ 1، ص‌ 499؛ حائری‌، ج‌ 22، ص‌ 348؛ افشار و دانش‌ پژوه‌، همانجا، ذیل‌ «طب‌الرضا»). 3) رساله‌ در بیان‌ انواع‌ حیوان‌ و آداب‌ صید و ذبح‌ و کیفیت‌ آن‌، که‌ در بارة‌ انواع‌ حیوانات‌ برّی‌ و بحری‌، حلال‌ و حرام‌ بودن‌ آنها، نحوة‌ صید و احکام‌ شرعی‌ آن‌ است‌. تستری‌ این‌ رساله‌ را در سه‌ باب‌ نوشته‌ و در آن‌ به‌ موضوعات‌ فقهی‌ و شرعیِ شکار توجه‌ بسیار کرده‌ است‌. از این‌ رساله‌ تاکنون‌ یک‌ نسخه‌ شناسایی‌ شده‌ است‌ ( رجوع کنید بهافشار و دانش‌ پژوه‌، ج‌ 5، ص‌ 40).آقابزرگ‌ طهرانی‌ ( الذریعة‌ ، ج‌ 9، قسم‌ 3، ص‌ 854) با استناد به‌ نوشتة‌ نصرآبادی‌ (ص‌ 535) دیوان‌ شعری‌ به‌ تستری‌ نسبت‌ داده‌، اما نصرآبادی‌ (همانجا) تنها یک‌ بیت‌ از اشعار او را آورده‌ که‌ در مدح‌ فتحعلی‌خان‌ است‌.منابع‌: محمدمحسن‌ آقابزرگ‌ طهرانی‌، الذریعة‌ الی‌ تصانیف‌ الشیعة‌ ، چاپ‌ علی‌نقی‌ منزوی‌ و احمد منزوی‌، بیروت‌ 1403/1983؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشیعة‌: الروضة‌ النضرة‌ فی‌ علماء الماة‌ الحادیة‌ عشرة‌ ، بیروت‌ 1411/ 1990؛ همان‌: الکواکب‌ المنتشرة‌ فی‌ القرن‌ الثانی‌ بعد العشرة‌ ، چاپ‌ علی‌نقی‌ منزوی‌، تهران‌ 1372ش‌؛ ایرج‌ افشار و محمدتقی‌ دانش‌پژوه‌، فهرست‌ کتابهای‌ خطی‌ کتابخانة‌ ملی‌ ملک‌ ، تهران‌ 1352 ش‌ ـ ؛ فیض‌اللّه‌ عصاره‌ تستری‌، ترجمة‌ الرسالة‌ المذهبّة‌ ، نسخة‌خطی‌ کتابخانه‌ (شمارة‌1) مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌، ش‌ 2/657؛ همو، مفتاح‌ الشفاء ، نسخة‌ خطی‌ کتابخانه‌ (شمارة‌ 1) مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌،ش‌1/657؛ عبدالحسین‌ حائری‌، فهرست‌ کتابخانة‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ ، ج‌22، تهران‌ 1374ش‌؛ احمد حسینی‌ اشکوری‌، فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ کتابخانة‌ عمومی‌ حضرت‌ آیة‌اللّه‌العظمی‌ مرعشی‌ نجفی‌ مدّظلّه‌العالی‌، قم‌ 1354ـ1376 ش‌؛ مهدی‌ درخشان‌ « [ در بارة‌ ] رسالة‌ ذهبیه‌ (در علم‌ طب‌)، منسوب‌ به‌ حضرت‌ رضا علیه‌السلام‌ به‌ خط‌ و ترجمة‌ ابوعلی‌ حسن‌بن‌ ابراهیم‌ سلماسی‌»، مجلة‌ دانشکدة‌ ادبیات‌ و علوم‌ انسانی‌ دانشگاه‌ تهران‌ ، سال‌25، ش‌1ـ4 (پاییز 1362)؛ مجلسی‌؛ احمد منزوی‌، فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ ، تهران‌ 1348ـ 1353 ش‌؛ محمدطاهر نصرآبادی‌، تذکرة‌ نصرآبادی‌ ، چاپ‌ وحید دستگردی‌، تهران‌ 1361 ش‌؛
نظر شما
مولفان
گروه
تاریخ علم ,
رده موضوعی
جلد 7
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده