جمیل‌بیگ تنبوری، نوازنده و آهنگساز معروف ترک (متوفی 1916). او در 1288/ 1871 یا یک دو سال بعد در استانبول به دنیا آمد. پدرش محمد توفیق از کارگزاران دولت عثمانی بود.جمیل‌بیگ در سه سالگی، پس از درگذشت پدر، تحت حمایت عمویش رفیق بیگ قرار گرفت در اثنای تحصیلات ابتدایی ضمن فراگیری زبان فرانسه اطلاعات مقدماتی موسیقی را از برادر بزرگش احمدبیگ و نتهای غربی را از کمانی اَلِکسان آغا آموخت. در پانزده سالگی نواختن تنبور را شروع کرد و پس از مدت کوتاهی با علی افندی تنبوری * آشنا شد و از وی اطلاعات عمومی مربوط به موسیقی سنّتی را فراگرفت. جمیل‌بیگ در حدود بیست سالگی در حالی که در نوازندگی کمانچه، لاوتا [ = نوعی آلت موسیقی شبیه عود ] و ویولن سل مهارت داشت مدتی کوتاه، در اداره ترجمه باب عالی و سپس در اداره امور کنسولی به منشی‌گری پرداخت. او پس از مشروطیت دوم، از وزارت خارجه جدا شد و مدتی در بخش موسیقی «دارالبدایع» (تأسیس 1331/1912) تدریس کرد و سرانجام در 1334/1916 درگذشت.جمیل بیگ یکی از بهترین نوازندگان تنبور در تاریخ موسیقی ترک به شمار می‌رود. او گاه تنبور را مانند ویولن‌سل با آرشه کمانچه می‌نواخت و گاه با ظرافت لاوتا را به شیوه تنبور می‌نواخت و در نواختن کمانچه نیز چنان مهارت داشت که در کنار کمانچه‌جی واسیل (واسیلاکی) ، یکی از نوازندگان مشهور کمانچه در موسیقی سنّتی ترک به شمار می‌آید.استعداد و حافظه موسیقیایی جمیل‌بیگ درخور توجه بود. او هر اثر را با یک بار شنیدن از بر می‌کرد. همچنین با تکنوازیهایش به عنوان یک آهنگساز بزرگ، تکنوازی را در موسیقی ترک احیا کرد و به آن هویتی مستقل بخشید.جمیل بیگ نزدیک به چهل اثر از خود به جا گذاشت که مشهورترین این آثار شدّ عربان و فرح‌فزا نام دارد.جمیل‌بیگ به موسیقی غربی نیز گرایش داشت. وی با نوازندگان مشهور پیانو، مانند گودوسکی و هِگِی آشنا بود و با برخی از موسیقی‌دانان تمرین همنوازی کرد؛ از جمله با حاجی‌عارف‌بیگ * قانونی، عاصم‌بیگ گرفت‌زَن *، موسی ثریا بیگ، عودی نِوْرِس [ = نُورَس ]، قاضی فؤاد افندی، تنبوری تحسین بیگ، کمانی و تنبوری عمربیگ، خواننده حافظ عثمان افندی، حافظ مصطفی افندی، قاشی یاریق حسام‌الدین بیگ.جمیل‌بیگ در کنار آهنگسازی و اجراهایش، تألیفاتی نیز در زمینه موسیقی داشته است. از وی مقالاتی در روزنامه صباح به چاپ رسیده است. دو اثر او به نامهای قاموس موسیقی و ) روش [ تعلیم ] کمانچه ( در ابتدای کار، ناتمام مانده است. ارزشمندترین اثر وی در این زمینه، رهبر موسیقی نام دارد که دربردارنده آرای او درباره موسیقی ترک است (استانبول 1318، 1321، 1341). وی دو رُمان نیز از فرانسوی ترجمه کرده که منتشر نشده است.منابع: «تنبوری جمیل (تنبوری جمیله دائراوغلی مسعود جمیل‌له یاپیلان بیر قونوشمه [مصاحبه‌ای با مسعود جمیل پسر تنبوری جمیل، درباره او ] )»، یارین ، (12 کانون ثانی 1338/1922)؛ موسی ثریا، «تنبوری جمیل‌بگ»، دارالالحان مجموعه سی، ش1 (1340/1924)؛ رئوف یکتا، «تنبوری جمیل‌بگ، 1ـ3»، تفسیر افکار (بعداً تصویر افکار )، دوره 7، ش15 (24 اوت 1916)؛Mesud Cemil , Tanburi Cemil'in hayati, Ankara 1947; Serif Sait ´eren, "Tanburi Cemil", Radyo mecmuasi, no.11 (1942); Sadi Isilay, "Tanburi Cemil Bey ve Alman Imparatoru Vilhelm", TMD , no. 23 (1949); Suleyman Seyfi Ogun, "Tanburi Cemil'in virtuazitesi", Dergah , 3/26-27, (1992); Ismail Baha Surelsan, "54, Olum yili munasa- betiyle Tanburi Cemil Bey'e dair", Musiki ve nota dergisi , no.10 (1970).
