جَغبوب ، واحه‌ای کوچک [ در لیبی ] در جنوب‌شرقی سیرنائیک [ نزدیک مرز مصر]، مدفن محمدبن علی سنوسی (متوفی 1276)، بنیانگذار طریقت سنوسیه. این واحه شرقی‌ترین، کم‌رونق‌ترین و کوچک‌ترین واحه در طول جاده کهن و مهمی است که از دره نیل و سیوَه تا فِزّان و منطقه طرابلس امتداد یافته است و از میان زمینهای پستی می‌گذرد که نخلستانهای طبیعی جالو، اوجِلَه، مَرَدَه و جُفره * ، همگی نزدیک به مدار ْ29، در آنها واقع شده‌اند. اراضی پست جغبوب شامل مسیلی است پرپیچ‌وخم به نام وادی جغبوب، به مساحت هفتصد کیلومتر مربع که گاه تا 29 متر پایین‌تر از سطح دریای آزاد قرار دارد. در شمال این وادی فلاتی شنی و آهکی، متعلق به دوره میوسن [ دومین دوره از دوران سوم زمین‌شناسی ]، وجود دارد که در جنوب جای خود را به تپه‌های شنی صحاری ماسه‌ای (ارگ) لیبی می‌دهد. زمینهای پست، پوشیده از خاک قرمز و ماسه زرد هستند و بستر آنها را سَبخَه [ = شوره‌زار ] یا در مشرق، دریاچه نمک (بحر) فراگرفته است. تنها آثار به‌جای مانده از گذشته‌های دور، گورهایی هستند که همانند گورهای واحه سیوه، در صخره‌های شمالی حفر شده‌اند.جغبوب حیات خویش را مدیون محمدبن علی سنوسی است، که در 1272 همراه خانواده، پیروان و خدمتگزاران خود از قاهره به این مکان آمد و «زاویه» اصلی طریقت سنوسیه را بر فراز تپه‌ای کوچک، در شمال‌شرقی زمینهای پست، بنا کرد. بعدها، با افزایش تدریجی جمعیت، مسجدی عظیم در آنجا ساخته شد. طبق برآورد دووریه ، در 1298 حدود سه هزار سکنه داشت و از آن میان 750 تن طلبه و دو هزار تن غلامان سیاه‌پوست بودند؛ لیکن، با عزیمت محمدالمهدی، پسر بنیانگذار این شهرک، به کُفرَه، جغبوب رو به انحطاط نهاد. برخی از سیاحان به‌طور مختصر به این مسئله پرداخته‌اند، از جمله رولفس (1286/1869)، رزیتا فوربز (1300 ش/ 1921)، حسنین‌بیگ (1302 ش/ 1923) و برونو دو لابوری (1923).در 1305 ش/ 1926، که ایتالیاییها شهر را اشغال کردند، دو دژ نظامی در آنجا ساخته شد و کشاورزی گسترش یافت [ این شهر تا زمانی که ایتالیا در جنگ جهانی شکست خورد در اشغال آن کشور بود (عفیفی، ذیل مادّه) ]. در 1320 ش/ 1941، انگلیسیها آن را تصرف کردند و ضمیمه سیرنائیک (یکی از ایالات اتحادیه فدرال لیبی که در 1330 ش/ 1951 بنیان نهاده شد) ساختند.اینک جغبوب آبادی بسیار کوچکی با دویست سکنه است و دیوارهایی دارد که با سنگهای بزرگِ خشکه‌چینی شده و محوطه مسجد بزرگ و زاویه را دربرگرفته‌اند. مسجد و زاویه، هرکدام به‌طور مجزا، دارای صحن ورودی بزرگ، بخشهای الحاقی و چند منزل کوچک‌اند که اغلب در دو طبقه بنا شده‌اند. مقبره محمدبن علی سنوسی، که در زیر گنبد مسجد بزرگ قرار دارد، زیارتگاه عموم پیروان طریقت سنوسیه و زاویه مکانی برای تحصیل علوم دینی است. بخش اعظم جمعیت جغبوب را مدرّسان، طلاب، خادمان زاویه و مسجد، و کارگران سیاه‌پوستی تشکیل می‌دهند که در اندک نقاط حاصلخیز نخلستانها به‌کار اشتغال دارند؛ نخلستانهایی با کمتر از دوهزار اصله نخل. نخلستانها، که با آب نمکدار چاهی کم‌عمق آبیاری می‌شدند، با چاه آرتزینی که ایتالیاییها حفر کردند و با دستیابی به آب شیرین، گسترش یافته‌اند. [ امروزه (1379 ش) مردم این شهر در امور گوناگون اقتصادی، به‌ویژه بازرگانی، فعالیت دارند (عفیفی، همانجا) ].منابع: [ عبدالحکیم عفیفی، موسوعة 1000 مدینة اسلامیة، بیروت 1421/ 2000 ]؛Bruneau de Laborie, Du Cameroun au Caire par le dإsert de Libye , Paris 1924; A. Desio, Risultati scientifici della missione alla oasi di Giarabub, 1926-1927 , Rome 1928- 1931; Rosita Forbes, The secret of the Sahara. Koufra , London 1921; Hassenein-Bey, The lost Oases , London 1921; G. Rohlfs, Von Tripolis nach Alexandrien , Bremen 1871; E. Scarin, Le oasi cirenaiche del 29 ْ parallelo , Florence 1937.
