جعفر حَذّاء ، از مشایخ صوفیه شیراز در قرن سوم و چهارم، تاریخ ولادت او معلوم نیست و از زندگیاش اطلاعات کمی در دست است. نامش جعفربن عبداللّه بوده و با کنیه ابومحمد از او یاد کردهاند ( رجوع کنید به جنید شیرازی، ص 225؛ جامی، ص 243؛ ابراهیمبن روزبهان ثانی، ص 9) و او را استاد اولیا و شیخالمشایخ خواندهاند ( رجوع کنید به زرکوب شیرازی، ص 128؛ ابراهیمبن روزبهان ثانی، ص 17). حذّاء در دوره عمادالدوله دیلمی (متوفی 338)، از حاکمان فارس، میزیسته و عمادالدوله به او ارادت بسیار داشته است (زرکوب شیرازی، ص 96، 128). حذّاء مصاحب جنیدِ بغدادی * و صوفیانی چون ابوبکر شبلی * و بُنداربن حسین شیرازی * بوده است (روزبهان بقلی، ص 41ـ42؛ جامی، ص 231، 243). چون جعفر به نعلیندوزی اشتغال داشته، او را حذّاء نامیدهاند (جنید شیرازی، ص 225 و پانویس 2؛ روزبهان بقلی، همانجا).جعفرحذّاء در طریقت از شاگردان محمدبن خلیل شیرازی و ابوعمرو اصطخری بوده (قشیری، ص 504؛ جنید شیرازی، ص 239) و از ابوعمرو اصطخری خرقه گرفته است (زرکوب شیرازی، همانجا؛ معصومعلیشاه، ج 2، ص 309). سلسله طریقتی وی، با چند واسطه از طریق اُوَیسِ قَرَنی * ، به علیبن ابیطالب علیهالسلام و پیامبر صلیاللّهعلیهوآله متصل میشود ( رجوع کنید به زرکوب شیرازی، ص 130؛ ابراهیمبن روزبهان ثانی، ص 17؛ واعظی، ص 297ـ 298) در یکی از کرسینامهها نیز نسب خرقه روزبهان بقلی * با چند واسطه به وی میرسد ( رجوع کنید به با ابراهیمبن روزبهان ثانی، ص 16ـ17، 185). همچنین معصوم علیشاه (ج 2، ص 308ـ309) در سلسله خرقه شهابالدین ابوحفص عمر سهروردی * از جعفرحذّاء نام برده است.جعفرحذّاء استاد طریقتی ابنخفیف شیرازی بوده (روزبهان بقلی، ص 41؛ زرکوب شیرازی، همانجا؛ نیز رجوع کنید به ابنخفیف * ، ابوعبداللّه) و به وی خرقه پوشانیده است (معصوم علیشاه، ج 2، ص 309). مشایخ صوفیه در باره فضل و مناقب جعفرحذّاء سخنان درخور توجهی گفتهاند (برای نمونه رجوع کنید به دیلمی، ص 141ـ143؛ روزبهان ثانی، ص 101). آنگونه که از سخنان شبلی بر میآید، سبب اصلی آمدن وی به شیراز، وجود جعفرحذّاء بوده است ( رجوع کنید به زرکوب شیرازی، ص 128). بندار شیرازی در باره وی گفته که مردی تمامْ حالتر از جعفر حذّاء ندیده است؛ نیز همو جعفرحذّاء را برتر از شبلی دانسته است ( رجوع کنید به زرکوب شیرازی، همانجا؛ جنیدشیرازی، ص 225ـ226؛ جامی، ص 243).ابنخفیف شیرازی ( رجوع کنید به ابراهیمبن روزبهان ثانی، ص 9، 100ـ101؛ نیز جنید شیرازی ص 226) شطحیاتی از جعفر حذّاء نقل کرده است. روزبهان بقلی شیرازی (همانجا) به صاحب کرامت بودن جعفرحذّاء اذعان کرده و او را در معرفت و بیان رمزگونه معارف عرفانی و انواع کشف، ستوده است.جعفرحذّاء در 341 (جنید شیرازی، ص 226؛ جامی، ص 243؛ معصوم علیشاه، ج 2، ص 422) و به قولی در 360 (ابراهیمبن روزبهانثانی، ص 9) وفات کرد. مقبره منسوب به وی در شیراز است (جنید شیرازی، همانجا). هنگامی که جعفرحذّاء در احتضار بود شخصی که لباس صوفیان بر تن داشت به بالین وی آمد و اظهار زهد کرد، در این هنگام جعفرحذّاء به وی نظر کرد و گفت: «باطن این طایفه خراب شد و ایشان ظاهر خود را آراستند» (جنید شیرازی؛ جامی، همانجاها).منابع: ابراهیمبن روزبهان ثانی، تحفة العرفان فی ذکر سید الاقطاب روزبهان، در روزبهان نامه، به کوشش محمدتقی دانشپژوه، تهران: انجمن آثار ملی، 1347 ش؛ عبدالرحمانبن احمد جامی، نفحاتالانس، چاپ محمود عابدی، تهران 1370 ش؛ جنیدبن محمود جنید شیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزارعن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران 1366 ش؛ علیبن محمد دیلمی، سیرتالشیخ الکبیر ابوعبداللّه ابنالخفیف الشیرازی، ترجمه رکن الدین یحییبن جنید شیرازی، تصحیح آنه ماری شیمل، به کوشش توفیق ه . سبحانی، تهران 1363 ش؛ روزبهانبن ابینصر روزبهان بقلی، شرح شطحیات ، چاپ هانری کوربن، تهران 1360 ش؛ احمدبن ابیالخیر زرکوب شیرازی، شیرازنامه، اسماعیل واعظ جوادی، تهران 1350 ش، عبداللطیفبن روزبهان ثانی، روحالجنان فی سیرة الشیخ روزبهان، در روزبهان نامه، همان؛ عبدالکریمبن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة، چاپ عبدالحلیم محمود و محمودبن شریف، قاهره [ بیتا. ]، چاپ افست قم 1374 ش؛ محمدمعصومبن زینالعابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران [ ? 1318 ]؛ عبدالعزیزبن شیرملک واعظی، رساله در سیر حضرت شاه نعمة اللّه ولی، در مجموعه در ترجمه احوال شاه نعمتاللّه ولی کرمانی ، چاپ ژان اوبن، تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه در تهران، 1361 ش.
