جعده بنت أشعث

معرف

، همسر امام‌حسن‌مجتبی‌علیه‌السلام‌ که‌ ایشان‌ را مسموم‌ کرد و به‌ شهادت‌ رساند
متن
جَعده‌بنت‌ أشعث‌ ، همسر امام‌حسن‌مجتبی‌علیه‌السلام‌ که‌ ایشان‌ را مسموم‌ کرد و به‌ شهادت‌ رساند. بنا بر نقل‌ ابوالفرج‌ اصفهانی‌ (ص‌ 31) نامهای‌ سکینه‌، عایشه‌ و شَعْثاء نیز برای‌ او گزارش‌ شده‌ اما وی‌ نام‌ صحیح‌ او را جعده‌ دانسته‌ است‌.از تاریخ‌ ولادت‌ و وفات‌ او اطلاعی‌ در منابع‌ نیامده‌ است‌. پدرش‌، أشْعَث‌بن‌ قَیس‌ کِنْدی‌ (متوفی‌ 40 یا 41)، از مشاهیر نخستین‌ دهه‌های‌ صدر اسلام‌ و مادرش‌، اُمّ فَرْوَه‌، خواهر ابوبکر بود (ابن‌سعد، ج‌ 8، ص‌ 181). هنگام‌ اسیرشدن‌ أشعث‌ در واقعه رِدَّه‌ * در سال‌ یازدهم‌ هجرت‌، ابوبکر او را آزاد کرد و خواهر خود را به‌ ازدواج‌ او در آورد (واقدی‌، ص‌ 319؛ طبری‌، ج‌ 3، ص‌ 339).به‌ نوشته بلاذری‌ (ج‌ 2، ص‌ 369)، جعده‌ با نیرنگ‌ پدرش‌ به‌ ازدواج‌ امام‌ حسن‌ مجتبی‌ علیه‌السلام‌ در آمد. گزارش‌ ابن‌عساکر از این‌ ماجرا، می‌رساند که‌ او زنی‌ زیبا بوده‌ است‌ (رجوع کنید به ج‌ 9، ص‌ 139). در منابع‌، فرزندی‌ از جعده‌ برای‌ امام‌ حسن‌ گزارش‌ نشده‌ است‌.عموم‌ منابع‌ از نقش‌ جعده‌ در به‌ شهادت‌ رساندن‌ امام‌ حسن‌ یاد کرده‌اند (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به ابوالفرج‌ اصفهانی‌، همانجا؛ ابن‌عبدالبرّ، قسم‌ 1، ص‌ 389؛ ابن‌کثیر، ج‌ 8، ص‌ 47).در بیشتر منابع‌ شیعی‌ آمده‌ است‌ که‌ معاویه‌ با وعده مالِ بسیار و ازدواج‌ با یزید، جعده‌ را تطمیع‌ کرد تا شوهرش‌، امام‌ حسن‌، را زهر دهد و او نیز چنین‌ کرد و بر اثر آن‌ امام‌ به‌ شهادت‌ رسید (برای‌ نمونه‌ رجوع کنید به مفید، ج‌ 2، ص‌ 16؛ ابن‌شهر آشوب‌، ج‌ 3، ص‌ 202؛ اربلی‌، ج‌ 2، ص‌ 138ـ139). به‌ گزارش‌ طبرِسی‌ (ج‌ 2، ص‌ 13)، معاویه‌ زهر را برای‌ جعده‌ فرستاده‌ بوده‌ است‌.پس‌ از کارگر افتادن‌ زهر، معاویه‌ به‌ وعده مالی‌ که‌ به‌ جعده‌ داده‌ بود وفا کرد، ولی‌ به‌ ازدواج‌ او با یزید رضایت‌ نداد (ابوالفرج‌ اصفهانی‌، ص‌ 48) و به‌ او گفت‌ که‌ می‌ترسد فرزندش‌، یزید، را نیز مانند حسن‌بن‌ علی‌ به‌ قتل‌ برساند ( رجوع کنید به مسعودی‌، ج‌ 3، ص‌ 182؛ طبرسی‌، همانجا). بنا به‌ نقل‌ بعضی‌ از منابع‌، سم‌ دادن‌ جعده‌ به‌ امام‌ حسن‌ علیه‌السلام‌، به‌ تحریک‌ و دستور یزیدبن‌ معاویه‌ بوده‌ است‌ ( رجوع کنید به ابن‌ابی‌الحدید، ج‌ 16، ص‌ 11، به‌ نقل‌ از مدائنی‌؛ ابن‌کثیر، همانجا). جعده‌ پس‌ از زهر دادن‌ به‌ امام‌ حسن‌ علیه‌السلام‌، مورد لعن‌ و نفرین‌ حضرت‌ قرار گرفت‌ (قطب‌ راوندی‌، ج‌ 1، ص‌ 242). شاعر شیعی‌، قیس‌بن‌ عمروبن‌ مالک‌، معروف‌ به‌ نجاشی‌ (متوفی‌ ح 40)، در نکوهش‌ جعده‌ قصیده‌ای‌ سروده‌ است‌ (برای‌ متن‌ این‌ قصیده‌ رجوع کنید به مسعودی‌، همانجا؛ مزّی‌، ج‌ 6، ص‌ 253).به‌ گزارش‌ سَخاوی‌ (ج‌ 1، ص‌ 283) به‌ نقل‌ از ابن‌عبدالبرّ، جعده‌ به‌ سبب‌ کینه‌ای‌ که‌ به‌ امام‌ حسن‌ داشت‌، او را مسموم‌ کرد و این‌ دشمنی‌ با خاندان‌ علی‌ علیه‌السلام‌ در میان‌ خانواده‌اش‌ نیز وجود داشت‌، چنانکه‌ در روایتی‌ از امام‌ صادق‌ علیه‌السلام‌ به‌ آن‌ اشاره‌ شده‌ است‌ ( رجوع کنید به کلینی‌، ج‌ 8، ص‌ 167).جعده‌ پس‌ از امام‌ حسن‌ مجتبی‌ علیه‌السلام‌ دو بار ازدواج‌ کرد؛ نخست‌ با یعقوب‌بن‌ طلحهبن‌ عبیداللّه‌ (بلاذری‌، همانجا) که‌ برای‌ او سه‌ پسر به‌ نامهای‌ اسماعیل‌، اسحاق‌ و ابوبکر به‌دنیا آورد، اسماعیل‌ و اسحاق‌ به‌ هنگام‌ حیات‌ پدر از دنیا رفتند (ابن‌سعد، ج‌ 5، ص‌ 123). دومین‌ بار پس‌ از کشته‌ شدن‌ یعقوب‌بن‌ طلحه‌ (متوفی‌ 63) در واقعه حَرّه‌ (همان‌، ج‌ 3، قسم‌ 1، ص‌ 152)، با عباس‌بن‌ عبداللّه‌بن‌ عباس‌ (فرزند ارشد ابن‌عباس‌ مشهور) ازدواج‌ کرد و برای‌ او پسری‌ به‌ نام‌ محمد و دختری‌ به‌ نام‌ قَریبه به‌ دنیا آورد که‌ از این‌ دو نیز نسلی‌ باقی‌ نماند (همان‌، ج‌ 5، ص‌ 231). در گزارشها آمده‌ که‌ قریشیان‌ به‌ هنگام‌ مشاجره‌ با فرزندان‌ جعده‌، آنان‌ را «بَنی‌ مُسِمَّةِ الازْواج‌» (فرزندان‌ زنی‌ که‌ همسرانش‌ را مسموم‌ می‌کند) خطاب‌ می‌کردند (رجوع کنید به ابوالفرج‌ اصفهانی‌؛ مفید، همانجاها).منابع‌: ابن‌ابی‌الحدید، شرح‌ نهج‌البلاغة، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ 1385ـ1387/ 1965ـ1967، چاپ‌ افست‌ بیروت‌ [ بی‌تا. ]؛ ابن‌سعد (لیدن‌)؛ ابن‌شهر آشوب‌، مناقب‌ آل‌ ابی‌طالب، نجف‌ 1956؛ ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب‌ فی‌ معرفة الاصحاب‌، چاپ‌ علی‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌ [ 1380/1960 ]؛ ابن‌عساکر، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ 1415ـ1421/ 1995ـ2001؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، چاپ‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌ 1408/1988؛ ابوالفرج‌ اصفهانی‌، مقاتل‌ الطّالبیین‌، چاپ‌ کاظم‌ مظفر، نجف‌ 1385/1965، چاپ‌ افست‌ قم‌ 1405؛ علی‌بن‌ عیسی‌ اربلی‌، کشف‌ الغمة فی‌ معرفة الائمة، بیروت‌ 1405/1985؛ احمدبن‌ یحیی‌ بلاذری‌، انساب‌ الاشراف‌ ، چاپ‌ محمود فردوس‌العظم‌، دمشق‌ 1996ـ2000؛ محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، التحفة اللطیفة فی‌ تاریخ‌ المدینة الشریفة، بیروت‌ 1414/1993؛ احمدبن‌ علی‌ طبرسی‌، الاحتجاج، چاپ‌ محمدباقر موسوی‌ خرسان‌، نجف‌ 1386/1966، چاپ‌ افست‌ قم‌ [ بی‌تا. ]؛ طبری‌، تاریخ‌ (بیروت‌)؛ سعیدبن‌ هبة اللّه‌ قطب‌ راوندی‌، الخرائج‌ و الجرائح‌ ، قم‌ 1409؛ کلینی‌؛ یوسف‌بن‌ عبدالرحمان‌ مزّی‌، تهذیب‌ الکمال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، چاپ‌ بشار عوّاد معروف‌، بیروت‌ 1422/2002؛ مسعودی‌، مروج‌ (بیروت‌)؛ محمد بن‌ محمدمفید، الارشاد فی‌ معرفة حجج‌ اللّه‌ علی‌العباد، قم‌ 1413؛ محمدبن‌ عمر واقدی‌، کتاب‌ الرِدَة، چاپ‌ محمود عبداللّه‌ ابوالخیر، عمان‌ [ ? 1411/1991 ].
نظر شما
مولفان
گروه
قرآن و حدیث ,
رده موضوعی
جلد 10
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده