جسور (جسور)

جَسّور (جِسّور)، شهری‌ در مغرب‌ بنگلادش‌ و مرکز بخشی‌ به‌ همین‌ نام‌. شهر جسّور در مغرب‌ ایالت‌ خُولْنا و دلتای‌ رود گَنگ‌، نزدیک‌ مرز هندوستان‌ قرار دارد. این‌ شهر از شهر خولنا (مرکز ایالت‌) در جنوب‌ شرقی‌ حدود هشتاد کیلومتر، از داکا (پایتخت‌ بنگلادش‌) حدود 280 و از فریدپور در شمال‌ شرقی‌ حدود 200 کیلومتر فاصله‌ دارد و راه‌ اصلی‌ داکا به‌ کلکته‌ (در هندوستان‌) از آن‌ می‌گذرد. جسّور جزو مناطق‌ پرباران‌ به‌ شمار می‌رود و در ماههای‌ خرداد تا شهریور (زمان‌ وزش‌ بادهای‌ موسمی‌) بارش‌ آن‌ به‌ حدود نود میلیمتر می‌رسد (اسعدی‌، ج‌ 2، ص‌ 7؛ فرزین‌نیا، ص‌ 9).جمعیت‌ جسّور بنا بر آمار 1370ش‌/1991، حدود 398 ، 176 تن‌ بوده‌ است‌ که‌ بیشتر آنها مسلمان‌اند ( رجوع کنید به ) کتاب‌ سال‌ جهان‌ اروپا 1999 (، ص‌ 564). اقلیتی‌ از آنان‌ شیعه‌اند (اسعدی‌، ج‌2، ص‌ 18؛ نیز رجوع کنید بهطلایه‌: نگاهی‌ به‌ وضعیت‌ فرهنگی‌ ـ تبلیغی‌ بنگلادش‌ ، ص‌ 59). در دی‌ 1384/ ژانویه 2006 جمعیت‌ شهر به‌ 236 ، 247 تن‌ رسید که‌ این‌ رقم‌ حدود 9% از جمعیت‌ 7ر2 میلیونی‌ بخش‌ است‌ ( ) فرهنگ‌ جغرافیائی‌ جهان‌ ( ، ذیل‌ "Jessor" ). جسّور فرودگاه‌ بین‌المللی‌ دارد و از طریق‌ راه‌ آهن‌ با خولنا و شهرهای‌ شمالی‌ بنگلادش‌ مرتبط‌ است‌.پیشینه‌. نام‌ جسّور احتمالاً از واژه یاشوهره سنسکریت‌ اخذ شده‌ و با ریشه جسو، به‌ معنای‌ بی‌اعتبار کردن‌ یا بدنام‌ کردن‌، ارتباط‌ دارد ( د. اسلام‌ ، چاپ‌ دوم‌، ذیل‌ "Djassawr" ؛ مونیر ویلیامز ، ص‌ 848). این‌ نام‌ در منابع‌ معاصر، به‌ صورتهای‌ جِسَر یا جَسَر نیز ضبط‌ شده‌ است‌ (سلیم‌، ص‌ 48، 232). به‌ این‌ شهر رسولپور نیز می‌گفتند (همان‌، ص‌ 48). ظاهراً آبادی‌ حصر، که‌ صمصام‌الدوله‌ شاهنوازخان‌ در سده دوازدهم‌ در کتاب‌ مآثرالامراء (ج‌ 3، ص‌ 478) ذیل‌ ولایت‌ بنگال‌ از آن‌ نام‌برده‌، جسّور است‌ (نیز رجوع کنید به سلیم‌، ص‌ 197).تا پیش‌ از سده نهم‌ اطلاعات‌ اندکی‌ در باره این‌ شهر و پیرامون‌ آن‌ در دست‌ است‌. در سده نهم‌، خان‌ جهان‌، از سرداران‌ مسلمان‌ و معروف‌ به‌ خانجاعلی‌ (متوفی‌ 863)، که‌ آرامگاه‌ وی‌ در خولنا از زیارتگاههای‌ مهم‌ بنگلادش‌ به‌ شمار می‌رود، این‌ منطقه‌ را فتح‌ کرد و در گسترش‌ اسلام‌ در آنجا کوشید و مدتی‌ در منطقه‌ حکومت‌ کرد (دَنی‌، ص‌ 141ـ152؛ د.اسلام‌ ، چاپ‌ اول‌، ذیل‌ "Djessore" ). این‌ شهر از سده نهم‌ تا 1326 ش‌/1947 جزو بنگال‌ * بود. به‌ نوشته دنی‌ (ص‌ 246)، از مؤلفان‌ معاصر، جسّور به‌ فرمان‌ سلطان‌ ویکرمدیتیه‌ (پدر سلطان‌ پراتاپادیتیه رجوع کنید به ادامه مقاله‌) در اواخر سده دهم‌/ شانزدهم‌ بنا شد. در همین‌ سده‌، جسّور منطقه‌ای‌ پوشیده‌ از جنگل‌ بود ( رجوع کنید به ایتون‌ ، ص‌208) و بزرگ‌ترین‌ مَحال‌ در جنوب‌ سرکارِ (از تقسیمات‌ اداری‌ در شبه‌قاره هند) خلیفه‌ آباد در دلتای‌ گنگ‌ ــ که‌ به‌ یاد خلیفه‌ خان‌جهان‌ به‌ این‌ نام‌ معروف‌ شده‌بود به‌شمار می‌رفت‌ و به‌ خولنا وابسته‌ بود (سلیم‌، ص‌ 48). در سده دهم‌، افغانها با حمله‌ به‌ جسّور و تصرف‌ آن‌، مدتی‌ بر منطقه‌ سلطه‌ یافتند (رجوع کنید به همان‌، ص‌ 232). بابریان‌ * در 932 بنگال‌ را تصرف‌ کردند و به‌ حکومت‌ افغانها در آنجا پایان‌ دادند. در اواخر این‌ قرن‌ و نیز در قرن‌ یازدهم‌، جسّور به‌ دست‌ هندوها افتاد و مدتی‌ سلاطین‌ هندی‌، از جمله‌ پراتاپادیتیه‌ و سیترم‌ روی‌ ، بر آن‌ حکومت‌ کردند (دنی‌، ص‌ 246).در دورهپادشاهی‌ جهانگیر (1014ـ1037)با تسلط‌ علاءالدین‌ اسلام‌خان‌ (فرمانده‌ نظامی‌ بخشی‌ از قوای‌ جهانگیر) بر بنگال‌، پراتاپادیتیه‌ به‌همراه‌ بیست‌هزار تن‌ از سربازانش‌ تسلیم‌ اسلام‌خان‌ شد. پراتاپادیتیه‌ همچنین‌ موافقت‌ کرد که‌ پانصد کشتی‌ جنگی‌ را که‌ در اختیار داشت‌، به‌ اسلام‌خان‌ واگذار کند (ایتون‌، ص‌ 153). در همین‌ سده‌، میرزا صف‌شکن‌ (متوفی‌ 1073؛ برادرزاده‌ شاهنوازخان‌ صفوی‌) پس‌ از فوت‌ پدرش‌، میرزا حسن‌ صفوی‌، مدتی‌ فوجدار جسّور بود (صمصام‌الدوله‌ شاهنوازخان‌، همانجا؛ سلیم‌، ص‌ 197). در زمان‌ اورنگ‌ زیب‌ (حک : 1068ـ 1118) نوراللّه‌خان‌ به‌ فوجداری‌ جسّور و مناطق‌ پیرامون‌ آن‌، مانند هوگلی‌ و بردوان‌ و مدنی‌پور ، انتخاب‌ شد (سلیم‌، ص‌ 232).پس‌ از حکومت‌ چهل‌ ساله نوابهای‌ داکا در منطقه‌، شرکت‌ هند شرقی‌ بریتانیا حاکمیت‌ منطقه‌ را به‌ دست‌ گرفت‌ (اسعدی‌، ج‌ 2، ص‌ 26؛ د.اسلام‌ ، چاپ‌ اول‌، همانجا). با این‌ حال‌ نفوذ مسلمانان‌ در جسّور تداوم‌ یافت‌، به‌ طوری‌ که‌ بنا بر گزارش‌ ایتون‌ (ص‌ 121) در 1289/1872 بیش‌ از نیمی‌ از جمعیت‌ منطقه‌ جسّور را مسلمانان‌ تشکیل‌ می‌دادند. در 1326 ش‌/ 1947، درپی‌ تحولات‌ سیاسی‌، بخش‌ جسّور از بنگال‌ غربی‌ جدا و به‌ عنوان‌ منطقه‌ای‌ مسلمان‌نشین‌ جزو پاکستان‌ شرقی‌ (بنگلادش‌) شد ( ) فرهنگ‌ جدید جغرافیایی‌ وبستر (، ذیل‌ "Jessore" ).در این‌ شهر و اطراف‌ آن‌ آثار تاریخی‌ فراوانی‌ به‌ جا مانده‌ که‌ عمدتاً متعلق‌ به‌ دوره اسلامی‌ است‌. آثار متعلق‌ به‌ دوره پیش‌ از مغول‌ از خان‌جهان‌ و دوره وی‌ به‌ جای‌ مانده‌ است‌ و از آثار زمان‌ سلاطین‌ هندی‌، ویرانه‌هایی‌ برجاست‌. آثار به‌ جا مانده‌ از دوره مغولی‌ نیز بیشتر معرّف‌ معماری‌ اسلامی‌ است‌ تا معماری‌ مختصِ مغولان‌ ( رجوع کنید به دنی‌، همانجا). از آثار مهم‌ جسّور و مناطق‌ اطراف‌ آن‌، مساجد سات‌ ـ گنبد ، مسجد کار، قصبه‌ و سیلکوپه‌ است‌ (همان‌، ص‌ 144،150؛ د. اسلام‌ ، چاپ‌ دوم‌، همانجا). به‌ نوشته ایتون‌ (ص‌ 185)، حدود14 از 230 مکان‌ مذهبی‌ به‌ جا مانده‌ از 978ـ1174/1570ـ1760 در منطقه‌، در بخش‌ جسّور و بخشهای‌ اطراف‌ آن‌ قرار دارد.منابع‌: مرتضی‌ اسعدی‌، جهان‌ اسلام‌ ، تهران‌ 1366ـ1369 ش‌؛ صمصام‌الدوله‌ شاهنوازخان‌، مآثرالامراء ، کلکته‌ 1888ـ1891؛ طلایه‌: نگاهی‌ به‌ وضعیت‌ فرهنگی‌ ـ تبلیغی‌ بنگلادش‌ ، تهیه‌ و تدوین‌ اداره مطالعات‌ و اطلاعات‌ کاربردی‌ سازمان‌ فرهنگ‌ و ارتباطات‌ اسلامی‌، تهران [? 1373 ش‌ ]؛ زیبا فرزین‌نیا، بنگلادش‌ ، تهران‌: وزارت‌ امورخارجه‌، دفتر مطالعات‌ سیاسی‌ و بین‌المللی‌، 1373 ش‌؛Ahmad Hasan Dani, Muslim architecture in Bengal , Dacca 1961; Richard M. Eaton , The rise of Islam and the Bengal frontier: 1204-1760 , Berkeley 1993; EI 1, s.v. "Djessore" (by H. C. Fanshawe); EI 2 , s.v. "Djassawr" (by A. H. Dani); The Europa world yearbook 1999 , London: Europa Publications, 1999; Sir Monier Monier-Williams, A Sanskrit-English dictionary , ed. E. Lenmann etal ., Oxford 1979; Ghulam Hussain Salim, Riyazu-s-salatin: a history of Bengal , tr. Abdus Salam, Delhi 1975; Webster's new geographical dictionary , Springfield, Mass. 1988; World gazetteer , 1 Jan. 2006. [Online[ Available: http:// www. world-gazetteer. com/wg. php?x... [4 Feb. 2006].