جزیری، عبدالقادر بن محمد ، فقیه و کاتب حنبلی. در سال 911 به دنیا آمد. برخی جزیری را منتسب به جزیرة الفیل مصر دانستهاند ( رجوع کنید به نجدی، ج 2، ص 569؛ زرکلی، ج 4، ص 44)؛ اما، شارحان اَلسحبالوابلة، بر اساس تحقیق خود، زادگاه او را جزیره فراتیه در نزدیکی بغداد ذکر کردهاند ( رجوع کنید به نجدی، ج 2، ص 570، پانویس 1). لقبِ وی زینالدین و محییالدین ضبط شده است ( رجوع کنید به همان، ج2، ص569، پانویس).جزیری نزد استادان متعددی درس آموخت؛ حدیث و فقه را از ابننجّار و ادبیات و حدیث و منطق را از اَرْنَوی مالکی فراگرفت (برای فهرست نام استادان او رجوع کنید به همان، ج 2، ص 570 571). وی چند سال به همراه پدرش، کارواندار حجاج بیتاللّه بود. او و پدرش در 940، به فرمان سلیمان کِیخیا، امیرالحاج وقت، به تهیه و ثبت گزارشهایی در باره سفر حج مأمور شدند که شامل اطلاعاتی سودمند در باره حج و منزلگاههای آن و تبیین هزینههای این سفر برای حاجیان باشد. پس از درگذشت پدر جزیری در 944، جزیری به تنهایی این کار را ادامه داد و مجموعه نوشتههای خود را در کتابی با نام دُرَرُ الْفَرائِدِالمُنَظَّمَة فیاَخبارِ الحاجِّ و طَریقِ مَکَّةالمُعَظَّمَة گرد آورد که از مهمترین کتابهای حنبلیان در باره حج تا اواخر قرن دهم بود ( د.ا.د.ترک ، ذیل ""Ceziri). این اثر ضمناً شرح احوال و برخی جزئیات زندگی جزیری را به قلم خود او در بر دارد (نجدی، ج 2، ص 570، 572ـ573). در کتاب القاموس الاسلامی (ج 2، ص 359) نام مؤلف کتاب، بهاشتباه، خزرجی درج شده است.جزیری در کتاب خود، از مصاحبت و ملازمتش با عارف پرآوازه روزگار خویش، شهابالدیناحمد حَریفی زَنیدی شافعی، یاد کرده و گفته که حریفی به او خرقه پوشانده و او را در حلقه ذکر خویش راه داده است. جزیری بر اثر پیدا کردن گرایشهای عرفانی و صوفیانه از اشتغالات دنیوی، از جمله کار کتابت که آن را مایه شهرت میدانست، کناره گرفت و بر امور غیر دنیوی اهتمام نمود (نجدی، ج 2، ص 571- 572). اغلب منابع سال مرگ او را 977 دانستهاند ( د.ا.د.ترک ، همانجا؛ نجدی، ص 569؛ زرکلی، ج 4، ص 44) اما، بروکلمان (ج 2، ص 424) سال وفات او را 966 ذکر کرده است.برخی از دیگر آثار جزیری عبارتاند از: خُلاصة الذَّهب فی فَضْلالعرب، عُمْدة لصَّفْوَة فی حِلِّ القَهْوة، مَنازِهُ المَنازِل و مَناهِجُ لمَناهِل، الزَّجْرُ عنِالخَمر، رَفْعُ المَضَرَّة عَنِ الهِرِّ وَ الهِرَّة و مجموعهای شامل اشعار و مراسلات او(نجدی، ج 2، ص 573 -574؛ بروکلمان، ) ذیل( ، ج 2، ص 447؛ زرکلی، همانجا؛ سرکیس، ج 1، ستون 688).منابع: خیرالدین زرکلی، الاعلام ، بیروت 1989؛ یوسف الیان سرکیس، معجمالمطبوعات العربیة و المعربة قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛ احمد عطیة اللّه، القاموس الاسلامی ، قاهره 1383/ 1963ـ ؛ محمد نجدی، السُّحبُ الوابلة علی ضرائح الحنابلة، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمانبن سلیمان عثیمین، بیروت 1416/1996؛Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband 1937-1942, TDVIA , s.v. "Ceziri, Abdulka dir b. Muhammad" (by Cevat Izgi).