4) جراید در ترکیه. از حدود یک سال پیش از فروپاشی عثمانی و شکل‌گیری جمهوری ترکیه (1302ش/1923)، ممیزی در جراید این سرزمین حذف شده‌بود که سبب افزایش فعالیت جراید گردید (توپوز ، 1973، ص 145)، اما نظام جدید ترکیه مشکلاتی برای روزنامه‌نگاران ایجاد کرد؛ یک ماه و چند روز پس از اعلام جمهوریت، حسین جاهد * (سردبیر روزنامه طنین )، احمد جودت (سردبیر اقدام )، و ولید ابوالضیاء (سردبیر توحید افکار )، همچنین مدیران مسئول دو روزنامه اخیر و نیز چند نفر دیگر بازداشت شدند. اتهام آنان چاپ نامه آقاخان محلاتی (امام اسماعیلیان نزاری) و سیدامیرعلی (رئیس جمعیت اسلام در لندن) خطاب به عصمت اینونو، نخست‌وزیر وقت ترکیه، در دفاع از نظام خلافت بود (لوئیس، ص263)، که پس از الغای سلطنت همچنان ادامه داشت و در 4 فروردین 1303/ 24 مارس 1924 ملغا گردید (تونچای ، 1981، ص 80- 81).یک‌سال پس از اعلام جمهوریت و در پی قیام شیخ سعید نورسی * ، رهبر درویشان نقشبندیه، برضد نظام تازه تأسیس لائیک ترکیه در اواخر بهمن 1303/ اواسط فوریه 1925 ــ که به اکثر نواحی جنوب‌شرقی آناطولی کشیده شد به دستور مصطفی کمال‌آتاتورک، تعقیب نشریه‌های‌مخالف جمهوریت آغاز شد. در این زمان قانونی با عنوان «تقریر سکون» (استقرار نظم) تصویب شد (برای متن قانون رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 1، ص 60) که به دولت اجازه می‌داد، با اطلاع و تأیید رئیس‌جمهوری، با نشریات مخلّ نظم و آسایش اجتماعی و امنیت ملی نیز مقابله شود و به پرونده‌های آنان در محاکم استقلال، که برای اجرای این قانون ایجاد شده بودند، رسیدگی گردد (لوئیس، ص 266؛ توپوز، 1973، ص 139؛ نیز رجوع کنید به: میدان لاروس ، ج 6، ص 519). سرکوب قیام شیخ سعید بیش از سه ماه به درازا نکشید، اما محاکم استقلال تا پایان مهلت اعتبار دو ساله به کار خود ادامه دادند و افزون بر آن، اعتبار قانون مذکور دو سال دیگر تمدید و تا اواسط اسفند 1307/ اوایل مارس 1929 اجرا شد ( رجوع کنید به: میدان لاروس ، ج 11، ص 853 -854). در این مدت، بر اساس همان قانون و به دستور همان محاکم، علاوه بر سرکوبی قیام شیخ‌سعید، مخالفان از فعالیت در امور سیاسی کنار گذاشته شدند (قوچاق ، ص 102ـ104؛ تونچای، 1981، ص 161ـ 168). نخستین قربانیان قانون استقرار نظم، مطبوعات بودند، به‌ویژه مطبوعات استانبول که در دوره گذار از مشروطیت به جمهوریت از آزادیهای گسترده‌ای برخوردار شده بودند.چند روز پس از تصویب قانون استقرار نظم، در 15 اسفند 1303/6 مارس 1925 این جراید توقیف شدند (تونچای، 1981، ص142): روزنامه توحید ، به‌علت انتقاد شدیداز برخی نمایندگان مجلس (ایشیق ، ذیل Ebuzziya, Abdurrahman Velid"" ؛ نیز رجوع کنید به: شاپولیو ، ص 224)؛ صون تلگراف (تلگراف آخر)، به سبب انتقادهای تند سیاسی ( رجوع کنید به: شاپولیو، ص334)؛ مجله اسلامگرای سبیل‌الرشاد ، که صاحب امتیاز آن اشرف ادیب (متوفی 1350ش/ 1971) بود و اگرچه گردانندگانش در باره اتحاد اسلام با مصطفی کمال‌پاشا اختلاف‌نظر داشتند، مناسباتشان با او دوستانه بود. این مجله بعدها، به سردبیری محمدعاکف ارسوی، فرقان نامیده شد ( رجوع کنید به: ارابه‌جی ، ص96ـ117؛ (دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 3، ص 193ـ194)؛ روزنامه استقلال (شاپولیو، ص233)؛مجله‌اجتماعی ادبی فرهنگی آیدینلق (روشنگری)، که ترجمانِ (ارگانِ) علنی حزب کارگری دهقانی سوسیالیست (حزب کمونیست ترکیه) به شمار می‌آمد ( رجوع کنید به: بابایف، ص109) و از تابستان 1300 ش/ 1921 به‌طور نامرتب در استانبول منتشر می‌شدو واپسین شماره‌اش، شماره31 بود (( دایره‌المعارف زبان و ادبیات‌ترکی)، ج1، ص240)، مدیرمسئولش صدرالدین جلال بود و نویسندگانش شفیق حسنی، علی جودت، شوکت ثریا آیدمیر، و ناظم حکمت بودند ( رجوع کنید به: تونچای، 1967، ص 293 به بعد؛ (دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، همانجا)؛ روزنامه هفتگی اوراق چکیچ (داس‌چکش)، که ادامه ضمیمه‌های کارگری دهقانی آیدینلق (تونچای، 1967، ص 359 به بعد)، و مدیر تحریریه آن شخصی به نام واصف بود ( رجوع کنید به: سولکر ، ج 1، ص235ـ 236) و ناظم حکمت نیز با آن همکاری می‌کرد (بابایف، ص109ـ 110، 114؛ سولکر، ج 1، ص 235ـ236؛ شاپولیو، ص 231).روزنامه‌هایی چون توق‌سوز (فاش‌گو) و صیحه (فریاد؛ هر دو چاپ آدانا)، استقبال و قهقهه (هر دو چاپ طرابزون)، یولداش (رفیق؛ چاپ بورسه)، صدای حق (چاپ ازمیر) نیز توقیف گردیدند (تونچای، 1981، ص 143؛ توپوز، 1973، ص140). نشریات چپ نیز، ناگزیر، به فعالیت زیرزمینی پرداختند (( دایره‌المعارف جمهوریت)، ج 1، ص 62). از چهارده روزنامه و مجله چاپ استانبول، هشت عنوان از آنها توقیف گردید (ارابه‌جی، ص 116). روزنامه‌های طنین، وطن، ملت (که به جای وطن منتشر می‌شد) و مجله رسملی‌آی (ماه مصور) نیز در ماههای بعد توقیف شدند (تونچای، 1981، ص 143).حسین جاهد، که صاحب‌امتیاز و سردبیر روزنامه طنین (آغاز انتشار: اوایل آبان 1301/اواخر اکتبر 1922) بود (( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج8، ص224)، و چهار همکارش نخستین روزنامه‌نگارانی بودند که به علت درج خبری در باره تفتیش دفتر مرکزی حزب ترقی‌پرور در اواخر فروردین 1304/ اواسط آوریل 1925، بازداشت و تبعید شدند و طنین نیز توقیف شد (توپوز، 1973، ص 141ـ 143). حسین جاهد یک سال و نیم بعد به استانبول بازگشت (ایشیق، ذیل "Yalcin, Huseyin Cahit" ) و از شهریور 1322/ اوت 1943 دو باره طنین را منتشر کرد ( رجوع کنید به: ادامه مقاله).مجله ماهانه رسملی‌آی (آغاز انتشار: بهمن 1302/ فوریه 1924)، از نظر محتوا دارای نوآوریهایی بود و گردانندگانش می‌کوشیدند با بهره‌گیری از فنون چاپ و صفحه‌آرایی، آن را به صورتی جذاب ارائه دهند (قاباجالی ، ص 162ـ163). مجله، با هدف جذب خوانندگان بیشتر، دارای موضوعات متنوعی بود، از ادبیات و نمایش و اصول آموزش و پرورش جدید گرفته تا مُد و اخبار عامه‌پسند، و استقبال از آن چنان بود که نخستین شماره‌اش به‌سرعت به چاپ دوم رسید (دوغان ، ص 15)؛ اما، گرداننده آن، زکریا سرتل (متوفی 1359 ش/1980)، به علت چاپ گزارشی در باره مجازات سربازان فراری، و نویسنده گزارش دستگیر و تبعید شدند ( رجوع کنید به: توپوز، 1973، ص 143). رسملی‌آی با نام سویملی آی (ماه محبوب)، به مدیریت صبیحه سرتل، به انتشار خود ادامه داد تا دوباره به همان نام اولیه انتشار یابد ( رجوع کنید به: ادامه مقاله). وطن از اوایل فروردین 1302/ اواخر مارس 1923 به سردبیری احمدامین یالمان (متوفی 1351 ش/ 1972، دارای دکتری فلسفه از دانشگاه کلمبیا، تحصیل کرده در زمینه روزنامه‌نگاری، مدرّس جامعه‌شناسی در دارالفنون استانبول و دارای تجربه روزنامه‌نگاری از 1325/ 1907؛ رجوع کنید به: شاپولیو، ص 226ـ227؛ ایشیق، ذیل "Yalman, Ahmet Emin" ) انتشار یافت و یکی از روزنامه‌های مورد توجه استانبول در دوره جمهوری بود ( رجوع کنید به: قاباجالی، ص 162). وطن ، به سبب انتشار اخبار و مطالب مربوط به روزنامه‌نگاران تحت محاکمه در محکمه استقلال، در 20 مرداد 1304/ 11 اوت 1925 توقیف گردید (( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 1، ص 62)، اما در 1319 ش/ 1940 انتشار آن از سرگرفته شد (( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 8 ، ص 519 520). بسیاری از روزنامه‌نگاران نیز، به اتهام تحریک غیرمستقیم مردم به قیام ( رجوع کنید به: تونچای، 1981، ص 145؛ ارابه‌جی، ص 117)، دستگیر شدند، از آن جمله بودند: اشرف ادیب؛ ولید ابوالضیاء؛ عبدالقادر کمالی، بعدها با نام اوگودچو، نماینده دوره اول مجلس کبیر ملی (1299 ش‌ـ 1302 ش/ 1920ـ1923) و صاحب امتیاز روزنامه توق‌سوز ؛ فوزی لطفی، بعدها با نام قراعثمان اوغلو، صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول روزنامه صون تلگراف ؛ صدری‌ادهم، بعدها با نام ارتم (متوفی 1322 ش/1943)، که با روزنامه‌های حاکمیت ملیه و ینی‌گون (روز نو) همکاری می‌کرد و پس از اعلام جمهوریت، سردبیری روزنامه صون تلگراف را برعهده گرفت (( رجوع کنید به: دایره‌المعارف زبان‌وادبیات‌ترکی )، ج3،ص81). الهامی‌صفا در خرداد 1304/ژوئن 1925 و احمدامین یالمان و چند روزنامه‌نگار دیگر نیز در مرداد/ اوت همان سال دستگیر گردیدند (تونچای، 1981،ص143) واگرچه پس‌از هفته‌ها بازجویی آزاد شدند، اجازه ادامه کار نیافتند (زورخر ، ص251؛ تونچای، 1981، ص145).با توقیف مطبوعات و مجازات روزنامه‌نگاران، روزنامه مخالفی در کشور نماند (قاباجالی، ص 162) و جز روزنامه‌های حاکمیت ملیه در آنکارا و جمهوریت در استانبول، که هر دو ترجمانهای مطبوعاتی حکومت بودند، روزنامه‌ای مردمی در کشور باقی‌نماند ( رجوع کنید به: زورخر، همانجا).روزنامه جمهوریت ، که بی‌وقفه به کار خود ادامه داد، امروزه (1385 ش) با سابقه‌ترین روزنامه در حال انتشار است (ارتن و دوغان، ص 501). یونس نادی (متوفی 1324 ش/ 1945) که بعدها عبالی اوغلو نامیده شد در آغاز نشریه ینی‌گون را در آنکارا منتشر می‌کرد و اندکی پس از اعلام جمهوریت، با پیشنهاد و پشتیبانی مصطفی کمال، روزنامه جمهوریت را منتشر کرد (همانجا). این روزنامه، که نامش را مصطفی کمال انتخاب کرده بود، از اوایل تیر 1303/ اواخر ژوئن 1924، به طور روزانه و در هفت هزار نسخه، در آنکارا آغاز به انتشار کرد؛ اما، پس از درگذشت آتاتورک در آبان 1317/ نوامبر 1938، روزنامه برای مطرح کردن افکار و تمایلات مختلف، پذیرش روزافزونی نشان داد (شاپولیو، ص 228ـ230؛ (دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 2، ص 89؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 1، ص 49؛ برای ادوار بعدی جمهوریت رجوع کنید به: ادامه مقاله).در بهمن 1304/ فوریه 1926، در حدود یک سال و نیم پس از آغاز انتشار جمهوریت ، محمود صویدان ، نماینده مجلس، به‌خواست مصطفی کمال پاشا، روزنامه ملت را در استانبول منتشر کرد (شاپولیو، ص 231؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 1، ص 88). در این روزنامه، خاطرات مصطفی کمال پاشا از زبان وی در چند شماره انتشار یافت (شاپولیو، همانجا؛ رجوع کنید به: ادامه مقاله). در سالهای نخست اعلام جمهوری چند مجله نیز منتشر شد که از آن جمله مجله حیات بود که از 1305 تا 1309 ش/ 1926ـ 1930، به مدیرمسئولی فاروق نافذ چاملی‌بل (متوفی 1352 ش/1973)، منتشر شد. این مجله در بردارنده مطالب ادبی و علمی ارزنده‌ای بود و نویسندگان و شاعران و محققان معروفی چون رشادیوزی گون‌تکین (متوفی 1335 ش/ 1956)، عبدالحق حامد ترخان (متوفی 1316 ش/ 1937)، جلال ساهر اَروزان (متوفی 1314 ش/ 1935)، محمدفؤاد کوپرولو (متوفی 1345 ش/ 1966) با این مجله کمالیست همکاری می‌کردند (دوغان، ص19ـ20؛ گون‌یول ، ص88 ـ89).شمارگان مطبوعات در ترکیه سالهای نخست جمهوریت، به علت مشکلات اقتصادی، کم بود، چنانکه شمارگان یک سوم از نود روزنامه خارج از استانبول بین 250 تا پانصد و یک سوم دیگرش بین پانصد تا هزار نسخه بود. شمارگان روزنامه‌های مهم استانبول هم در سالهای 1303ـ1305 ش/ 1924ـ1926 از این قرار بود: اقدام شش‌هزار نسخه، وطن بین هفت تا هشت‌هزار، استقلال سه‌هزار، وقت هفده‌هزار و صون ساعت هشت‌هزار نسخه؛ یعنی، مجموع شمارگان پنج روزنامه مهم استانبول، در کشوری با جمعیت 5 ر13 میلیون نفر، در حدود چهل‌هزار نسخه بود (قاباجالی، ص 162). در 1302 ش/1923، 39 مجله؛ در 1303 ش/ 1924، 52؛ در 1304 ش/ 1925، 54؛ در 1305 ش/ 1926، 38؛ در 1306 ش/ 1927، 47؛ و در 1307 ش/ 1928، 28 مجله در ترکیه شناسایی شده است (قوجاباش اوغلو ، ص 4). شمارگان برخی مجلات، در مقایسه با روزنامه‌ها، شایان توجه است، چنانکه شمارگان آناطولی دو هزار، مادیات پنج‌هزار، ترکیه اقتصاد مجموعه‌سی (مجله اقتصاد ترکیه) شش‌هزار، حیات شش‌هزار، سالن و اعلانات شش‌هزار، ترکیه ادمان مجموعه سی (مجله ورزش ترکیه) سه‌هزار، و ینی چفچیلیک (کشاورزی جدید) پنج‌هزار نسخه بود. شمارگان مجلات علمی و تخصصی در حدود پانصد نسخه بود. مثلاً، در 1304 ش/ 1925، مجله دارالفنون ادبیات فاکولته سی مجموعه سی (مجله دانشکده ادبیات دارالفنون) و نیز دیش طبیبلر جمعیتی مجموعه سی (مجله جمعیت داندانپزشکان) هر یک در پانصد نسخه منتشر می‌شد. شمارگان مجلات شهرهای دیگر هم غالباً کمتر از هزار نسخه بود ( رجوع کنید به: همان، ص 163).جراید ترکیه و تغییر الفبا. پس از تغییر الفبا از عربی به لاتینی در 10 آبان 1307/ اول نوامبر 1928، مطبوعات نیز می‌بایست با الفبای جدید منتشر می‌شدند؛ اما، به علت کندی آشنایی مردم با الفبای جدید و نیز به سبب مشکلات فنی حروف‌چینی و چاپ، از میزان فروش مطبوعات به شدت کاسته شد (شاپولیو، ص 235ـ236؛ اراوغلو ، ص 190ـ191) و روزنامه‌هایی چون صون ساعت، رسملی غزته (روزنامه مصور) و اقدام ، و حدود ده مجله تعطیل شدند. مجلاتی هم که منتشر می‌شدند، یا ضرر می‌دادند یا از جایی کمک مالی می‌گرفتند (قاباجالی، ص 173ـ174). در این اوضاع، روزنامه‌ها و مجلات و چاپخانه‌ها فقط توانستند به یاری دولت از این تنگنا بگذرند. پرداخت یارانه‌های دولتی حدود سه سال ادامه یافت (شاپولیو، ص 236؛ نیز رجوع کنید به: قاباجالی، ص 175)؛ با این‌حال، شمارگان مطبوعات در 1313 ش/1934 به اندازه سال 1307 ش/1928 نشد (تونچای، 1981، ص 232).چون قانون مطبوعات در 1327/ ژوئیه 1909 همچنان به اعتبار خود باقی بود ــ که البته در سالهای بعد در برخی مواد آن تغییراتی داده شد ( رجوع کنید به: توپوز، 1973، ص 101) حکومت تک حزبی حزب جمهوری‌خواهِ خلق * درصدد برآمد که حدود آزادی مطبوعات را تعیین کند. دو روزنامه یارین (فردا) که از اواسط آذر 1308/ اوایل دسامبر 1929 و صون پوسته (پست آخر)، که از اواخر تیر 1309/ اواسط ژوئیه 1930 انتشار یافتند ( رجوع کنید به: ادامه مقاله)، آشکارا انتقاد از حکومت تک حزبی را آغاز کردند. در مرداد 1309/ اوت 1930، دومین حزب مخالف حزب حاکم، یعنی حزب جمهوری‌خواه آزاد ، پس از آنکه حزب ترقی‌پرور جمهوریت در 1304ش/1925 منحل گردید، به‌خواست مصطفی کمال‌پاشا تشکیل شد، اما به سبب استقبال وسیعی که از آن شد، تحت‌فشار حزب حاکم بیش‌از سه ماه‌ونیم دوام نیاورد (اکینجی ، ص 562 ـ 568؛ تونچای، 1981، ص 245ـ273؛ شیسلر ، ص 302ـ314؛ اراوغلو، ص205ـ 208؛ زورخر، ص259ـ261).در اوایل مرداد 1310/ اواخر ژوئیه 1931، حزب جمهوری‌خواه خلق قانون مطبوعاتی را در مجلس ترکیه به تصویب رساند که آزادیها و فعالیتهای جراید این کشور و مخالفان حزب و نظام لائیک را به شدت محدود می‌کرد ( رجوع کنید به: توپوز، 1973، ص 145ـ150؛ (دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 1، ص 179). این قانون برای مطبوعاتی که از سلطنت، خلافت، آنارشیسم و کمونیسم هواداری می‌کردند، مجازاتهایی تعیین می‌کرد و، ضمن در نظر گرفتن تدابیری برای پاسداری از جمهوریت و اصلاحات آتاتورک، به دولت اختیار می‌داد روزنامه‌ها و مجلاتی را که مطلبی مغایر با سیاست عمومی کشور دارند توقیف نماید (توپوز، 1973، ص 150ـ152؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 1، ص 167). در سالهای بعد تغییراتی در قانون مذکور، اوضاع را برای کار مطبوعات سیاسی دشوارتر کرد: داشتن مدرک تحصیلی حداقل از مدارس متوسطه یا مدارس هم سطح آنها، ارائه اعتبارنامه بانکی قابل توجه که تأمینش برای هر کس میسر نبود، و نداشتن سوء شهرت برای انتشار روزنامه یا مجله الزامی شد (توپوز، 1973، ص 150ـ 152، 161؛ قاباجالی، ص185ـ 186). همچنین برای درج اخبار مربوط به حوادث مدارس و دانشگاهها نیاز به کسب اجازه پیش از انتشار بود ( د. ا. د. ترک ، ذیل "Matbuat. Turk edebiyati"). تغییرات مذکور در آستانه جنگ جهانی دوم (1939ـ 1945)، حربه‌ای به دست دولت داد که هر روزنامه‌ای را، برای هر مدتی که لازم می‌دید، توقیف کند. مجری اوامر دولت، نهادی به نام مدیریت کل مطبوعات ، وابسته به وزارت کشور، بود (قاباجالی، ص 197؛ توپوز، 1973، ص 162).در 1325 ش/ 1946، پس از جنگ جهانی، برای رفع برخی محدودیتهای تحمیلی بر فعالیتهای مطبوعاتی، تغییراتی در قانون مطبوعات ایجاد شد. علت اصلی این تغییر، تحولاتی بود که پس از جنگ جهانی در دنیا و در ترکیه به وقوع پیوست و نظام تک حزبی ناگزیر شد از اواخر 1324 ش/ اوایل 1945، از مواضع انحصارطلبانه خود عقب‌نشینی کند و در حدود یک سال بعد، نظام چند حزبی در آن کشور پاگرفت ( رجوع کنید به: کارپات، ص127ـ 128؛ قوچاق، ص 134ـ 148). زورخر (ص 299) سالهای بین 1324 تا 1329 ش/ 1945ـ1950 را دوره گذار ترکیه از نظام تک حزبی به مردم سالاری (دموکراسی) نامیده است.بدین‌ترتیب، از تاریخ تغییر الفبا (اول نوامبر 1928) تا پایان جنگ جهانی دوم (1945)، از دوره‌های رکود مطبوعات ترکیه به شمار می‌رود. در 1314 ش/1935، در سراسر ترکیه فقط 38 روزنامه روزانه، 78 روزنامه غیر روزانه و 127 مجله منتشر می‌شد ( رجوع کنید به: شاپولیو، ص 237). در آذر 1319/ دسامبر 1940، هم 113 روزنامه و 227 مجله انتشار یافت (برای اطلاعات تفصیلی آماری در باره آنها رجوع کنید به: قاباجالی، ص 194ـ 195). در دوره جنگ جهانی دوم، که با حاکمیت تک حزبی مقارن بود، مطبوعات تحت فشار شدید قرار گرفتند و این نشریه‌ها نیز توقیف شدند: وطن ، جمهوریت ، تصویر افکار ، طان (فجر)، [مجله ] آق‌بابا ، وقت ، صون پوسته ، خبر و ینی‌صباح (صباح‌نو؛ دل‌پاک ، ص 193). روزنامه جمهوریت نیز، اگر چه در 1313 ش/ 1934 به مدت ده روز توقیف شد (رجوع کنید به: دوغان، ص 504؛ ) دایره‌المعارف جمهوریت ( ، ج 1، ص 237)، پس از درگذشت آتاتورک، ضمن دفاع از کمالیسم، به‌تدریج از حزب حاکم فاصله گرفت و به اتخاذ موضع مستقل در قبال حوادث و مسائل گرایش نشان داد (دوغان، همانجا).یارین ، که انتشارش از اواسط آذر 1308/ اوایل دسامبر 1929 آغاز شده بود، از دولت انتقاد می‌کرد و پس از تشکیل حزب جمهوری‌خواه آزادی، وظیفه سخنگویی آن را بر عهده گرفت و به شمارگان بی‌نظیر هشتاد هزار نسخه در آن دوره دست یافت، اما با انحلال حزب‌مذکور و بازداشتهای مکرر اوروچ، مدیرمسئول و سردبیر آن ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 1، ص 160، 164، 176، 179)، و پس از تصویب قانون مطبوعات در 1310 ش/ 1931، در مرداد/ اوت همان سال توقیف گردید و اوروچ نیز به بلغارستان گریخت (اوشار ، ص 28ـ32؛ توپوز، 1973، ص 145؛ قاباجالی، ص 186، 189؛ شاپولیو، ص 236).از اوایل مرداد 1309/ اواخر ژوئیه 1930، روزنامه صون پوسته ، با مشارکت چند روزنامه‌نگار که دارای افکار و عقاید مختلفی بودند و به مدیریت زکریا سرتل که تمایلات چپ میانه داشت، منتشر شد. روزنامه با آنکه اعلام کرده بود به هیچ حزبی وابسته نیست، آشکارا از حزب جمهوری‌خواه آزاد در مقابل حزب حاکم جمهوری‌خواه خلق دفاع می‌کرد. سرتل، پس از مدتی، از آن کناره‌گیری کرد، اما سلیم راغب امچ تا کودتای 1339 ش/ 1960 به انتشار آن ادامه داد ( رجوع کنید به: اوشار، ص 33ـ 35؛ توپوز، همانجا؛ قاباجالی، ص 186، 189). طان و وطن از روزنامه‌های منتقد حکومت تک حزبی در دهه پایانی حاکمیت آن بودند (قوچاق، ص 131ـ 135، 138). طان ، که ابتدا به نام ملیت منتشر می‌شد، پس از دست به دست شدن مالکیت و مدیریتش، از مرداد 1315/ اوت 1936، با مدیریت و هیئت تحریریه جدید و با شکل و محتوای تازه‌ای آغاز به انتشار کرد و پس از کناره‌گیری احمدامین یالمان در 1317 ش/ 1938 ــ که چاپ مقاله‌ای از وی توقیف سه ماهه روزنامه را در پی داشت با همکاری زکریا و صبیحه سرتل منتشر شد تا آنکه گروهی از راستگرایان، گویا به تحریک و سازماندهی حزب حاکم، به دفتر و چاپخانه آن و چند روزنامه دیگر و چند کتاب‌فروشی در آذر 1324/ دسامبر 1945، حمله و آنجا را ویران کردند (توپوز، 1973، ص 156ـ 157، 166ـ169؛ توپراق، ص 53 -54). احمدامین یالمان وطن را، پانزده سال پس از توقیف، دوباره از مرداد 1319/ اوت 1940 منتشر کرد. روزنامه، پس از کناره‌گیری یالمان از آن در 1340 ش/ 1961، تـا 1357 ش/ 1978 با مدیریت و هیئت تحریریه دیگری و با گرایش چپ انتشار یافت (( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 8 ، ص 519).برخی از روزنامه‌های دهه 1310ش/1930 (همچون تصویر افکار ، جمهوریت ، طنین ، و آقشام ) در سالهای پیشین هم منتشر شده‌بودند و برخی از آنها پس از آن هم به انتشار خود ادامه دادند. روزنامه‌های ینی‌صباح و زمان ، از روزنامه‌های تازه‌تأسیس در دوره مورد بحث بودند. در 1313 ش/1934 انتشار روزنامه زمان آغاز شد. دو سال بعد، با انتقال مالکیت آن به شخصی دیگر، آچیق سوز (سخن فاش) نامیده شد و سال بعد، به‌سبب تغییر مدیریت، به صون تلگراف تغییر نام داد و تا 1338 ش/1959 با این نام انتشار یافت (قاباجالی، ص 186). روزنامه حاکمیت ملیه ، که در آنکارا منتشر می‌شد، از آذر 1310/ نوامبر 1931 اولوس (ملت) نامیده شد (( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج1، ص238).مجله‌های ترکیه از اعلام جمهوریت تا 1349ش/ 1970. در این دوره، حدود 200 ، 4 عنوان مجله در ترکیه انتشار یافت (قوجاباش اوغلو، ص 4)؛ کمترین تعداد در 1320 ش/ 1941 (25 عنوان) و بیشترین تعداد در 1327ش/ 1948 (294 عنوان) منتشر شد (همانجا). سبب اصلی این جهش چشمگیر در طول هفت سال، تحول نظام سیاسی از تک حزبی به چند حزبی و بهبود اوضاع اقتصادی پس از پایان جنگ جهانی دوم بود.اهمّ مجلات منتشر شده در این دوره عبارت بودند از: مجله ماهانه کادرو (کادر = کارکنان)، که انتشار آن از دی 1310/ ژانویه 1932 آغاز شد و پس از انتشار شماره 36، در 1313 ش/ 1934 توقیف گردید. نویسندگان این مجله دارای گرایشهای چپ بودند و از آرمانی دفاع می‌کردند که آمیزه‌ای از کمالیسم و مارکسیسم و ملی‌گرایی بود ( رجوع کنید به: تورکش، ص 464ـ476؛ توپراق، ص 38ـ40). مجله چیغیر (کوره راه) از دی 1311/ ژانویه 1933، با مدیرمسئولی حفظی اوغوز بکاتا ، در آنکارا آغاز به انتشار کرد. درج جمله موسولینی («فاشیست زندگی راحت را تحقیر می‌کند») در بالای صفحه اول و نیز مطالب و مقالات مندرج در آن، حاکی از گرایش آن به آمیزه‌ای از فاشیسم و ترکیسم و ملی‌گرایی بود، اما در 1322 ش/ 1943 تغییر جهان‌بینی داد و همسو با حزب جمهوری‌خواه خلق حرکت کرد و سرانجام پس از انتشار شماره 193، در 1327 ش/ 1948 تعطیل شد ( رجوع کنید به: گون‌یول،ص91ـ92؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج1، ص 212). مجله فکر حرکتلری (جنبشهای فکری) را حسین جاهد یالچین در فاصله مهر 1312 تا مهر 1319/ اکتبر 1933 ـ اکتبر 1940 منتشر کرد. نویسنده بیشتر مقالات مجله، در حوزه فلسفه و علوم سیاسی و جامعه‌شناسی، خود وی بود ( رجوع کنید به: توپراق، ص 42ـ44؛ شاپولیو، ص 237). مجله ادبی وارلیق (هستی) از اواخر تیر 1312/ اواسط ژوئیه 1933، پانزده روز یک بار، منتشر می‌شد. اندکی پس از آغاز انتشار، تحت مدیریت یاشار نابی‌نایر ( رجوع کنید به: ایشیق، ذیل "Nair Yasar Nabi") در آمد و پس از مرگ او در 1360 ش/1981، دخترش فلز نایر آن را منتشر کرد. این مجله، که از همکاری نویسندگان و شاعران ارزنده‌ای برخوردار بود، زمینه‌ساز پرورش نویسندگان و شاعران نام‌آور بسیاری شد ( رجوع کنید به: دوغان، ص 25ـ 27؛ گون‌یول، ص 94ـ 95). اولکو (آرمان)، ترجمان مطبوعاتی خلق اِوی (خانه ملت) آنکارا، در بردارنده مقالات و مطالبی در زمینه تاریخ و فلسفه و جامعه‌شناسی و هنر و اقتصاد و ادبیات و فرهنگ عامه بود. از این مجله 270 شماره در فاصله سالهای 1312 تا 1329 ش/ 1933ـ 1950، منتشر شد و زمانی شمارگان آن به 000 ، 54 نسخه رسید ( رجوع کنید به: توپراق، ص 37ـ 38؛ دوغان، ص 19ـ 20؛ قاباجالی، ص197). مجله هفتگی ینی‌آدام (انسان‌نو) به‌همت اسماعیل حقی بالطه‌چی‌اوغلو (متوفی 1357ش/1978)، استاد سابق تعلیم و تربیت و رئیس دانشگاه استانبول ( رجوع کنید به: ایشیق، ذیل "Baltacioglu, Ismayil Hakki")، از زمستان 1313 ش/ 1934، با توقفهای کوتاه و بلند، تا 1326 ش/ 1947 در استانبول و از 1328 ش/1949 تا بهار 1358 ش/1979 در آنکارا، جمعاً 934 شماره، منتشر شد. این مجله فرهنگی ـ فکری، که به ادعای گردانندگانش از دموکراسی و جمهوریت و اندیشه و هنر نو دفاع می‌کرد و رویکردی مردمی داشت، میدان وسیعی بود برای طرح موضوعات متنوع اجتماعی، علمی، هنری، فلسفی و ادبی. نویسندگان و اندیشمندان نوگرا با آن همکاری می‌کردند ( رجوع کنید به: گون‌یول، ص 50؛ ( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 8، ص 582). مجله انسان ــ که فقط 25 شماره آن از بهار 1317/ 1938 تا تابستان 1322/1943 به دست خوانندگانش رسید به‌دلیل همکاری روشنفکرانی چون حلمی ضیا اولکن (متوفی 1353 ش/ 1974) و نوراللّه آتاچ (متوفی 1336 ش/ 1957) و صباح‌الدین ایوب اوغلو (متوفی 1352 ش/1973)، یکی از اثرگذارترین مجلات ترکیه در دوره مورد بحث بود. این مجله در بردارنده مقالاتی در حوزه فلسفه، جامعه‌شناسی، هنر و ادبیات از نویسندگانی با گرایشهای فکری مختلف بود ( رجوع کنید به: توپراق، ص50 52؛ گون‌یول، ص 90ـ 91؛ ثریا ، ص 32ـ33؛ دوغان، ص31ـ34). حرکت مجله اسلامگرای عرفانی با گرایشهای ملی‌گرایانه سنّتی بود که به تناوب از 1318 تا 1360 ش/ 1939ـ 1981 در استانبول منتشر می‌شد و مدیرمسئول و نویسنده اصلی و رهبر فکری آن نورالدین توپچو (متوفی 1354 ش/1975)، دارای دکتری فلسفه از فرانسه، بود ( رجوع کنید به: الی‌بول ، ص267ـ273؛ توپراق، ص 52). نجیب فاضل قیساکورک (متوفی 1362 ش/ 1983) ابتدا مجله هفتگی آغاج (درخت) را در 1315 ش/ 1936 منتشر کرد که بیش از هفده شماره نپایید و از اواخر شهریور 1322/ اواسط سپتامبر 1943 تا اواخر حیاتش، مجله بیوک دوغو (شرق بزرگ) را منتشر کرد که توقیفها و تعطیلیهای کوتاه‌مدت و بلندمدت و محکومیتهای مکرر زندان را به همراه داشت. آغاج و بیوک دوغو در سالهای نخست انتشار، بیشتر جنبه ادبی و هنری داشتند و شاعران و نویسندگان معروف بسیاری، با باورهای گوناگون، با آنها همکاری می‌کردند؛ اما، بیوک دوغو بعداً جریده‌ای سیاسی ـ اسلامی شد، به گونه‌ای که آن را یکی از جراید راهگشای جنبش اسلامی در ترکیه می‌دانند (گون‌یول، ص 92، 97ـ 98؛ دوغان، ص 38ـ39؛ سوباشی، ص 224ـ 225).مجلات دیگری نیز در دوره موردبحث منتشر شدند، از جمله: چنارآلتی (زیرچنار؛ 1320ـ 1323ش/ 1941ـ1944)، که هوادار نازیسم و توران‌گرایی و ملی‌گرایی افراطی و ضدکمونیستی بود ( رجوع کنید به: گون‌یول، ص 97)؛ سس (صدا)، ینی‌سس (صدای نو)، یورت و دنیا (وطن و دنیا)، گون (روز، آفتاب)، آنت (سوگند)، و یورویوش (راهپیمایی دسته‌جمعی)، که دارای تمایلات چپ بودند ( رجوع کنید به: توپراق، ص 52 53؛ گون‌یول، ص 99؛ دوغان، ص 35ـ 38)؛ مجلات فکاهی آق‌بابا و کاریکاتور ( رجوع کنید به: قاباجالی، ص 191؛ درمان، ص 76ـ 78؛ توپوز، 1973، ص 160)؛ جمهوریت قادینی (زن جمهوریت)، مُدا آلبومو (آلبوم مد)، اِو ایش (خانه ـ کار)، و اِو ـ قادین (خانه زن)، که از مجلات زنان بودند ( رجوع کنید به: ایلیاس اوغلو و اینسل ، ص 172ـ174)؛ و آتش ، چوجوق هفته‌سی (هفته کودک)، چوجوق سسی (صدای کودک)، چوجوق گوزو (چشم کودک)، و چوجوق غزته‌سی (روزنامه کودک)، که از مجلات کودکان بودند ( رجوع کنید به: گنچل ، ص 190ـ193).جراید ترکیه از پس از جنگ جهانی دوم تا کودتای 1339ش/ 1960. گذار به دوران چند حزبی و تغییرات قانون مطبوعات در 1325 ش/1946، زمینه مناسب‌تری برای فعالیتهای سیاسی و رشد و توسعه مطبوعات فراهم آورد. در دوره‌ای چهار ساله (1325ـ1329 ش/ 1946ـ1950) ــ که به پیروزی قاطع حزب دموکرات * در مقابل حزب جمهوری خواه، که بیش از 25 سال تنها حزب حاکم بود، و به حاکمیت ده ساله حزب دموکرات انجامید ( رجوع کنید به: شاو، ج 2، ص 413ـ420؛ قوچاق، ص 141ـ 154) افزون بر ادامه انتشار بسیاری از روزنامه‌های سالهای پیش (توپوز، 1973، ص 172)، روزنامه‌های جدیدی هم منتشر شدند، از جمله ظفر ، که ترجمان حزب دموکرات در آنکارا بود ( رجوع کنید به: شاپولیو، ص 248) و حریت و ملیت ، که مهم‌ترین و پایدارترین این روزنامه‌ها به شمار می‌روند.حریت را سداد سیماوی (متوفی1332ش/1953)، داستان ونمایشنامه‌نویس‌وسینماگرو روزنامه‌نگار و نقاش‌وکاریکاتورنگار و طراح و ناشر چند روزنامه و مجله غالباً فکاهی، از اردیبهشت 1327/مه 1948 منتشر کرد ( رجوع کنید به: شاپولیو، ص243ـ244؛ ایشیق، ذیل "Simavi, Sedat" ). انتشار این روزنامه نقطه عطفی در تاریخ روزنامه‌نگاری‌ترکیه به‌شمار می‌آید ( رجوع کنید به: شاپولیو، ص 242). حریت شیوه روزنامه‌نگاری سنّتی را در ترکیه متحول و حتی آن را منسوخ کرد. امتیاز این روزنامه در 1373 ش/ 1994 به آیدین دوغان ، سرمایه‌دار معروف، فروخته شد (همانجا؛ نیز رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص 436، 459؛ ادامه مقاله). حریت در دهه 1370 ش/ 1990 یکی از سه روزنامه پرفروش ترکیه، با شمارگانی بین 000 ، 445 تا 000 ، 575 نسخه، بود (رجوع کنید به: ایسپیرلی ، ص 32ـ34؛ نیز رجوع کنید به: حریت * ).ملیت چند روز پیش از پیروزی حزب دموکرات در انتخابات اردیبهشت 1329/ مه 1950، آغاز به انتشار کرد و از این حزب پشتیبانی نمود ( رجوع کنید به: قاباجالی، ص 215). علی ناجی قراجان (متوفی 1334 ش/ 1955)، که در روزنامه‌نگاری دارای تجارب طولانی بود (رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 2، ص 280)، امتیاز ملیت را از عارف اوروچ خرید و آن را با شکل و رویکردی جدید منتشر کرد. روزنامه در فضای چندحزبی و با هیئت تحریریه ورزیده و بهره‌مندی از دستگاههای چاپ پیشرفته، توسعه روزافزون یافت؛ شمارگان آن در سالهای نخست در حدود بیست هزار نسخه، در 1339 ش/1960 بیش از صدهزار و در 1351 ش/ 1973 بیش از دویست هزار نسخه بود ( رجوع کنید به: (دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی ) ، ج 6، ص 363ـ 364). پس از درگذشت علی ناجی قاراجان، پسرش اداره روزنامه را بر عهده گرفت. ملیت در این دوره، بر خلاف حریت ، مطالب فراوانی در باره موضوعات روشنفکرپسند و نیمه‌روشنفکرپسند درج می‌کرد ( رجوع کنید به: توپوز، 1973،ص176). از اواخر دهه 1330ش/ 1950 مشی سیاسی آن تغییر کرد و، تحت تأثیر نویسندگانی چون چتین آلتان ( رجوع کنید به: ادامه مقاله) و روزنامه‌نگاران جوان دیگر، به چپ گرایش یافت و به‌تدریج در موضع چپ‌میانه قرار گرفت و روزنامه‌نگاران سیاست‌پیشه‌ای چون بلند اجویت ( رجوع کنید به: ایشیق، ذیل "Ecevit, Bulent") با آن همکاری کردند (رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 6، ص 364). ملیت که پیش از حریت ، یعنی در 1358 ش/ 1979 به تملک آیدین دوغان در آمده بود ( رجوع کنید به: همان، ج 6، ص 363)، گذشته از آنکه به روزنامه‌ای عامه‌پسند سوق داده شد، از نظر سیاسی هم از مواضع حزب مام میهن پشتیبانی کرد ( رجوع کنید به: همان، ج 6، ص 364). شمارگان ملیت از نزدیک به پانصد هزار نسخه در 1370 ش/ 1991، به حدود 000 ، 350 نسخه در 1377 ش/ 1998 کاهش یافت ( رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 32ـ34).دیگر روزنامه‌های مهم این دوره، به ترتیب تاریخ انتشار، ظفر (1328 ش/ 1949)، دنیا (1331 ش/ 1952) صون حوادث (حوادث واپسین؛ 1332 ش/ 1953) و ترجمان (1334ش/1955) بودند ( د.ا.د.ترک ، همانجا). برخی از مجلات مهم هم عبارت بودند از: قایناق (به معنای منبع، سرچشمه؛ 1327 ش/ 1948)، یاپراق (برگ؛ 1328 ش/ 1949)، یدّی‌تپه (هفت‌تپه؛1329ش/1950)؛ ترک‌دیلی (زبان‌ترکی؛ 1330ش/ 1951)؛ ماوی (آبی؛1331 ش/ 1952)؛ و ینی‌افقلر (افقهای نو؛ 1331 ش/1952؛ گون‌یول، ص102، 104ـ106، 108؛ دوغان، ص 42ـ46، 49ـ50، 57 67). مجله سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فوروم (میزگرد؛ 1313ـ 1348ش/ 1954ـ1969؛ رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج2، ص256) و مجله اسلام (1336ـ1344ش/ 1957ـ 1965) نیز در همین دوره منتشر شدند. به‌واسطه مجله اسلام ، روشنفکری اسلامی در ترکیه توسعه یافت. انتشار آن، از نظر راهنمایی تشکلهای‌اسلامی سالهای‌بعدی، نقطه آغاز مهمی به‌شمار می‌رود (سوباشی، ص 227، 235). این مجلات نیز شایان ذکرند: مجله خبری هفتگی عکس (پژواک؛ 1333 ش/ 1954)؛ مجله خبری کیم (که ؟، چه کسی ؟؛ 1337 ش/ 1958)، که در سی هزار نسخه چاپ شد ( رجوع کنید به: قاباجالی، ص 217)؛ و مجله عامه‌پسند و رنگین هفتگی حیات (1334 ش/ 1955)، که به شمارگان 000 ، 150 (و در موردی 000 ، 275) نسخه دست یافت ( رجوع کنید به: همان، ص 223ـ 224).اقدامات حزب دموکرات، که مطبوعات در پیروزی قاطعش در اردیبهشت 1329/ مه 1950 بی‌تأثیر نبودند، لایحه قانون مطبوعات را در تیر 1329/ ژوئیه 1950 به تصویب رساند که آزادی بیشتری برای جراید ترکیه در پی‌داشت ( رجوع کنید به: توپوز، 1973، ص 177ـ179) و در تاریخ مطبوعات ترکیه دوره‌ای آغاز شد که احمدامین یالمان آن را دوره طلایی نامیده است (( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 3، ص 298)؛ اما، این دوره چندان نپایید، زیرا دولت نخستین لایحه محدودکننده آزادی مطبوعات را در اسفند 1332/ مارس 1954 و دومین لایحه را در خرداد 1335/ ژوئن 1956 به تصویب رساند ( رجوع کنید به: توپوز، 1973، ص 182ـ189؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 20، ص 292).جراید ترکیه پس از کودتای 1339ش/ 1960. در ترکیه، در دوره‌ای بیست ساله، سه کودتای نظامی روی داد: در 6 خرداد 1339/ 27 مه 1960، 21 اسفند 1349/ 12 مارس 1971 و 21 شهریور 1359/ 12 سپتامبر 1980. کودتای نخست ــ چون گروهی از افسران فرودست بر ضد حکومت حزب دموکرات و سلسله مراتب ارتش، کرده بودند با دو کودتای بعدی که به دست ژنرالها صورت گرفت و نیز باتوجه به عملکردها و دستاوردها و پیامدهای آنها، متفاوت ارزیابی شده است و حتی برخی، اصطلاح انقلاب را در مورد آن به کار برده‌اند. لغو کلیه محدودیتهای تحمیل‌شده بر مطبوعات و آزادکردن روزنامه‌نگاران زندانی، از نخستین اقدامات دولت کودتا بود (اراوغلو، ص 226 به‌بعد؛ شاو، ج2، ص413 به‌بعد؛ نیز رجوع کنید به: تونچای، 1990، ص193 به بعد؛ توپوز، 1973، ص 206ـ 208؛ قاباجالی، ص 229؛ شاپولیو، ص 272). مطبوعات نیز افزون بر آنکه در زمینه‌سازی برای کودتا مؤثر بودند، عموماً از اقدامات کودتاگران پشتیبانی می‌کردند ( د.اسلام ، چاپ دوم، ذیل Djarida.III" ). قانون اساسی جدید نیز در بر دارنده اصول مهمی برای آزادی مطبوعات بود: برای انتشار روزنامه و مجله احتیاجی به گرفتن اجازه قبلی و گذاشتن وثیقه مالی نبود و مطبوعات ممیزی نمی‌شدند. در عین حال، مسئولیتهایی برای مطبوعات و حد و مرزهایی برای آزادی آنها شناخته شد که اهمّ آنها مراعات تمامیت ارضی، نظم و نظام جامعه، امنیت ملی و اخلاق عمومی بودند ( رجوع کنید به: توپوز، 1973، ص 216ـ220؛ شاو، ج 2، ص 418ـ419). اگرچه پس از انتقال حکومت به دولتهای غیرنظامی، اقدامات به‌طور کلی ناموفقی برای محدودتر کردن آزادی مطبوعات صورت گرفت (توپوز، 1973، ص220)، مطبوعات در دوره ده سالهای که با کودتای اسفند 1349/ مارس 1971 به پایان رسید، از آزادی بیشتری برخوردار شدند و بیش از پیش رشد کردند ( رجوع کنید به: ادامه مقاله).جراید ترکیه پس از کودتای 1349ش/1971. پس از کودتای دوم در ترکیه، هزاران روشنفکر چپگرا دستگیر شدند، از جمله روزنامه‌نگارانی چون ایلخان‌سلجوق ، از نویسندگان جمهوریت و چند روزنامه و مجله دیگر ( رجوع کنید به: صویداش و لوک ، ص512 ـ 517) و چتین آلتان، از نویسندگان ملیت ، آقشام (غروب) و چند روزنامه دیگر ( رجوع کنید به: ایشیق، ذیل " Altan, Cetin" ؛ نیز رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج3، ص263ـ264، 283، 313، 335ـ 336،340). در پی این دستگیریها و نیز توقیف روزنامه‌هایی چون جمهوریت ، آقشام ، بوگون (امروز)، و صباح (رجوع کنید به: (دایره‌المعارف جمهوریت)، ج 3، ص 283)، محدودیتهای عمده‌ای در قانون اساسی و حقوق و آزادیهای اساسی پدید آمد ( رجوع کنید به: کونگار، ص 176؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت)، ج 3، ص 266، 336). سرانجام، پس از برگزاری انتخابات مهر 1352/ اکتبر 1973، که نتایجش برای کودتاگران نظامی نومیدکننده بود ( رجوع کنید به: کونگار، ص182؛ احمد، ص 159ـ160)، دوره حکومتهایی که کودتاگران به وجود آورده بودند، پایان پذیرفت (رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 3، ص 264) و زمینه مساعدی برای رشد و توسعه مطبوعات فراهم آمد ( رجوع کنید به: ادامه مقاله)؛ اما، تشدید تنش و ناآرامی و خشونت و ترور در کشور، در شهریور 1359/ سپتامبر 1980 بار دیگر زمینه‌ساز مداخله نظامی شد ( رجوع کنید به: احمد، ص 148ـ180؛ کونگار، ص 200).در دوران بیست ساله بین کودتای اول و سوم (به‌جز دوره دو سال و اندی کودتای دوم، که حقوق و آزادیهای اساسی تحت فشارهای محدود کننده بودند) مطبوعات، به‌ویژه در دوره ده‌ساله اول، رشد و توسعه چشمگیری یافتند. در این ده سال، از روزنامه‌هایی چون جمهوریت، آقشام و ملیت بیش از ادوار پیش استقبال شد، چنانکه شمارگانشان به ترتیب به 000 ، 160، 000 ، 150 و 000 ، 200نسخه رسید. ترجمان هم، که مورد علاقه محافظه کاران بود، در سیصدهزار نسخه چاپ شد. صون حوادث نیز، مانند ترجمان ، دارای‌گرایش محافظه کارانه بود ( رجوع کنید به: قاباجالی، ص229). دراین‌میان، بیشترین شمارگان به‌روزنامه‌های‌خبری هیجان‌انگیزی چون حریت (ششصدهزار نسخه) تعلق‌داشت ( رجوع کنید به: توپوز، 1973، ص 225). صباح و بوگون (1345 ش/1966) نیز از جمله نشریات کثیرالانتشار بودند ( رجوع کنید به: د.ا.د. ترک ، ج 28، ص 124). گون‌آیدین (روز به خیر) ــ که خلدون سیماوی، پس از کناره‌گیری از حریت ، در آذر 1347/ نوامبر 1968 آن را در استانبول منتشر کرد روزنامه‌ای مصور و رنگین و کم‌نوشته بود و نمونه جدیدی از روزنامه‌های عامه‌پسند خبری به شمار می‌آمد و در اندک مدتی از روزنامه‌های کثیرالانتشار ترکیه شد (قاباجالی، ص 231ـ 232). روزنامه‌های چاپ آنکارا از روزنامه‌های استانبول، شمارگان کمتری داشتند، چنانکه اولوس ، عدالت ، گوندم (برنامه)، ظفر ، ینی‌طنین (طنین نو) در 1344 ش/ 1965 با شمارگانی بین 000 ، 5 ر7 تا 000 ، 5 ر15 نسخه چاپ می‌شدند ( رجوع کنید به: شاپولیو، ص 314). به طور کلی، تعداد مجله‌هایی که در دوره موردبحث در ترکیه انتشار یافت، بیشتر از روزنامه‌ها بود؛ 099 ، 1 روزنامه در 1346 ش/ 1967 و در همان سال، 123 ، 1 مجله و گاهنامه منتشر شد ( رجوع کنید به: قاباجالی، ص 235). مجلات بسیاری، که غالباً عمرشان کوتاه بود، پس از کودتای اول در ترکیه منتشر شدند (همان، ص 229). شمار مجلات چپ در این دوره چندان زیاد بود که از آن به انفجار مطبوعاتی چپ تعبیر شده است (رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 3، ص 121).اهمّ مجلات منتشر شده در این دوره، به ترتیب آغاز تاریخ انتشار، عبارت بودند از: دیریلیش (زندگی)، مجله‌ای فکری ادبی و سیاسی، که حمایت از احیا و رشد و توسعه تمدن و جوامع اسلامی را وجهه نظر خود قرار داده بود. این مجله پس از انتشار دو شماره در آنکارا در 1339 ش/ 1960، از 1345 تا 1353 ش/1966ـ1974 به‌صورت گاهنامه در استانبول منتشر شد و از آن پس، نشریه دیگری به نام ( اندیشه، ادبیات و سیاست )، جای آن را گرفت ( رجوع کنید به: دوغان، ص 89 90؛ ( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 2، ص 325ـ 326). پاپیروس ، که از 1345 تا 1349 ش/1966ـ 1970، مجموعاً 47 شماره از آن منتشر شد، مجله‌ای ادبی بود که مقالات ارزنده‌ای در باره ادبیات در آن به چاپ می‌رسید (رجوع کنید به: گون‌یول، ص 113؛ دوغان، ص 91ـ93). یون (جهت)، مجله‌ای هفتگی و فکری و هنری بود که گروه بزرگی از نویسندگان، که به طیفی از چپ ـ ملی تعلق داشتند، با آن همکاری می‌کردند. از یون از آذر 1340 تا 1346/ دسامبر 1961ـ1967، به مدیرمسئولی دوغان آوجی‌اوغلو (متوفی 1362ش/1983)، اندیشمند و فعال سیاسی و مورخ (ماجار ، ص162ـ169؛ آقشین، ج 5، ص255ـ 257)، 222 شماره در آنکارا منتشر شد ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 3، ص 27). مجله دوریم (انقلاب)، که ادامه یون به شمار آمده است، از مهر 1348/ اکتبر 1969 منتشر گردید ( رجوع کنید به: همان، ج 3، ص 121). مجله ماهانه ترک کولتورو (فرهنگ ترک)، ترجمان مؤسسه پژوهشی فرهنگ ترک ، که در بر دارنده مقالات پژوهشی در باره ادبیات و فرهنگ و تاریخ جهان ترک بود، از آذر 1341/ نوامبر 1962 در آنکارا منتشر شد ( رجوع کنید به: گون‌یول، ص110؛ (دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج8 ، ص416ـ417). مجله ماهانه هنری ـ فرهنگی آتاچ (اجدادی، متعلق به نیاکان) را، که دارای تمایلات چپ بود، انتشاراتی آتاچ از خرداد 1341 تا مهر 1343/ مه 1962 ـ اکتبر 1964 منتشر کرد. سپس مجله ایلم (فعل، عمل) جای آن را گرفت ( رجوع کنید به: دوغان، ص 74ـ77؛ گون یول، ص 110ـ112). ینی‌درگی (مجله‌نو) ــ که از پاییز 1343 تا بهار 1354/ 1964ـ 1975، در 128 شماره منتشر شد مجله‌ای فکری و هنری بود که ضمن درج ترجمه مطالبی در باره رویدادهای هنری و مباحثات فکری از زبانهای دیگر، مقالات بحث‌انگیزی در باره مسائل هنری ترکیه در آن به چاپ می‌رسید ( رجوع کنید به: گون‌یول، ص 112؛ دوغان، ص 80 83). ادبیات مجله‌ای اسلامگرا و نوگرا بود که از 1348 ش/ 1969، با توقفهای کوتاه و بلند، منتشر شد (گون‌یول، ص 113ـ114). ملیت صنعت درگیسی (مجله هنر ملیت)، از انتشارات روزنامه ملیت ، از مهر 1350/ سپتامبر 1971 به طور هفتگی، و از 1359 ش/ 1980 پانزده روز یک بار منتشر می‌شود. در این مجله بیشتر، اخبار و گزارشهای مصور رویدادهای فرهنگی و هنری ترکیه و خارج، از نقاشی و کنده‌کاری گرفته تا موسیقی و سینما و نمایش و ادبیات، درج می‌شود ( رجوع کنید به: گون‌یول، ص 116؛ دوغان، ص100ـ 102). ( مجله آکادمی قبه آلتی )، که ترجمان جمعیت قُبه‌آلْتی بوده ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 5، ص 429)، از دی 1351/ ژانویه 1971 به مدیریت نهاد سامی بانارلی، تاریخ ادبیات نویس معروف، چاپ می‌شد و پس از درگذشت بانارلی در مرداد 1353/ اوت 1974 (آیواز ( عیوض ) اوغلو، ج 5 ، ص 364ـ369؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 3، ص 359)، این مجله علمی مروّج فرهنگ ملی است و با واژه‌سازیهای ناهنجار و تصفیه زبان مخالف است ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف زبان و ادبیات ترکی )، ج 5، ص 428ـ 429).جراید ترکیه پس از کودتای 1359ش/ 1980. ضربه‌ای که کودتای نظامی 21 شهریور 1359/ 12 سپتامبر 1980 بر حقوق و آزادیهای اساسی، از جمله آزادی مطبوعات، در ترکیه وارد آورد، سنگین‌تر و اثرش از کودتای اسفند 1349/ مارس 1971 پایدارتر بود. نظامیان کودتاگر، به ریاست کنعان اورن ، اقدامات زیادی کردند، از قبیل انحلال دولت و مجلس و احزاب و سازمانهای سیاسی و اتحادیه‌ها، پایان دادن به فعالیتهای سیاسی از جمله فعالیتهای نویسندگان و روزنامه‌نگاران، و توقیف روزنامه‌ها ( رجوع کنید به: تانور، ص 92؛ (دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 3، ص 517 519، ج 4، ص 12، 27ـ 28). گفتنی است که شمار بازداشت‌شدگان در یک سال پس از کودتا، حدود 000 ، 123 نفر بود ( رجوع کنید به: زورخر، ص 407).توقیفهای طولانی مدت روزنامه‌ها و بازداشت و مجازات روزنامه‌نگاران و مدیران امور تحریریه در ترکیه، به‌ویژه در استانبول که مرکز حیات روشنفکری و انتشار مطبوعات بود، از پیامدهای سیاستهای محدود کننده حاکمیت نظامی بود ( رجوع کنید به: همان، ص 406). از جمله روزنامه‌های توقیف شده، روزنامه جمهوریت بود ( رجوع کنید به: همانجا؛ در باره توقیف روزنامه‌هایی چون ملت، و حریت، و محکومیت نویسندگان و مدیران امور تحریریه آنها رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص 27ـ 28، 60، 94ـ97). کودتاگران، که بحران سیاسی حاکم بر کشور را ناشی از قانون اساسی 1340 ش/ 1961 می‌دانستند ( رجوع کنید به: همان، ج 4، مقدمه گورسل، ص 3)، اقدام به تدوین و تصویب قانون اساسی جدیدی کردند. این قانون اساسی موانعی جدّی برای اجرای حقوق و آزادیهای فردی به وجود آورد ( رجوع کنید به: کونگار، ص 199؛ چتین قایا ، ص 295ـ296؛ دلبری‌پور، ص 101ـ102). به دستور حکومت نظامی، چاپ و توزیع روزنامه‌های جمهوریت، ترجمان ، ملیت ، ملی‌غزته (روزنامه ملی)، حریت و مجله هفتگی نقطه ، مدتی ممنوع گردید و روزنامه‌نگاران بسیاری بازداشت شدند. طبق قانون جدید، جرایدی که مغایر امنیت ملی و اخلاق عمومی شناخته می‌شدند، توقیف می‌گردیدند و چاپخانه‌هایی که چنان مطالبی در آنها چاپ می‌شد، مصادره می‌شدند ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص 73).اگر چه قوانین تدوین شده در دوره حاکمیت نظامی کودتا، بر آزادیهای سیاسی و مدنی دوره بعدی تأثیر می‌گذاشت ( رجوع کنید به: تانؤر، ص 92)، با تغییراتی که در فاصله سالهای 1366 ش تا 1374 ش/1987ـ 1995 در قانون اساسی داده شد، این تأثیر تا حدود زیادی تعدیل گردید ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص 42)؛ اما، در دوره ریاست جمهوری تورگوت اوزال (1362ـ1372 ش/ 1983ـ1993)، نظارت دولت بر مطبوعات به محدودیتهای قانونی منحصر نمی‌شد و فشارهای اقتصادی نیز از ابزارهای دولت برای مقابله با مطبوعات مخالف بود، چنانکه تحریم آگهی دولتی دادن به روزنامه‌های گون آیدین ، ترجمان و بلوار ، آنها را با دشواریهای مالی شدیدی مواجه کرد و صاحب گون آیدین ناگزیر به فروش آن شد. نازلی ایلیجاق (متولد 1323 ش/1944؛ رجوع کنید به: ایشیق، ذیل "Ilicak, Nazli"؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت ) ج 4، ص 62، 672 673؛ قالیونجو ، ص 94ـ 105)، سردبیر ترجمان و سپس بلوار ، که از منتقدان سرسخت سیاستهای اوزال بود، به‌ناچار مدتی از شغل خود کناره‌گیری کرد. دولت اوزال با افزایش 225 درصدی قیمت کاغذ روزنامه‌ها در عرض شانزده ماه، مطبوعات منتقد دولت را تحت فشار قرار داد (آلپای، 1993، ص 84 85). در دوره اوزال، با اصلاحات و سیاستهایی که اعمال شد، تمام ارزشهای جامعه ترکیه، از جمله موازین و هنجارهای روزنامه‌نگاری، دگرگون گردید و بسیاری از جراید به تملک سرمایه‌داران و دولت در آمدند ( رجوع کنید به: چویک ، ص 477ـ 478؛ دلبری‌پور، ص 16ـ17؛ نیز رجوع کنید به: ادامه مقاله).اگرچه دولتهای پس از اوزال اقدامهایی برای باز کردن فضای سیاسی کردند ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص334ـ 335)، روزنامه‌نگاران امنیت جانی نداشتند (چتین‌قایا، ص 303؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص 512، 532). سرانجام، ترکیه تحت فشار پارلمان اروپایی ــ که گسترش مناسبات با ترکیه را مشروط به افزایش آزادی کرده بود در این قوانین تغییراتی داد ( رجوع کنید به: ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص 467، 525، 532).جراید ترکیه و انحصار. از حدود 1359 ش/ 1980 به بعد، به سبب قطع یارانه کاغذ دولتی و عمومیت یافتن چاپ افست، نیاز به سرمایه‌گذاریهای کلانی پیش آمد ( رجوع کنید به: د.ا.د.ترک ، همانجا) که شرکتهای سهامی و گروههای مالی می‌توانستند از عهده آن برآیند (رجوع کنید به: سلجوق، ص 475). افزایش درآمد، از طریق چاپ آگهیهای تجاری، نیز موجب شد که چنان شرکتهایی به سرمایه‌گذاری در عرصه جراید جذب شوند ( رجوع کنید به: دلبری‌پور، ص 17)، اگرچه پیش از آن هم سرمایه‌دارانی، بی‌آنکه سابقه روزنامه‌نگاری داشته باشند، به سرمایه‌گذاری برای انتشار روزنامه علاقه نشان داده بودند ( رجوع کنید به: توپوز، 1996، ص 481ـ 482؛ دلبری‌پور، ص 110). با خرید روزنامه ملیت در مهر 1359/ اکتبر 1980 توسط گروه شرکتهای آیدین دوغان ــ که در زمینه‌های گوناگونی چون تجارت و بانکداری و بیمه و انتشارات فعالیت می‌کردند و صاحب یک شبکه تلویزیونی هم بودند مرحله تازه‌ای در روزنامه‌نگاری ترکیه آغاز شد که عبارت بود از استیلای سرمایه‌داران بر مطبوعات. همان گروه با خرید روزنامه حریت و انتشارات وابسته به آن در تیر 1373/ ژوئن 1994 و چند روزنامه دیگر، گروه مطبوعاتی بزرگی پدید آورد که بیش از 40% مجموع شمارگان روزنامه‌های ترکیه را در برمی‌گرفت ( رجوع کنید به: توپوز، 1996، ص 483؛ دلبری‌پور، ص 109ـ 110؛ ( دایره‌المعارف جمهوریت )، ج 4، ص 436). گروه دینچ بیلگین دومین گروه بزرگ مالی ـ مطبوعاتی بود که افزون بر مالکیت یک شبکه تلویزیونی، مجموعه‌ای از ده روزنامه (با 34% مجموع شمارگان روزنامه‌های ترکیه) را در اختیار گرفت که از آن جمله روزنامه صباح با شمارگانی حدود هفتصدهزار نسخه بود. روزنامه آقشام با حدود 000 ، 550 نسخه به گروه ایلیجاق ، و روزنامه ترکیه با بیش از 000 ، 450 نسخه به گروه اخلاص تعلق دارد. مجموع شمارگان بیش از ده روزنامه غیروابسته به گروههای مالی (روزنامه‌هایی چون زمان ، جمهوریت ، و ینی‌شفق )، فقط حدود 000 ، 450 نسخه است ( رجوع کنید به: توپوز، همانجا؛ دلبری‌پور، ص 109؛ برای اطلاعات تفصیلی در باره روزنامه‌های وابسته به گروههای مالی مذکور در 1377 ش/ 1998 رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 52ـ75 و در 1379 ش/ 2000 رجوع کنید به: همان، ص 75ـ77). با توجه به آمار مذکور، 77% شمارگان روزنامه‌های ترکیه به دو گروه مالی بزرگ یاد شده تعلق داشتند ( رجوع کنید به: نبیلر ، ص 486).سلطه شرکتهای مالی انحصارگر بر مطبوعات، پیامدهایی دارد که از اهمّ آنهاست: 1) تسلط انحصارگرایان بی‌اطلاع از ظرایف کار مطبوعات، در روزنامه‌نگاری ایجاد تحریف می‌کند (رجوع کنید به: همانجا). 2) تسلط صاحبان مطبوعات بر سردبیران و روزنامه‌نگاران، حوزه فعالیت و انتخاب را برای آنان محدودتر می‌کند، چنانکه اگر روزنامه‌نگاری درصدد انتقاد از نابسامانیهای مرتبط با این انحصارات برآید، ای‌بسا که ستونی برای درج نوشته‌های خود نمی‌یابد و ناچار تن به خودسانسوری می‌دهد ( رجوع کنید به: همان، ص 486ـ487؛ نیز رجوع کنید به: دلبری‌پور، ص 99). بدین‌ترتیب، روزنامه‌نگاران ترکیه تحت فشار سیاسی و انحصاری باقی مانده‌اند ( رجوع کنید به: سلجوق، ص 476) و بیش از آنکه تحت‌فشار حکومت و قانون باشند، تحت فشار صاحبان انحصارگرند ( رجوع کنید به: دلبری‌پور، ص 99). 3) هدف اصلی صاحبان انحصارگر مطبوعات، افزایش شمارگان و بهره‌مندی از مزایای آن است؛ از این رو، برای افزایش شمارگان، از عکسها و تصاویر رنگی غیراخلاقی به فراوانی استفاده می‌کنند و مطالب سرگرم‌کننده عامه‌پسند و ماجراهای هیجان‌انگیز و شایعات بی‌پایه را بر مطالب و اخبار جدّی ترجیح می‌دهند ( رجوع کنید به: سلجوق، ص 475ـ476). از سوی دیگر، گردانندگان سودجوی چنین مطبوعاتی، که مردم از آنان حمایت نکرده باشند، در پی یافتن حامیان و منابعی غیر از خوانندگان بر می‌آیند ( رجوع کنید به: مته، ص 974). 4) از عمده‌ترین روشها برای افزایش شمارگان مطبوعات و درنتیجه منافع بیشتر، توجه به تبلیغات و ترفندهایی برای فروش بیشتر است ( رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 40).در بهار 1364 ش/ 1985، که دینچ بیلگین روزنامه صباح را ــ که ادامه روزنامه ینی‌عصر (عصر جدید) ازمیر به شمار می‌رفت در استانبول منتشر کرد، هدفش افزایش شمارگان آن به هفتصد هزار نسخه و پیشی گرفتن از حریت بود. تبلیغات وسیع و عامه‌پسند کردن روزنامه، وی را به هدفش رساند ( رجوع کنید به: توپوز، 1996، ص 483). در همان دهه، مسابقه تبلیغاتی روزنامه‌ها ــ با دادن برگه‌های قرعه‌کشی وسایل ریز و درشت و نیز دایره‌المعارفهایی که شرکتهای سهامی صاحب روزنامه منتشر می‌کردند ( رجوع کنید به: دلبری‌پور، ص 112) ــ به اوج خود رسید ( رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 28، 40ـ41). تبلیغات باعث افزایش شمارگان مطبوعات ترکیه شد، چنانکه مجموع فروش روزنامه‌ها از 000 ، 800 ، 1 نسخه در دوره پیش از 1364 ش/ 1985، به 000 ، 500 ، 5 نسخه در 1375 ش/ 1996 رسید ( رجوع کنید به: آلپای، 1996، ص 663)، اما نشریات وسیله‌ای برای تأمین منافع مالی صاحبان خود شدند و از نظر کیفی تنزل کردند ( رجوع کنید به: همانجا؛ همو، 1993، ص 85؛ نیز رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 47)؛ از این‌رو، احمد توران آلقان ترکیه را کشور روزنامه‌های بدون خواننده و خوانندگان بدون روزنامه نامیده است (ص 389؛ نیز رجوع کنید به: قاراطاش ، ص 637)، البته روزنامه‌های پرفروش بیشتر به تبلیغات می‌پرداختند و روزنامه‌هایی چون آقشام ، ترکیه، پُسته (پست) و جمهوریت کمتر به آن علاقه نشان می‌دادند (ایسپیرلی، ص 66). در این میان جمهوریت ، با دورنگهداشتن خود از جریانهای انحصاری تبلیغات و عوام‌گرایی، به شیوه سنّتی و مستقلانه خود ادامه داد و به شمارگان حدود پنجاه تا شصت هزار بسنده کرد ( رجوع کنید به: توپوز، 1996، ص 486).با آغاز کار رادیو و تلویزیون و توسعه آن، تا حدودی از قدرت مطبوعات کاسته شد ( رجوع کنید به: دلبری‌پور، ص 16)؛ با این همه، برخی از روزنامه‌ها، که ستون فقرات رسانه‌های گروهی به شمار می‌آیند ( رجوع کنید به: چویک، ص 477)، در اولین فرصت شبکه‌های تلویزیونی وابسته به خود را تأسیس کردند. نخستین شبکه از این نوع، که در 1371 ش/ 1992 تأسیس شد، شو تی‌وی بود که به گروه روزنامه حریت (دوغان) وابسته بود (ایسپیرلی، ص 109). شبکه‌های آ تی وی ، شبکه د ، ت گ ر ت ، و کهکشان ، که همه در 1372 ش/ 1993 تأسیس شدند، به‌ترتیب به گروههای روزنامه‌های صباح ، ملیت ، ترکیه و زمان تعلق دارند ( رجوع کنید به: همان، ص110؛ قاراطاش، همانجا).روزنامه‌های مهمی که در ترکیه منتشر می‌شوند، عبارت‌اند از: حریت ، صباح ، استار ، پوسته ، ملیت ، ترکیه ، تقویم ، زمان ، گونش (آفتاب)، آقشام ، گؤزجو (نگهبان)، عقد (عقد و پیمان)، رادیکال ، جمهوریت ، وطن ، ینی‌شفق ، و بوگون .مجلات ترکیه پس از 1359ش/1980. در این سالها مجلات بسیاری در زمینه‌های اجتماعی، ادبی، هنری، فرهنگی، اقتصادی، فکری، علمی، حرفه‌ای، فکاهی، کودکان، و زنان، از عامه‌پسند گرفته تا روشنفکری و تخصصی، منتشر شده است ( رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 102ـ103).قاباجالی شمارگان مجلات هفتگی را که در 1363 ش/ 1984 منتشر می‌شدند، در چهار گروه به دست داده است: 1) مجلات عامه‌پسند هفته سونو (پایان هفته)، تی‌وی‌ده یدی‌گون (هفت روز در تلویزیون) و هفته‌نین سسی (صدای هفته)، با شمارگان تقریبی به ترتیب 000 ، 96، 000 ، 73 و 000 ، 40 نسخه؛ 2) مجلات فکاهی گرگر (غرغر)، فرت (قورت) و چارشاف (چادرشب)، با شمارگان به ترتیب در حدود 000 ، 311، 000 ، 97 و 000 ، 44 نسخه؛ 3) مجلات کودکان ملیت چوجوق (کودک ملیت)، ترجمان چوجوق ، ترکیه چوجوق ، و حریت چوجوق ، که به ترتیب دارای شمارگان تقریبی 000 ، 65، 000 ، 40، 000 ، 31 و 000 ، 9 نسخه بودند و آنها را روزنامه‌های معروف منتشر می‌کردند ( رجوع کنید به: ص 257)؛ 4) مجلات هفتگی سیاسی، مانند مجله نقطه که شمارگان آن از هفده هزار نسخه در 1363 ش/1984 ( رجوع کنید به: همانجا) به کمتر از پنج‌هزار نسخه در 1377 ش/1998 رسید ( رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 102).اهمّ مجلاتی که از 1359 ش/1980 به بعد در ترکیه منتشر شده‌اند، عبارت‌اند از: مجله ادبی یازکو ادبیات (ادبیات مکتوب)، از انتشارات تعاونی نویسندگان و مترجمان ، که از 1359 ش/1980 منتشر شد و پس از انتشار شماره 59 تعطیل گردید و بسیاری از نویسندگان و شاعران معروف با آن همکاری می‌کردند ( رجوع کنید به: دوغان، ص 123ـ 125)؛ مجله هنری ـ ادبی گؤستری (نمایش)، که از آذر 1359/ دسامبر 1980 بیش از یک دهه منتشر شد و در آن، علاوه بر ادبیات، به نقاشی، طنز تصویری (کاریکاتور)، سینما، نمایش و موسیقی نیز پرداخته می‌شد ( رجوع کنید به: همان، ص 126ـ 128)؛ صنعت اولایی (رویداد هنر) که بیشتر به شعر، داستان، گزارش هنری، نقد و بررسی ادبی و هنری، و مطالب مربوط به‌عکس و نقاشی و نمایش اختصاص داشت و از آغاز انتشارش در 1360 ش/ 1981 تا اواخر همان دهه، نویسندگان و هنرمندان معروف زیادی با آن همکاری می‌کردند ( رجوع کنید به: همان، ص 129ـ131)؛ مجله هنری، فرهنگی، ادبی یونلیشلر (رویکردها)، که از 1360 تا 1364 ش/ 1981ـ 1985 و نیز در 1369 ش/ 1990، جمعاً 53 شماره از آن منتشر شد، در این مجله از نمونه‌های متون کلاسیک زبان ترکی تا ترجمه‌ها، قصه‌ها، شعرها، مقالات تحقیقی در باره ادبیات و فلسفه و نیز معرفی کتابهای تازه درج می‌گردید و گاهی هم مصاحبه‌هایی با صاحب‌نظران در باره موضوعاتی چون «تمایلات اسلامی در ادبیات جدید» در آن چاپ می‌شد ( رجوع کنید به: دوغان، ص 132ـ 135)؛ آدام صنعت (هنر انسان)، مجله ماهانه‌ای که از آذر 1364/ دسامبر 1985 سالها منتشر شد، دربردارنده مطالبی در باره همه شاخه‌های هنر بود، به‌ویژه شعر و نقد و بررسی در آن جایگاه ویژه‌ای داشت ( رجوع کنید به: همان، ص 146ـ147)؛ مجله یدی اقلیم (هفت اقلیم) در دو مرحله منتشر شد: از بهار 1366 تا بهار 1368 ش/ 1987ـ 1989، که در این دوره بیشتر مجله‌ای ادبی بود و بیشتر صفحاتش به شعر و داستان اختصاص داشت، و از بهار 1371ش/ 1992 به بعد، که تبدیل به مجله فرهنگی آکادمیک با رویکرد هویتی خاص شد ( رجوع کنید به: همان، ص 152ـ153)؛ و مجله ماهانه ادبی، هنری و فرهنگی درگاه ، که انتشارات درگاه از بهار 1369 ش/1990 آن را منتشر می‌کرد. در این مجله ــ که به مجله درگاه پیش از دوره جمهوری بی‌توجه نبود (رجوع کنید به: جراید در عثمانی) شعر و داستان و مقالات تحقیقی و تحلیلی چاپ می‌شد و در هر شماره صفحاتی در اختیار اندیشمند، پژوهشگر، نویسنده یا شاعر مهمانی گذاشته می‌شد که در باره موضوعات گوناگونی، از ادبیات و سینما تا معماری و جامعه‌شناسی، سخن می‌گفت ( رجوع کنید به: همان، ص 159ـ160؛ چنار، ص 85 91؛ در باره مشخصات 79 نشریه فرهنگی و هنری ترکیه که در 1378 ش/ 1999 منتشر شدند؛ رجوع کنید به: حکیم‌پور، ص 3ـ13).در دهه 1370ش/1990 و سالهای نخستین دهه 1380ش/ 2000، انتشار چند مجله در حوزه اندیشه با گرایش اسلامی و روشنفکری در ترکیه آغاز شد که از مهم‌ترین آنهاست: بیلگی و حکمت (دانش و حکمت)، عمران ، و تذکره . بیلگی و حکمت ، در 1372 ش/ 1993 با همکاری علی بولاچ ، اندیشمند نوگرای اسلامی و روزنامه‌نگار و نویسنده ( رجوع کنید به: اونسال و اوزنسل ، ص 736ـ759؛ ایشیق، ذیل "Bulac, Ali" )، منتشر شد و در پی پاسخ دادن به پرسشهایی در باره موضع اسلام و مسلمانان در قبال مسائل جهان مدرن بود. این مجله، پس از مدتی توقف، در 1381 ش/ 2002 با نام جدید بیلگی و دوشونجه (دانش و اندیشه) انتشار یافت.مجله فکری، فرهنگی و سیاسی عمران هم، که از 1372 ش/ 1993 آغاز به انتشار کرده، عرصه مباحثات اسلامی روشنفکری بوده است و ترجمه نوشته‌های برخی از اندیشمندان معروف جهان اسلام، چون علی شریعتی، محمدحسین فضل‌اللّه، حسن حنفی، حسن ترابی، و نیز آثار متفکرانی چون چامسکی و هابرماس در آن درج می‌گردد.مجله تذکره نیز با همکاری شماری از استادان و روشنفکران از 1370ش/ 1991 منتشر می‌شود. این نشریه در سالهای نخست انتشار، دارای گرایشهای انقلابی ـ بنیادی بود و با راهیابی روشنفکران اسلامگرای نسلهای بعد به آن، دستخوش تحولات نوگرایانه مداوم بوده است ( رجوع کنید به: کنتل ، ص 721ـ781).افزون بر این مجلات، مجلات خبری و اقتصادی اکونومیست ، آکسیون ؛ پارا (پول)؛ آکتوئل ، و تمپو نیز منتشر می‌شوند ( رجوع کنید به: ایسپیرلی، ص 102ـ103).منابع: علی حکیم‌پور، شناسنامه مجلات فرهنگی و هنری ترکیه ، تهیه شده در اداره کل فرهنگی آسیا و اقیانوسیه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تهران 1383ش؛ اصغر دلبری‌پور، سیاست مطبوعاتی ترکیه ، آنکارا 1380ش؛Feroz Ahmad, The making of modern Turkey , London 1994; Sina Aksíin, "Dusunce tarihi (1945 sonrasi)" ), in Turkiye tarihi , ed. Sina Aksin, vol.5, Istanbul 1997; Ahmet Turan Alkan, "Takvim-i vekayi ile tencere-tava promosyonu gelengi arasinda okuyucusuz gazeteler ve gazetesiz okuyucular ulkesi: Turkiye", Yeni Turkiye , no.11 (Sep.-Oct. 1996); Sahin Alpay, "Journalists: cautious democrats", in Turkey and the West: changing political and cultural identities , ed. Metin Heper, Ayse Oncu and Heinz Karmer, London: I. B. Tauris, 1993; idem, "Turkiye'de demokrasi, medya ve sorunlari ," Yeni Turkiye , no. 11 (Sep. - Oct. 1996); Caner Arabaci , "Esref Edib Fergan ve Sebilurresad Uzerine", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , vol.6, Istanbul: I letisim Yayinlar, 2004; Abdulhamit Avsar, Bir partinin kapanmasinda basinin rolu: Serbest Cumhuriyet Firkasi , Istanbul 1998; Besir Ayvazoglu, "Nihad Sami Banarli ", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.5; Ekber Babayev, Yasami ve yapitlariyle Nazim Hikmet , tr. A. Behramoglu, Istanbul 1976; Hikmet Cetinkaya, "Basin Ozgurlugu mu, iletisim Ozgurlugu mu?", Yeni Turkiye , no.11 (Sep.- Oct. 1996); Ilnur Cevik, "Turk basini kalite ve guven krizi yasíyor", in ibid; Metin Cinar, " Dergah dergisi", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.5; Cumhuriyet ansiklopedisi: 1923-2000 , ed. Hasan Ersel etal ., Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari , 2003; Hakan Derman, "Mizah dergileri ve karikatur", in Turkiye'de dergiler-ansiklopediler: 1849-1984, Istanbul 1984; Abdurrahman Dilipak, Inonu donemi , Istanbul 1989; Erdal Dogan, Edebiyatimizda dergiler , Istanbul 1997; Necdet Ekinci, "Turkiyed'de cok parlili duzene gecis surecinde ikinci durak: Serbest Cumhuriyet Firkasi olayi ve donem basini , "in Turkler , vol.16, Ankara Yeni Turkiye Yayinlari , 2002; Sadettin Elibol, "Muhalif bir dusunce okulu: hareket dergisi", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.5; EI 2, s.v. "Djarida. III: Turkey" (by Vedad Gدnyol and Andrew Mango); Hamza Eroglu, Turk devrim tarihi , Ankara 1977; Bagis Erten and Gorkem Dogan, "Cumhuriyet'in cumhuriyet'i: cumhuriyet gazetesi", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.2; Seyma Gencel, "Cocuk dergileri", in Turkiye'de dergiler-ansiklopediler: 1849-1984 , Istanbul 1984; Vedat Gunyol, "Cumhuriyet sonrasi sanat ve edebiyat dergileri", in ibid; Aynur Ilyasoglu and Deniz Insel, "Kadin dergilerinin evrimi", in ibid; Ihsan Isík, Turkiye yazarlar ansiklopedisi , Ankara 2004; Muhammet Ispirli, Medya gercegi ve haberciler , Ankara 2000; Alpay Kabacali , Baslangicdan gunumuze: Turkiye'de matbaa, basin ve yayin , Istanbul 2000; Cemal A. Kalyoncu, Derin gazeteciler , Istanbul 2004; Saban Karatas, "Yirmibirinci asrin esiginde medyamiz" , Yeni Turkiye , no.11 (Sep.-Oct. 1996) ; Kemal Karpat, Turk demokrasi tarihi , Istanbul 1996; Ferhat Kentel, "1990' larin Islami dusunce dergileri ve yeni Musluman entelektueller : Bilgi ve Hikmet , umran , Tezkire dergileri", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce, ibid, vol.6; Uygur Kocabasoglu, "Cumhuriyet dergiciligine genel bir bakis" , in Turkiye'de dergiler-ansiklopediler : 1849-1984, Istanbul 1984; Cemil Kocak, "Siyasal tarih (1923-1950)", in Turkiye tarihi , ed. Sina Aksin, vol.4, Istanbul 1990; Emre Kongar, 21. yuzyilda Turkiye , Istanbul 2004; Bernard Lewis, The emergence of modern Turkey , London 1968; Elcin Macar "Dogan Avcioglu", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.2; Muhsin Mete, "Milli basin meselesi" , Yeni Turkiye , no.12 (Nov.-Dec. 1996); Meydan-Larousse: buyuk lugat ve ansiklopedi , Istanbul: Meydan Yayinevi, 1990-1991; Halil Nebiler, Basinda tekellesme ve basin ahlakinin cokusu" , Yeni Turkiye , no.11 (Sep.-Oct. 1996); Enver Behnan Sapolyo, Turk gazeteciligi tarihi: her yonile basin , Ankara 1976; Ilhan Selcuk, "Medyada vaziyet ve manzara-i umumiye" , Yeni Turkiye , no.11 (Sep.-Oct. 1996) ; Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and modern Turkey , Cambridge 2002; A. Holly Shissler , Iki imparatorluk arasinda Ahmet Agaoglu ve yeni Turkiye, tr. Taciser Ulas Belge, Istanbul 2005; Mehmet Soydas and Atilla Lok, "I lhan Selcuk", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.2; Necdet Subasi, "1960 Oncesi Islami nesriyat: sindirilme, tahayyul ve tefekkur" , in ibid, vol.6; Kemal Sulker, Nazim Hikmetin gercek yasami , Istanbul 1987-1989; Cemal Sureya, "Eski dergiler (1): Insan" , Milliyet sanat dergisi , no.131 (9 May 1975); Bulent Tanor, "Siyasal tarih (1980-1983)", in Turkiye tarihi , ed. Sina Aksin, vol.5, Istanbul 1997; Zafer Toprak, "Fikir dergiciliginin yuzyili ," in Turkiye'de dergiler-ansiklopediler: 1849-1984 , Istanbul 1984; Hifzi Topuz, "Yeni iletisim duzensizligi icinde Turk basini", Yeni Turkiye , no.11 (Sep.-Oct.1996); idem, 100 soruda Turk basin tarihi, Istanbul 1973; Mete Tuncay, "Siyasal tarih (1908-1923)", in Turkiye tarihi , ed. Sina Ak í in, vol.4, Istanbul 1990; idem, T. C.'nde tek-parti yonetimi'nin kurulmasi (1923-1931), Ankara 1981; idem, Turkiye'de solakimlat:1908-1925 , Istanbul 1967; Turk dili ve edebiyati ansiklopedisi , Istanbul: Dergah yaymlari , 1976-1998 Mustafa Turkes , "Kadro dergisi", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.2; TDVI A , s.v. "Matbuat. Turk edebiyati " (by Alim Kahraman); Fatma Bostan Unsal and Ertan Ozensel, "Ali Bulac", in Modern Turkiye'de siyasi dusunce , ibid, vol.6; Erik Jan Zurcher, Modernlesen Turkiye'nin tarihi , tr. Yasemin Saner Goren, Istanbul 2004.
