دقیقی علیبن عبیدالله بن دقاق

دقیقی، علیبن عبیداللّه‌بن دقاق، عالم نحوی قرن چهارم. نام پدرش عبداللّه نیز ذکر شده‌است (← قمی، ص 154؛ تَنّوخی، ص 21، پانویس). او در 345 به‌دنیا آمد (یاقوت حموی، ج 14، ص 57؛ صَفَدی، ج 21، ص 294ـ 295).دقیقی نحو را نزد ابوسعید حسن‌بن عبداللّه سیرافی* (متوفی 368)، ابوعلی فارسی* (متوفی 376) و ابوالحسن علی‌بن عیسی رُمّانی* (متوفی 384) فراگرفت. او شیوة رمّانی را در تدریس الکتابِ* سیبویه* دنبال کرد و در زمرة بزرگان علم نحو درآمد (تنّوخی، ص 21؛ یاقوت حموی، ج 14، ص 56ـ57؛ صفدی، ج 21، ص 294). مجلس درس دقیقی به‌دلیل اخلاق نیکویش شاگردان بسیاری داشت. ابوالمحاسن مفضّل‌بن محمد تنّوخی (متوفی 442؛ ص 8 ، 21) خود را از شاگردان او معرفی کرده‌است (نیز ← یاقوت حموی، ج 14، ص 57؛ صفدی، همانجا). دقیقی در 415 از دنیا رفت (یاقوت‌حموی، همانجا؛ صفدی، ج 21، ص295؛ حاجی‌خلیفه، ج 1، ستون 212).شرح‌الایضاح از آثار دقیقی است. این کتاب شرحی است بر کتاب الایضاح* ابوعلی فارسی، در باب نحو (صفدی، همانجا؛ حاجی‌خلیفه، ج 1، ستون 211ـ212؛ قس یاقوت حموی، همانجا، که در صحت انتساب این کتاب به دقیقی تردید کرده و با طرح دلایلی احتمال داده‌است که مؤلف آن علی‌بن عبیداللّه سَمْسَمِیّ/ سَمْسَمانِیّ (متوفی 415) باشد).کتابهای شرح‌الجَرْمی (شرحی بر مختصر فی النحو اثر صالح‌بن اسحاق جرمی*)، العروض، و المُقدَّمات از آثار دیگر دقیقی است (← یاقوت حموی؛ صفدی، همانجاها؛ بغدادی، ایضاح، ج 2، ستون 451؛ همو، هدیه، ج 1، ستون 686).منابع : اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج 2، در حاجی‌خلیفه، ج 4؛ همو، هدیة‌العارفین، ج 1، در حاجی‌خلیفه، ج 5؛ مفضّل‌بن محمد تَنّوخی، تاریخ‌العلماء النحویین من البصریین و الکوفیین و غیرهم، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، جیزه، مصر 1412/1992؛ حاجی‌خلیفه؛ صَفَدی؛ عباس قمی، هدیة‌الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی و الالقاب و الانساب، تهران 1363ش؛ یاقوت حموی، معجم‌الادباء، بیروت 1400/ 1980.