دفتر تبلیغات اسلامی، مؤسسهای تبلیغی، فرهنگی، آموزشی و پژوهشی. دفتر تبلیغات اسلامی در بهار 1358ش با تأیید امامخمینی (ره) تأسیس شد. مرکز اصلی این دفتر در قم است. نام آن در آغاز، دایرة تبلیغات امام بود، سپس به دفتر تبلیغات امام و پس از آن به «دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم» تغییر نام داد (دفتر تبلیغات اسلامی، ص 1).هدف از تأسیس این نهاد که اندیشة ایجاد آن به اوایل پیروزی انقلاب اسلامی بازمیگردد، مقابله با افکار و تبلیغات گروههای مارکسیست و مجاهدین خلق بود. جمعی شش نفره مرکّب از محمد محمدی ریشهری، محمدرضا فاکر، سیدحسین موسویتبریزی، مرتضی فهیمکرمانی، غلامحسین حقّانی و محمد جعفری گیلانی، بانیان اولیة این نهاد بودند. آنها پس از تشکیل سلسلة جلساتی، اساسنامهای برای دستیابی به این هدف تدوین کردند و این نهاد پس از موافقت امامخمینی و تأمین بودجه از سوی ایشان در اردیبهشت 1358، با نام دایرة تبلیغات امام شروع به کار کرد (همان، ص 3؛ اساسنامة دفتر تبلیغات اسلامی، تجدیدنظر شده در 21/2/1362ش، ص 1ـ2).یک ماه بعد از آن تاریخ، این مرکز سههزار مبلّغ به سراسر کشور فرستاد و در پی دستور امامخمینی (ره) رسماً آموزش سیاسی طلاب را آغاز کرد و در کار آموزش مبلّغان از چهرههای سرشناس آن زمان چون محمدحسین حسینی بهشتی*، سیدعلی خامنهای، محمدعلی رجایی*، محمدجواد باهنر* و عبداللّه جوادیآملی کمک گرفت. چندی بعد با حمایت مالی رئیسجمهور وقت، سیدعلی خامنهای، محل ثابتی برای این مرکز فراهم آمد (پیام: ماهنامة داخلی فرهنگی، آموزشی و اطلاعرسانی، دورة جدید، ش 2، آذر 1387، ص 16).تأسیس صندوق قرضالحسنة طلاب و شروع به انتشار مجلة حوزه در 1359ش، نقش فعال در جنگ تحمیلی هشت سالة عراق با ایران، مبارزه با گروههای سیاسی مخالف و فعالیت مستمر سیاسی ـ فرهنگی در سالهای نخستین انقلاب، این نهاد را به نهادی تأثیرگذار بدل ساخت و اعضای آن در مدیریت نهادهای جمهوری اسلامی سهم عمدهای داشتند (همان، ص 17).در 1361ش، با ادغام دارالتبلیغ در دفتر تبلیغات امام (ره) و تبدیل آن به دفتر تبلیغات اسلامی این نهاد وارد مرحلة جدیدی از فعالیت خود شد. درواقع، پس از حوادثی که منجر به اعلام خلع آیتاللّه شریعتمداری از مرجعیت شد همة اموال مؤسسة دارالتبلیغ اسلامی، که آیتاللّه شریعتمداری آن را در 1343ش تأسیس کردهبود (دراینباره ← دوانی، ص 445ـ448، 451ـ 456؛ جعفریان، ص380ـ383) ضبط شد و پس از آن دارالتبلیغ و دفتر تبلیغات امام در هم ادغام شدند و دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علیمة قم شکل گرفت و اموال ضبطشدة دارالتبلیغ، ازجمله انتشارات و چاپخانة آن، در اختیار دفتر تبلیغات اسلامی نهاده شد (نامه دادستان کل انقلاب اسلامی ایران، مورخ 8/2/1361ش، موجود در آرشیو دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم).بنابر اساسنامة دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم (ص 3)، اهداف این مؤسسه عبارت است از: الف) پاسداری از عقاید و فرهنگ اسلامی، نشر معارف قرآن کریم و بیان مواضع و اهداف متعالی انقلاب اسلامی و مبارزه با خطوط انحرافی؛ ب) نظارت بر تبلیغات اسلامی در همة نهادها و ارگانهای دولتی و هدایت آن؛ ج) جذب و سازماندهی نیروهای مفید و آموزش افراد مستعد و اعزام واجدان شرایط برای تبلیغات در داخل و خارج کشور.ارکان دفتر تبلیغات اسلامی عبارت است از: هیئت امنا، رئیس دفتر و هیئت نظارتی. هیئت امنا بالاترین مرجع سیاستگذاری در دفتر تبلیغات اسلامی و متشکل از شخصیتهای علمی و فرهنگی است که رهبر جمهوری اسلامی ایران آنان را برای چهار سال منصوب میکند. در آخرین حکمی که در 22 اسفند 1385 صادر شد، یازده تن از اساتید و دانشآموختگان و فعالان علمی و فرهنگی حوزه علمیه قم و رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و معاونت تبلیغ مدیریت حوزة علمیة قم بهعنوان هیئت امنا انتخاب شدند (دفتر تبلیغات اسلامی، ص 5).تشکیلات دفتر تبلیغات اسلامی عبارتاند از: چهار معاونت (آموزش، پژوهش، فرهنگی و تبلیغی، منابع انسانی و پشتیبانی)، پنج ادارة کل (دفتر ریاست، ادارة کل روابط عمومی و امور بینالملل، ادارة کل امور حقوقی و مجلس، دفتر برنامهریزی و توسعة فناوری اطلاعات، دفتر نظارت و بررسی)، شش مؤسسه و مرکز وابسته (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، صندوق قرضالحسنه، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، مؤسسة بوستان کتاب، مؤسسة فرهنگی فردوس وِسْف) و سه شعبه (اصفهان، ایرانشهر، خراسان) و دو نمایندگی در تهران و خوزستان (همان، ص 6). برپایة اساسنامة دفتر تبلیغات اسلامی (ص 5) بودجة دفتر از طریق سهم امام علیهالسلام، موقوفات و نذورات و تعاون و همیاری مردمی تأمین میشود و در صورت کمبود، طبق مقررات از کمکهای دولت بهره میگیرد. بااینهمه، در تبصرهای در اساسنامة دفتر قید شدهاست که دفتر باید خودکفا و از کمکهای دولتی بینیاز شود.دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم با هدف تبیین و تعمیق باور و بینش به ارزشهای اسلامی و انقلابی، گسترش این ارزشها و نیز تعمیق و توسعة دانش و معرفت اسلامی نشریاتی را بهصورت دو هفتهنامه، ماهنامه، دوماهنامه و فصلنامه منتشر میکند. برخی از نشریات دفتر تبلیغات اسلامی عبارتاند از: 1) حوزه (دوماهنامه)، 2) نگاه حوزه (دوماهنامه، ضمیمة مجلة حوزه)، 3) فقه (فصلنامه)، 4) آیینه پژوهش (ماهنامه)، 5) نقد و نظر (فصلنامه)، 6) با معارف اسلامی آشنا شویم (فصلنامه)، 7) پاسدار اسلام (ماهنامه)، 8) پژوهشهای قرآنی (فصلنامه)، 9) پیام زن (ماهنامه)، 10) سلام بچهها (ماهنامه)، 11) پوپک (فصلنامه)، 12) علوم سیاسی (فصلنامه)، 13) تاریخ اسلام (فصلنامه)، 14) پگاه حوزه (هفتهنامه)، 15) حوزة اصفهان (فصلنامه)، 16) جستار (فصلنامه؛ دفتر تبلیغات اسلامی، ص 25ـ26).منابع : رسول جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی ـ سیاسی ایران: از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، سالهای 1320ـ 1357، تهران 1390ش؛ دفتر تبلیغات اسلامی، نیمنگاهی به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم: ساختار، ظرفیتها و فعالیتها، قم ?]1388ش[؛ علی دوانی، نقد عمر : زندگانی و خاطرات علی دوانی، تهران 1382ش.