دعوت (در اسماعیلیه) ← داعی

دعوت (در اسماعیلیه) ← داعیNNNNالدعوة‌الاسلامیة، حزب، از مهم‌ترین احزاب شیعی در عراق. پس از قیام 1920* شیعیان عراق بر ضد استعمار انگلیسی و نافرجام ماندن این اقدام سیاسی، تفکر عدم دخالت در امور سیاسی در بیشتر محافل شیعی تقویت یافت، و راه برای فعالیت جریانهای ملی‌گرا و مارکسیستی هموارتر شد. اما بهره‌مندی شیعیان عراق از تجربه جنبش اخوان‌المسلمین* مصر و ایجاد فضای باز سیاسی پس از کودتای 1337ش/ 1958 به رهبری عبدالکریم قاسم* و انقراض پادشاهی در عراق زمینه را برای فعالیتهای حزبی و شکل‌گیری تشکلهای اسلامی در این کشور فراهم کرد (ادیب و موسوی، ص 7ـ10؛ شُبَّر، ج 3، ص 112ـ 113). هرچند پیش از آن یعنی در اواخر 1335ش/ 1956 اندیشة تشکیل حزب شیعی شکل گرفته بود و سیدمهدی حکیم، فرزند آیت‌اللّه سیدمحسن حکیم*، با جمعی از همفکران خود مانند سیدمحمدحسین فضل‌اللّه*، عبدالصاحب دُخَیِّل، شیخ‌سلیمان یحفوفی، طالب رفاعی و محمدصادق قاموسی چگونگی تشکیل حزبی شیعی را بررسی کردند. سیدمهدی حکیم با جلب نظر سیدمحمدباقر صدر*، نشستهای متعددی برای فراهم کردن مقدمات تأسیس حزب برگزار کرد. راهبرد و اهداف بنیان‌گذاران حزب محوریت احکام اسلام در مسائل اجتماعی و مقابله با جریانهای غیراسلامی مانند لائیک و کمونیسم و برپایی حکومت اسلامی بود (عاملی، ج 1، ص 240ـ 242؛ خرسان، ص 48، 50، 53؛ حسینی، ص 68).منابع مختلف، تاریخ تأسیس حزب‌الدعوة الاسلامیة را، بین سالهای 1335ش/1956تا 1338ش/ 1959، در نشستی در کربلا یا نجف دانسته‌اند، اما حزب، تاریخ رسمی تأسیس خود را 20مهر 1336/12اکتبر1957 اعلام کرده‌است. در این نشست سیدمحمدباقر صدر، سیدمهدی حکیم، سیدمحمدباقر حکیم، محمدصادق قاموسی و چهار تن دیگر شرکت داشتند (برای نمونه ← علی مؤمن، 2004، ص 35، 169، 200؛ حسینی، ص 72ـ74؛ الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیة، ج 2، ص 337ـ338؛ عاملی، ج 1، ص 245ـ246 و پانویس). در تابستان 1337ش/ 1958 به توصیه سیدمحمدباقر صدر، سیدمرتضی عسکری (متوفی 1386ش) از بغداد نیز به حزب پیوست. نشست بعدی مؤسسان حزب‌الدعوة چند ماه پس از کودتای 23 تیر 1337/ 14 ژوئیه 1958، در کربلا برگزار شد، که در آن سیدمحمدباقر صدر، سیدمرتضی عسکری، سیدمحمدمهدی حکیم و محمدصادق قاموسی به شورای رهبری حزب برگزیده شدند (حسینی، ص 68ـ74؛ خرسان، ص 55ـ56، 63ـ64؛ عاملی، ج 1، ص 255ـ256).براساس اساسنامه حزب‌الدعوة که بعدها در 1360ش/ 1981 تدوین شد، دعوت مردم به اسلام برای اعضا واجب شرعی است و ایجاد جامعه‌ای اسلامی با همه ویژگیهای آن و در همة سطوح اجتماعی و جایگزین کردن قوانین مبتنی بر شریعت اسلام به جای قوانین وضعیِ بشری از اهم اهداف حزب است. بنابر اساسنامه، این اهداف با ایجاد تغییر در آحاد مسلمانان و اصلاح تدریجی فرد و جامعه از لحاظ فکری، روحی و اخلاقی، بازگشت به آموزه‌های اصیل اسلامی و زدودن افکار و اندیشه‌های غربی، ایجاد دولت اسلامی به‌عنوان مقدمه‌ای برای برپایی دولت فراگیر اسلامی، آزادسازی سرزمینهای اسلامی از سیطرة استعمار و ضمیمه کردن آنها به دولت اسلامی و دعوت مردم به اسلام در همة نقاط جهان تحقق می‌یابد (← حزب‌الدعوة الاسلامیة، 1419، ص 541ـ542).حزب‌الدعوة در اساسنامه‌اش، خط‌مشی خود را انقلابی اعلام کرد و تحقق اهداف حزب را در چهار مرحله دانست: 1) مرحلة تغییر، که در آن اعضای حزب با تغییر در اندیشه و سلوک خود تعالی می‌یابند تا بتوانند به هدایت و ارتقای سطح آگاهی مردم بپردازند. 2) مرحلة سیاسی که حزب با دو شیوة سیاسی و مسلحانه با رژیم بعثی حاکم به مقابله برمی‌خیزد. 3) مرحلة انقلابی که در این مرحله، هدف اصلی براندازی رژیم بعثی حاکم از طریق مبارزة ‌مسلحانه و تشکیل‌حکومت ‌اسلامی است. 4) مرحلة حاکمیت که حزب باید ارکان نظام اسلامی را تشکیل دهد و احکام شریعت اسلامی را به‌اجرا درآورد و بر اجرای آن نظارت کند. در این مرحله شکل حکومت و ساختار آن براساس شریعت اسلامی و تأمین منافع مسلمانان است. همچنین در این مرحله، قانون اساسی مُلهَم از شریعت ‌اسلامی تدوین می‌شود (← همان، ص 553ـ560؛ همو، المرحلیة فی جهاد الدعوة، ص 17ـ21).رهبر کل (القیادة العامة) بالاترین منصب در ساختار تشکیلاتی حزب‌الدعوة است. شمار اعضای رهبری کل هفت‌تن است که هر دو سال یک بار از سوی کنگرة عمومی حزب انتخاب می‌شوند. اعضای رهبری کل از میان خود یک تن را به ریاست برمی‌گزینند. هریک از اجزای تشکیلاتی حزب حلقه نام‌دارد. پایین‌ترین حلقه پنج عضو دارد که داعیه (دعوت‌کننده) نامیده می‌شوند و زیرنظر دعوت‌کنندة ناظر (داعیة مشرف) فعالیت می‌کنند. ناظر هر حلقه رابط میان حزب و اعضای حلقة خود است. کمیتة محله (لجنة المحلة) بر فعالیت چند حلقه در محدودة جغرافیایی مشخص نظارت می‌کند. کمیته‌های محله زیر نظر کمیتة منطقه (لجنة المنطقة) فعالیت می‌کنند، که اعضای آن را رهبری اقلیم (قیادة‌الاقلیم) برمی‌گزیند. رهبری اقلیم را نیز کنگرة اقلیمی دعوت (مؤتمر الدعوة‌الاقلیمی) برمی‌گزیند. اعضای رهبری اقلیم و رهبری کل هر دو سال یک بار انتخاب می‌شوند و با یکدیگر در ارتباط‌اند. کنگره اقلیمی الدعوة، متشکل از مسئولان حزب در هر اقلیم، بالاترین ساختار حزبی در هر اقلیم است که سالانه برگزار می‌شود (همو، 1419، ص590ـ602؛ شبّر، ج 2، ص 423ـ426).کنگرة عمومی الدعوة (مؤتمر الدعوة العام) هر سال یک بار و گاهی در موارد اضطراری برگزار می‌شود و در آن مسئولان حزبی اقلیمهای مختلف شرکت می‌کنند. مهم‌ترین وظایف کنگره عبارت‌اند از: انتخاب رهبری کل، تدوین سیاستها و خط‌مشیهای عمومی حزب، تعدیل در اساسنامة حزب با موافقت دو سوم اعضا و موافقت شورای فقهی، بررسی استعفای اعضای رهبری کل و انتخاب جانشین برای آنان (حزب‌الدعوة الاسلامیة، 1419، ص 602ـ607؛ شبّر، ج 3، ص 427ـ429). در اساسنامة حزب دربارة ولایت فقیه آمدهاست که چنانچه امت اسلامی، فقیه جامع‌الشرایطی مانند امام خمینی ]ره[ را قبول داشته باشد، ولایتش بر حزب نیز اعمال می‌شود و حزب نباید از نظرات وی عدول کند. در مواردی که ولیّفقیه حکمی صادر نکرده باشد، رهبری حزب باید به احکام شورای فقهی حزب رجوع کند که متشکل از سه تا هفت مجتهد یا کارشناس امور فقهی است که از سوی کنگرة عمومی حزب انتخاب می‌شوند. این شورا حداقل باید یک مجتهد داشته باشد (← حزب‌الدعوة‌الاسلامیة، 1419، همانجا؛ همو، 1405ـ 1409، ج 2، ص 388ـ392).در اوایل 1338ش/ 1959، حزب‌الدعوة، نخستین کنگرة خود را محرمانه در کربلا با حضور شانزده تن از اعضای حزب برگزار کرد، که در آن اوضاع سیاسی و مسائل تشکیلات سازمانی حزب بحث و بررسی شد و سیدمحمدباقر صدر این حزب را الدعوة‌الاسلامیة نام نهاد (علی مؤمن، 2004، ص 364؛ عاملی، ج 1، ص 331؛ ویلی، ص 54). در 1339ش/1960، دولت عراق از فعالیتهای حزب‌الدعوة به رهبری سیدمحمدباقر صدر آگاه شد. پس از آن آیت‌اللّه حکیم به عنوان مرجع تقلید شیعیان عراق که به فعالیت حزبی مراجع تقلید اعتقاد نداشت، از سیدمحمدباقر صدر و فرزندانش سیدمهدی و سیدمحمدباقر حکیم خواست که از فعالیت در حزب و انتساب به یک جریان خاص سیاسی بپرهیزند. آنان درخواست وی را پذیرفتند و از حزب‌الدعوة کناره‌گیری کردند (عاملی، ج 1، ص420ـ425؛ حسینی، ص 99ـ100). پس از کناره‌گیری آنها، سیدمرتضی عسکری رهبر حزب‌الدعوة شد، اما در 1342ش/ 1963 آیت‌اللّه سیدمحسن حکیم مأموریتی تبلیغی به وی محول کرد و از همین‌رو وی از عضویت حزب استعفا داد و محمدهادی سُبَیتی به رهبری آن برگزیده شد (علی مؤمن، 2004، ص 85 ـ86 ؛ خرسان، ص 121، 135ـ138؛ حزب‌الدعوة الاسلامیة، 1405ـ1409، ج 3، ص230).پس از قیام پانزده خرداد* 1342/ 5 ژوئن 1963 در ایران، حزب‌الدعوة با صدور بیانیه‌ای از آن حمایت کرد و هنگامی که امام خمینی (ره) به عراق تبعید شد و در 13 مهر 1344/ 5 اکتبر 1965 از ترکیه وارد کاظمین شد مورد استقبال برخی از اعضای حزب قرار گرفت (← علی مؤمن، 2004، ص 76؛ شبّر، ج 3، ص 325ـ328).پس از ریاست جمهوری عبدالرحمان عارف* در 1345ش/ 1966 و ایجاد فضای باز سیاسی، نفوذ حزب در سراسر عراق، به‌ویژه در دانشگاهها، افزایش یافت؛ اما با قدرت یافتن جناح افراطی حزب بعث* و ریاست جمهوری احمد حسن‌البکر* در 1347ش/ 1968، فعالیت احزاب و گروههای اسلام‌گرای شیعی، از جمله حزب‌الدعوة، محدود شد و بسیاری از فعالان سیاسی دستگیر و زندانی شدند (علی مؤمن، 2004، ص 78، 86 ـ87 ؛ عجلی، ص 116ـ117). در مرداد ـ شهریور 1350/ سپتامبر 1971، رژیم بعث عبدالصاحب دخیّل نفر دوم حزب‌الدعوة را دستگیر کرد و پس از شکنجه به شهادت رساند. یک سال بعد، رژیم بعث محمدصالح ادیب، مسئول شاخة کربلا، و چند تن دیگر را نیز دستگیر کرد، اما محمدهادی سبیتی و شیخ‌محمدمهدی آصفی، مسئول شاخة نجف، از عراق گریختند (عادل رؤوف، ص 25؛ خرسان، ص 177ـ179؛ علی مؤمن، 2004، ص 139ـ142). آنگاه اعضای برجستة حزب در عراق و لبنان برای فعالیت مجدد در عراق، اعضای جدید رهبری را به ریاست شیخ‌عارف بصری انتخاب کردند، اما در 26 تیر 1353/ 17 ژوئیه 1974 شیخ‌عارف بصری و شماری از اعضای رهبری حزب دستگیر و پس از محکومیت در دادگاهی فرمایشی، در 4 دی 1353/ 25 دسامبر 1974 در بغداد اعدام و برخی دیگر نیز به حبس ابد محکوم شدند (ادیب و موسوی، ص 46؛ علی مؤمن، 2004، ص 143ـ150؛ شامی، ص150).در 1354ش/ 1957، رهبری جدید حزب شامل عدنان سلمان کعبی، مهدی عبدمهدی و ابراهیم مالک دوباره در عراق شکل گرفت، که به کمیتة عراق (لجنة‌العراق) معروف شد. این کمیته با رهبر سابق حزب محمدهادی سبیتی که در اردن مستقر بود، تماس گرفت. سبیتی یکی از اعضا به نام شیخ‌علی کورانی، مسئول شاخة حزب در لبنان، را به عضویت در رهبری کل حزب تعیین کرد. این دو تن در کنار سیدمرتضی عسکری، سیدکاظم حائری و محمدمهدی آصفی رهبری کل (القیادة العامة) حزب را تشکیل دادند (علی مؤمن، 2004، ص161ـ162، 203؛ خرسان، ص 211ـ217). در مهر ـ آبان 1357/ اکتبر 1978 حزب‌الدعوة طی بیانیه‌ای حمایت کامل خود را از انقلاب اسلامی ایران اعلام کرد. محمدمهدی آصفی به پاریس رفت و ضمن دیدار با امام خمینی (ره) پشتیبانی حزب را از ایشان به اطلاع وی رساند (علی مؤمن، 2004، ص 184؛ خرسان، ص 257).در پی دستگیری سیدمحمدباقر صدر در 22 خرداد 1358/ 12 ژوئن 1979، حزب‌الدعوة تظاهرات گسترده‌ای در سراسر عراق برپا کرد که در نتیجة آن صدها تن دستگیر شدند. این قیام به انتفاضة 17 رجب معروف شد. رژیم بعث 1200 تن از بازداشت‌شدگان را محاکمه کرد که 86 تن از آنها به اعدام محکوم شدند (حزب‌الدعوة الاسلامیة، 1405ـ1409، ج 4، ص340ـ 341؛ علی مؤمن، 2004، ص 223ـ224). سرکوب قیام سبب شد حزب‌الدعوة خط‌مشی مسلحانه را در پیش گیرد. این حزب شاخة نظامی خود را تأسیس کرد که چند تن از رهبران حزب بر آن نظارت داشتند (← علی مؤمن، 2004، ص 219ـ220؛ خرسان، ص 339ـ340).پس از دستگیری یا متواری شدن برخی از رهبران حزب به خارج از عراق، عبدالامیر منصوری در خرداد ـ تیر 1358/ ژوئن 1979 با ساماندهی دوبارة حزب، رهبری آن را برعهده گرفت (علی مؤمن، 2004، ص220ـ221؛ خرسان، ص 297). با به قدرت رسیدن صدام‌حسین* در عراق در 25 تیر 1358/ 16 ژوئیه 1979، روند سرکوب حزب شدت گرفت. واکنش حزب در پیش گرفتن مبارزة مسلحانه بود. رژیم صدام اعضای حزب را دستگیر و صدها تن از آنان را پس از محاکمه‌های فرمایشی اعدام کرد (خرسان، ص 309ـ311؛ علی مؤمن، 2004، ص228ـ229، 237ـ239؛ عجلی، ص136). در چنین اوضاعی، حزب‌الدعوة مرکز فعالیت خود را به ایران منتقل کرد. محمدمهدی آصفی در تابستان 1358ش/ 1979 به ایران آمد. او و سایر رهبران حزب تصمیم گرفتند ساختار تشکیلاتی حزب را بازسازی کنند و رهبری حزب را از فردمحوری که در محمدهادی سبیتی متجلی می‌شد، خارج کنند. بنابراین، شورای مرکزی حزب با عضویت محمدهادی سبیتی، علی کورانی، محمدمهدی آصفی، سیدمرتضی عسکری و سیدکاظم حائری (فقیه‌الدعوه) شکل گرفت. سبیتی و همفکرانش این توافق را بر ضد خود دانسته و با آن مخالفت کردند که بی‌نتیجه بود (خرسان، ص 367ـ369؛ علی مؤمن، 2004، ص 293ـ294). پس از مذاکراتی میان رهبران حزب‌الدعوة و مسئولان ایرانی، اردوگاهی نظامی در نزدیکی اهواز به نام اردوگاه شهید صدر به این حزب اختصاص یافت. این اردوگاه مهم‌ترین مرکز آموزشی حزب‌الدعوة در ایران بود که در آن حدود هفت هزار نیروی نظامی آموزش می‌دیدند. این نیروها پس از آغازِ «جنگ عراق با ایران»* بر ضد نیروهای عراقی جنگیدند. در 1359ش/ 1980 محمدمهدی آصفی سخنگوی رسمی حزب شد (عجلی، ص 146؛ شامی، ص 176ـ177؛ خرسان، ص 316ـ317، 342ـ345).رژیم بعث در 19 فروردین 1359/ 8 آوریل 1980 سیدمحمدباقر صدر و خواهرش بنت‌الهدی را پس از دستگیری و شکنجه در بغداد به شهادت رساند. بدین‌ترتیب، حزب‌الدعوة رهبری معنوی و یکی از مؤسسان خود را از دست داد (← عجلی، ص 139ـ140؛ ویلی، ص 88؛ طحّان، ص 369). در خرداد ـ تیر 1359/ ژوئن 1980 پس از دستگیری علی ناصر محمود رئیس حزب در عراق تشکیلات رهبری در عراق از هم پاشید. پس از آن با نظارت رهبری حزب در ایران، اعضای رهبری جدید شاخه عراق انتخاب شدند (خرسان، ص 373). در بهمن ـ اسفند 1359/ فوریه 1981 انتخابات طبق آیین‌نامة جدید برای انتخاب دوازده عضو شورای عالی رهبری برگزار شد. سبیتی، کورانی و همفکرانش که مخالف اجرای آن بودند، انتخابات را تحریم کردند. سیدکاظم حائری، محمدمهدی آصفی، محمدصالح ادیب، ابراهیم جعفری و حسن شُبَّر از کسانی بودند که انتخاب شدند (شامی، ص 178ـ179؛ خرسان، ص 385ـ397). در 19 اردیبهشت 1360/ 9 مه 1981 محمدهادی سبیتی رهبر سابق حزب در اردن دستگیر و پس از تحویل به حکومت عراق اعدام شد (علی مؤمن، 2004، ص 304؛ عادل رؤوف، ص 36).حزب در 1360ش/ 1981 کنگرة عمومی را در تهران برگزار کرد. در این کنگره، کمیته‌ای دوازده نفره برای تدوین اساسنامة حزب تشکیل شد. این کمیته پیش‌نویس اساسنامه را تدوین کرد، که به تصویب رهبری حزب رسید. در این کنگره، اعضای شاخة بصره که از هواداران محمدهادی سبیتی رهبر سابق حزب بودند و با اعضای رهبری حزب در ایران اختلاف داشتند، شرکت نکردند. درنتیجه، اختلافات میان این دو طیف افزایش یافت (علی مؤمن، 2004، ص 365؛ خرسان، ص 399). در تیر ـ مرداد 1361/ ژوئیه 1982 شاخة نظامی حزب پس از سوءقصد ناموفق به صدام‌حسین در شهر دُجَیْل، کشف شد و 117 تن از اعضای آن اعدام یا زندانی شدند (زهیر کاظم عبود، ص 15ـ16؛ طحّان، ص 362، 369؛ علی مؤمن، 2004، ص 451ـ453).سیدمحمدباقر حکیم در 26 آبان 1361/ 17 نوامبر 1982 با حمایت ایران، مجلس اعلای انقلاب اسلامی در عراق را متشکل از گروهها و احزاب شیعی عراق در تهران تأسیس کرد (← مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق*). حزب‌الدعوة نیز به این تشکل پیوست و کمیته اجرایی آن به ابراهیم جعفری از حزب‌الدعوة سپرده شد (جعفری، 1390شب، ص 257؛ آندرسون و استنزفیلد ، ص 231). در اسفند 1362/ اواخر فوریه 1984 کنگرة عمومی حزب برگزار شد. در این کنگره منصب فقیه‌الدعوة از اساسنامة حزب حذف و به جای آن شورای فقهی به ریاست سیدکاظم حائری و عضویت محمدمهدی آصفی و محمدعلی تسخیری تشکیل شد. اما پس از مدتی بین شورای فقهی و اعضای رهبری حزب اختلاف افتاد. سیدکاظم حائری معتقد بود که شورای فقهی باید رهبری حزب را در دست داشته باشد، اما اعضای رهبری، شورا را صرفاً مرجعی برای حل مسائل دینی می‌دانستند (علی مؤمن، 2004، ص361ـ362؛ خرسان، ص409ـ413؛ عادل رؤوف، ص43). در 11 دی 1366/ اول ژانویه 1988 برای حل اختلافات کنگره‌ای در تهران برپا شد، که در آن اکثریت اعضا به لغو شورای فقهی حزب رأی دادند. بنابراین، اعضای موافق بقای شورای فقهی به رهبری سیدکاظم حائری از حزب منشعب شدند و حزب‌الدعوة‌الاسلامیة ـ المجلس الفقهی را تأسیس کردند که بعدها به حزب‌الدعوة‌الاسلامیه ولایة‌الفقیه تغییر نام داد (خرسان، ص 409ـ419؛ عادل رؤوف، ص 42، 44). در نتیجه این اختلافات محمدمهدی آصفی در کنگرة عمومی حزب در 1368ش/ 1989 از سخنگویی حزب کناره‌گیری کرد، و اعضای حزب ضمن حذف منصب سخنگو، به جای آن دفتر سیاسی را تشکیل دادند که شامل سه سخنگو می‌شد: علی ادیب در ایران، ابراهیم جعفری در لندن و نوری مالکی در سوریه (خرسان، ص 419).حزب‌الدعوة همراه دیگر احزاب مخالف رژیم بعث در عراق، در نشست دمشق در 6 دی 1369/ 27 دسامبر 1990، اجلاس بیروت در 20 اسفند 1369/ 11 مارس 1991 و اجلاس صلاح‌الدین در عراق 5ـ9 آبان 1371/ 27ـ31 اکتبر 1992 شرکت کرد. اجلاس صلاح‌الدین به تأسیس کنگرة ملی عراق (المؤتمر الوطنی العراقی) انجامید که به عنوان بزرگ‌ترین تجمع احزاب مخالف حکومت عراق، برای سرنگونی رژیم بعث تلاش می‌کرد (صمانجی، ص 67ـ69، 80ـ87، 139ـ148). حزب‌الدعوة در 1376ش/ 1997 از شرکت در اجلاس کنگرة ملی عراق در لندن خودداری و اعلام کرد که حمایت غرب از این کنگره را نمی‌پذیرد (عادل رؤوف، ص 35ـ36). در همان سال اختلافات حزبی دربارة میزان دخالت و مشارکت فقها در امور حزبی به وضع بحرانی رسید و درنتیجه چند جناح در درون حزب ایجاد شد: جناح محمدمهدی آصفی و همفکران او که اعتقاد داشتند هیئتی از فقها باید بر کار حزب‌الدعوة نظارت کند؛ جناح خُضَیْر موسی جعفر الخُزاعی و هواداران او که خط‌مشی افراطی داشتند و از حزب جدا شدند و حزب‌الدعوة‌الاسلامیة ـ تشکیلات عراق (حزب‌الدعوة‌الاسلامیة ـ تنظیم‌العراق) را تأسیس کردند؛ و جناح بارز حزب، که حسن شبّر، محسن ادیب و مهدی‌العطار به رهبری عبدالحلیم جواد الزُهَیْری آن را نمایندگی می‌کردند و با دخالت فقها در کار حزب مخالف بودند. در همان سال شاخة بصره به رهبری عزالدین سلیم (ابویاسین) رسماً از حزب جدا شد و نام حرکة‌الدعوة الاسلامیه را برگزید (همان، ص 42؛ خرسان، ص 422ـ423). حزب‌الدعوة در اجلاس کنگرة ملی عراق در نیویورک در 8 آبان 1378/ 30 اکتبر 1999 و در لندن در 23 آبان 1381/ 14 نوامبر 2002 شرکت نکرد، زیرا رهبران حزب این اجلاسها را مقدمه‌ای برای اقدام نظامی بر ضد عراق می‌دانستند و حزب با حملة نظامی موافق نبود (← صمانجی، ص410ـ417، 527ـ528 و پانویس؛ جعفری، 1390شالف، ص 46ـ47).پس از سقوط حکومت صدام در 1382ش/ 2003، اعضای حزب پس از بازگشت به عراق دفاتری را در کربلا و بغداد افتتاح کردند. در همان سال، شورای حکومتی (مجلس الحکم) به‌منظور تدوین قانون اساسی جدید عراق و تشکیل دولت، با حضور 25 تن از احزاب مهم عراق، تأسیس شد. ابراهیم جعفری از حزب‌الدعوة به عضویت این شورا درآمد و به ریاست آن منصوب شد (جعفری، 1390شالف، ص 48، 72ـ73). در 31 تیر 1383/ 30 ژوئن 2004، حکومت موقت عراق جایگزین شورای حکومتی شد. در این حکومت که به ریاست جمهوری غازی مِشْعَل عَجیل الیاور و نخست‌وزیری اَیاد عَلاوی تشکیل شد، ابراهیم جعفری معاون رئیس‌جمهور شد. در انتخابات مجلس موقت عراق در 11 بهمن 1383/ 30 ژانویه 2005، حزب‌الدعوة همراه دیگر احزاب شیعی با ارائه فهرست مشترکی به نام ائتلاف یکپارچه عراق (ائتلاف العراقی المُوَحَّد) شرکت کرد و با کسب 133 کرسی از 275 کرسی مجلس به پیروزی رسید. در 13 اردیبهشت 1384/ 3 مه 2005 حکومت انتقالی از سوی مجلس برگزیده شد، که ابراهیم جعفری نخست‌وزیر و جلال طالبانی رئیس‌جمهور شدند (همان، ص 87 ـ 89 ؛ «الحکومة العراقیة الموقتة»، 2004؛ فارس عمر، 2009؛ «الحکومة العراقیة الانتقالیة»، 2012).در 24 آذر 1384/ 15 دسامبر 2005، در انتخابات مجلس عراق نیز حزب‌الدعوة در چهارچوب ائتلاف یکپارچة عراق مشارکت کرد و 128 کرسی از 275 کرسی مجلس را به خود اختصاص داد. در 1385ش/ 2006 مجلس عراق، نوری‌مالکی از اعضای بارز حزب‌الدعوة را به نخست‌وزیری برگزید. در 1386ش/ 2007، در کنگره عمومی حزب‌الدعوة منصب جدید دبیرکل اضافه و نوری‌مالکی به این منصب برگزیده شد. در پی این کنگره، ابراهیم جعفری از حزب‌الدعوة جدا شد و جریان اصلاح ملی (تیّارالاصلاح الوطنی) را تأسیس کرد (علی مؤمن، 2011؛ «مجلس النواب العراقی»، 2012؛ «السیرة الذاتیة لرئیس الوزراء السید نوری کامل المالکی»، 2012). انتخابات دورة بعدی مجلس عراق در 16 اسفند 1388/ 7 مارس 2010 برگزار شد. پیش از انتخابات، میان احزاب شیعی موجود در ائتلاف یکپارچه عراق اختلاف افتاد. بنابراین، نوری‌مالکی ائتلاف جدیدی شامل هفت حزب به نام ائتلاف دولت قانون (ائتلاف دولة‌القانون) تشکیل داد. این ائتلاف در انتخابات مجلس 89 کرسی را به دست آورد و پس از فهرست العراقیة (قائمة العراقیة) به رهبری ایاد علاوی که 91 کرسی را به خود اختصاص داده بود، قرار گرفت. این مجلس نیز بار دیگر مالکی را به نخست‌وزیری برگزید («ائتلاف دولة القانون بزعامة نوری المالکی»، 2012؛ عباس عبود سالم، 2010؛ «قائمة علاوی تحتلّ الموقع الاول فی الانتخابات العراقیة»، 2010).حزب‌الدعوة صاحب شبکة تلویزیونی ماهواره‌ای به نام آفاق است که در 1385ش/ 2006 تأسیس شد. این شبکه نه دفتر خارجی در کشورهای مختلف دارد. دو رادیو به نامهای آفاق و بنت‌الهدی نیز متعلق به حزب است. حزب فعالیت مطبوعاتی نیز دارد. در 1339ش/ 1960 نشریه‌ای به نام الدعوة‌الاسلامیة منتشر کرد که پس از ده شماره توقیف شد. در 1342ش/ 1963 نشریة جدیدی به نام صوت‌الدعوة را انتشار داد که همچنان منتشر می‌شود. در حال حاضر (1391ش/ 2012) این حزب روزنامه‌های البیان و الدعوة و مجلة قبضة‌الهدی را منتشر می‌کند («قناة آفاق الفضائیة و جریدة البیان و جریدة الدعوة...، 2011). طبق اساسنامة حزب‌الدعوة منابع مالی حزب از پرداخت ماهیانة اعضای حزب، کمکهای مالی از سوی مؤسسات خیریه و اشخاص متمکن و نیز طرحهای اقتصادی خود حزب تأمین می‌شود (← حزب‌الدعوة‌الاسلامیة، 1419، ص 591، 619).منابع : لیام آندرسون و گرت استنزفیلد، عراق المستقبل: دکتاتوریة، دیمقراطیة أم تقسیم؟، ترجمة رمزی ق. بدر، مراجعة و تقدیم و تعلیق ماجد شبّر، لندن 2005؛ الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیة، ]تألیف[ جمال باروت و دیگران، چاپ فیصل درّاج و جمال باروت، ]دمشق[ : المرکز العربی للدراسات الاستراتیجیة، 2006؛ عادل ادیب و حسین موسوی، حزب الدعوه اسلامی عراق: پیشینة تاریخی و اندیشة سیاسی، تهران 1383ش؛ «ائتلاف دولة القانون بزعامة نوری المالکی»، 2012، الجزیرة. نت.Retrieved Sept. 16, 2012, from http://www.aljazeera.net/news/pages/7cdbd78f-d425-485a-9b8b-eb...;ابراهیم جعفری، تجربة حکومت، ترجمة محمدرضا بلوردی، تهران 1390شالف؛ همو، کمربند آتش، مصاحبه‌کننده: علی سعدی، ترجمة گروه ترجمة مؤسسة مطالعات اندیشه‌سازان نور، تهران 1390شب؛ حزب الدعوة الاسلامیة، ثقافة الدعوة الاسلامیة، قم 1405ـ1409؛ همو، المرحلیة فی جهادالدعوة، ]قم[: حزب الدعوة‌الاسلامیة، ]بی‌تا.[؛ همو، «النظام الداخلی لحزب الدعوة الاسلامیة»، در صلاح خرسان، حزب الدعوة الاسلامیة: حقائق و وثائق، فصول من تجربة الحرکة الاسلامیة فی العراق خلال 40 عاماً، دمشق 1419/ 1999؛ محمد حسینی، محمدباقر الصدر: حیاة حافلة.. فکر خلاق، بیروت 1426/ 2005؛ «الحکومة العراقیة الانتقالیة»، المعرفة.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.marefa.org/ index.php;«الحکومة العراقیة الموقتة»، 2004، BBC عربی.Retrieved Sept.16, 2012, from http://news.bbc.co.uk/hi/arabic/middle-east-news/newsid-3823000...;صلاح خرسان، حزب‌الدعوة الاسلامیة: حقائق و وثائق، فصول من تجربة الحرکة الاسلامیة فی العراق حلال 40 عاماً، دمشق 1419/1999؛ زهیر کامل عبود، قضیة‌الدجیل و نهایة صدام، اربیل 2007؛ «السیرة الذاتیة لرئیس الوزراء السید نوری کامل المالکی»، نوری کامل المالکی رئیس‌الوزراء.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.pmo-iq/ PageViewer.aspx?id=1;حسین برکه شامی، حزب‌الدعوة‌الاسلامیة: دراسة فی الفکر و التجربة، قم 1427/2006؛ حسن شُبَّر، تاریخ العراق السیاسی المعاصر، ج 3و4 : حزب‌الدعوة‌الاسلامیة، قم 1427؛ عزیز قادر صمانجی، قطار المعارضة العراقیة من بیروت 1991 الی بغداد 2003، لندن 2009؛ احمد طحّان، الحرکات الاسلامیة بین الفتنة و الجهاد، بیروت 1428/2007؛ عادل رؤوف، حزب‌الدعوة‌الاسلامیة: المسیرة و الفکر الحرکی، بیروت 1999؛ احمد عبداللّه ابوزید عاملی، محمدباقر الصدر : السیرة و المسیرة فی حقائق و وثائق، بیروت 1427ـ1428/ 2006ـ2007؛ عباس عبود سالم، «المالکی رئیساللوزراء»، 2010، حزب‌الدعوة‌الاسلامیة.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.al-daawa. org/main/ index. php?option= com-content & vi...;شمران عجلی، الخریطة السیاسیة للمعارضة العراقیة، لندن 2000؛ علی مؤمن، سنوات الجمر: مسیرة الحرکة الاسلامیة فی العراق، 1957ـ 1986، بیروت 2004؛ همو، «من الشروق الی السطوح حزب الدعوة و اشکالیات التأسیس و الانتشار و السلطة»، 2011، اخبارک. نت.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.akbarak. net/ articles/1664062;فارس عمر، «هل ینسحب ’الدعوة، من الائتلاف العراقی الموحد؟»’ 2009، اذاعة العراق الحر.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.iraqhurr.org/content/article/1795389.html;«قائمة علاوی تحتل الموقع الاول فی الانتخابات العراقیة»، 2010، BBCعربی.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.bbc.co.uk/ arabic/middleeast/ 2010/ 03/ 100326-iraq-resu...;«قناة آفاق الفضائیة و جریدة البیان و جریدة الدعوة و اذاعة أفاق و اذاعة بنت‌الهدی و مجلة قبضة‌الهدی»، 2011، بابل.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.babil.info/printVersion.php?mid=33697;«مجلس النواب العراقی»، المعرفة.Retrieved Sept.16, 2012, from http://www.marefa.org/ index.php;جویس ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمة مهوش غلامی، تهران 1373ش.