دشتی(۲)

دشتی(2)، شهرستانی در جنوب استان بوشهر. این شهرستان از جنوب‌غربی به خلیج‌فارس محدود است و از سه بخش مرکزی، کاکی و شُنبه و طَسوج/ شُمبه و طسوج؛ هفت دهستان مرکزی، خورْموج، شُنبه، طسوج، چغاپور، کاکی و کبکان؛ و سه شهر خورْموج* (مرکز شهرستان)، شنبه (مرکز بخش شنبه و طسوج)، و کاکی (مرکز بخش کاکی) تشکیل گردیده‌است (← ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1390شالف، ذیل «استان بوشهر»). کوه مُوند/ مُند در مغرب آن و کوه بیرَمی در حدود پنج کیلومتری شمال‌شرقی شهر خورموج (ارتفاع بلندترین قله 550 متر) با جهت شمال‌غربی ـ جنوب‌شرقی از معدود کوههای این شهرستان است (جعفری، ج 1، ص 125، 517؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 111، ص 43). رود موند/ مند و ریزابه‌هایش از جمله دُزْگاه، دشتِ پلنگ و شورِ دِهْرَم (رود شیرین) در این شهرستان جریان دارند (← جعفری، ج 2، ص 228ـ229، 300، 452).این شهرستان از گیا سدر (کُنار)، انجیر، بادام کوهی، کَهْور، گز، خاکشیر، گل گاوزبان، گل زرد، کاسنی، تخم شربتی، مور تلخ و نیز پوشش گیاهی برای چرای دام دارد (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 111، ص 44، 82) و از زیا پلنگ، قوچ، میش، بز کوهی، گراز، گرگ، کفتار، شغال، روباه، خرگوش، آهو، کبک، تیهو و هُوبره در آن یافت می‌شود. در این شهرستان علاوه بر معدن نمک، معادن شن و ماسة فراوان هم وجود دارد که به نواحی اطراف صادر می‌شود. محصولات کشاورزی، مانند گندم، جو، تنباکو، گوجه‌فرنگی و نیز خرما از دیگر صادرات دشتی است (← همان، ج 111، ص50،80 ـ82). طبق آمار 1385ش، جمعیت شهرستان 285،71 تن ضبط شده که 560،41 تن از آنان (ﺣ 59%) شهرنشین بوده‌اند (← مرکز آمار ایران، 1385ش، ذیل «استان بوشهر»). ایلات قشقایی در آن قشلاق دارند (همو، 1378ش، ص 43ـ44).در تقسیمات کشوری 1316ش، آبادیهای کنونی شهرستان دشتی در بخش خورموج در شهرستان بوشهر در استان هفتم تشکیل شد (ایران. قوانین و احکام، 1316ش، ص 89). در 1323ش، ناحیة دشتی (به‌همراه دشتستان) به‌مرکزیت شهر برازجان* مشتمل بر هفده دهستان از جمله دهستان خورموج در استان بوشهر قرار داشت (← ایران. وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت‌احوال، ج 2، ص 294ـ295). در 1355ش دهستانهای کنونی شهرستان دشتی در بخش خورموج تابع شهرستان بوشهر بود (← ایران. وزارت کشور. ذیل «استان بوشهر»). بخش کاکی در دی 1333 و سپس در بهمن 1358 شهرستان دشتی در استان بوشهر تشکیل شد (← ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1390شالف، همانجا). در آبان 1365، پنج دهستان به نامهای مرکزی، شنبه و طسوج، خورموج، کاکی و چغاپور در شهرستان دشتی تشکیل گردید (ایران. قوانین و احکام، 1370ش، ص 672)، سپس در مرداد 1384 دهستان طسوج مستقل و دهستان کبکان در خرداد 1371 در این شهرستان تشکیل شد (← ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1390شب، ذیل «استان بوشهر»). در 1369ش کاکی و در بهمن 1387 شنبه تبدیل به شهر شدند (← همو، 1390شج، ذیل «استان بوشهر»).آثار تاریخی شهرستان دشتی عبارت‌اند از: کلات یا قلعة مُند در دامنة کوه مُند در سی کیلومتری جنوب شهر خورموج؛ قلعة خورموج که قسمتی از آن به نام قلعة محمدخان دشتی و قسمتی دیگر به نام قلعة جلال‌خان معروف بود و امروزه فقط یک برج آن باقی‌مانده‌است؛ امامزاده میرارم یا پیرچل‌گزو در جنوب شهر خورموج (اقتداری، ص 213، 227؛ نیز ← خورموج*)؛ مقبره یا معبد یا مذبح کلات در دامنه کوه موند، که در صخره‌ای حجاری شده‌است؛ آثار بندهای قدیمی در شنبه و کاکی؛ سه زیارتگاه به نامهای آقاشنبه، شاه زندان و بی‌بی‌خدیجه و قلعه‌ای کهن به نام داراب‌خان، همگی در آبادی شنبه، در 65 کیلومتری جنوب‌شرقی شهر خورموج (اقتداری، ص 233ـ234، 266؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 111، ص 69؛ حمیدی، ص 235). اگرچه دشتی قدمت چندانی ندارد و نام آن ظاهراً از دورة زندیه به بعد در منابع دیده شده‌است (← نامی اصفهانی، ص 374ـ375) اما شهرستان امروزی دشتی در ناحیة قدیمی ماندستان (← ابن‌بلخی، ص 135ـ136؛ حمداللّه مستوفی، ص 119؛ نیز ← دیّر*) قرار می‌گرفت.در دورة قاجار (ﺣﮑ : 1210ـ1344) دشتی بلوکی وسیع به مرکزیت کاکی بود (← کازرونی، ص 72؛ خورموجی، ص 92؛ فسائی، ج 1، ص 1335، 1337ـ1338) که شهرستانهای کنونی دیّر و دشتستان را نیز شامل می‌شد. در جریان جنگ جهانی اول (1914ـ1918) اهالی دشتی سهم عمده‌ای در مبارزات علیه انگلیس داشتند (← سفیری، ص 37، 41، 43).در دورة پهلوی دوم سواحل خلیج‌فارس را از جنوبِ ناحیة تنگستان تا نزدیک بندر کنگان، شامل دهستانهای لاور، کبکان، بردخون و دیّر، سواحل دشتی گفته می‌شد، علاوه بر خرما در این ناحیه کشت برنج نیز رواج داشت (← ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت‌احوال، ج 2، ص 294ـ297؛ رزم‌آرا، ج 7، ص 102).منابع : ابن‌بلخی؛ احمد اقتداری، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان، تهران 1375ش؛ ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال 1316، تهران: روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران،?] 1316ش[؛ همو، مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1369، تهران 1370ش؛ ایران. وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران، تهران 1355ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج 2، تهران 1329ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری: تیر 1390، تهران 1390شالف؛ همو، نشریة تاریخ تأسیس شهرستانهای کشور، تهران 1390شب؛ همو، نشریة تاریخ تأسیس شهرهای کشور، تهران 1390شج؛ عباس جعفری، گیتاشناسی، تهران 1368ـ1379ش؛ حمداللّه مستوفی، نزهة‌القلوب؛ جعفر حمیدی، استان زیبای بوشهر، بوشهر 1384ش؛ محمدجعفربن محمدعلی خورموجی، نزهت‌الاخبار: تاریخ و جغرافیای فارس، چاپ علی آل‌داود، تهران 1380ش؛ رزم‌آرا؛ فلوریدا سفیری، پلیس جنوب ایران: اس. پی. آر، ترجمة منصوره اتحادیه (نظام مافی) و منصوره جعفری فشارکی (رفیعی)، تهران 1364ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج111 : خورموج، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1368ش؛ حسن‌بن حسن فسائی، فارسنامة ناصری، چاپ منصور رستگار فسائی، تهران 1367ش؛ محمدابراهیم‌بن اسماعیل کازرونی، تاریخ بنادر و جزایر خلیج‌فارس، تصحیح منوچهر ستوده، تهران 1367ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده1377 : جمعیت عشایری دهستانها، کل کشور، تهران 1378ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن نفوس و مسکن 1385 : نتایج تفصیلی کل کشور، 1385ش.Retrieved Feb.20, 2012, from http://www.sci.org.ir/portal/faces/public/census85/census85.natayej/census85. rawdata;محمدصادق نامی‌اصفهانی، تاریخ گیتی‌گشا، با مقدمة سعید نفیسی، تهران 1363ش؛ نقشة تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، مقیاس 000،500،1:2، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، 1379ش.