دستغیب، عبدالحسین، روحانی معاصر ایرانی، معروف به معلم اخلاق و سومین شهید محراب. دستغیب در ۱۳۳۲ (قس شریف رازی، ج ۵، ص ۴۴۳؛ سبحانی، ج ۲، ص ۶۰۵: ۱۳۲۸) در خانواده ای روحانی در شیراز به دنیا آمد. خاندان دستغیب از سادات حسینی هستند که آنها را سادات حسنی حسینی نیز آورده اند. پدرش محمدتقی و پدربزرگش سیدهدایت اللّه از علما و مجتهدان مشهور استان فارس بودند (← فسائی، ج ۲، ص ۹۱۴؛ نورمحمدی، ص ۱۸ـ۲۰؛ دانشنامة ائمّه جمعه کشور، ج ۱، ص۳۶۰). عبدالحسین تحصیلات مقدماتی را نزد پدر آموخت. او پس از درگذشت پدرش سرپرستی مادر، سه خواهر و دو برادر کوچک تر را بر عهده گرفت و در مدرسة خان شیراز نزد کسانی چون ملااحمد دارابی و آیت اللّه علی اکبر ارسنجانی به تحصیل ادامه داد (نورمحمدی، ص۲۶ـ۲۷، ۳۵ـ۳۶؛ دانشنامة ائمّه جمعة کشور، ج ۱، ص ۳۶۱).دستغیب در بیست سالگی اقامة نماز جماعت مسجد باقرخان، در محلة بازار مرغ شیراز، را برعهده گرفت. در دوره حکومت رضاشاه (۱۳۰۴ـ۱۳۲۰ش) برای حفظ لباس روحانیتش به ناچار در امتحان طلاب علوم دینیه ــ که ادارة معارف برگزار کرده بودــ شرکت نمود و با قبولی در امتحان، لباسش را حفظ کرد. چندی بعد به بهانة سخنان تحریک آمیز و مخالفتهایش به زندان افتاد و میان ترک وطن یا کنار نهادن لباس روحانیت مخیر شد، در نتیجه در ۱۳۱۴ش به نجف اشرف رفت. در نجف نزد استادانی چون محمدکاظم شیرازی* و سیدابوالحسن اصفهانی به ادامه تحصیل در مراتب عالی پرداخت (سبحانی، ج ۲، ص ۶۰۶؛ ربانی خلخالی، ص۵۷۹ـ۵۸۰؛ نورمحمدی، ص ۳۹ـ ۴۲) و پس از سقوط حکومت رضاشاه به توصیة استادش، محمدکاظم شیرازی، به شیراز بازگشت (محمدهاشم دستغیب، ص ۹۵؛ نورمحمدی، ص ۵۳).دستغیب پس از این در کنار برگزاری مجالس وعظ و سخنرانی، تدریس و تألیف، به امور عام المنفعه ای چون تأسیس و بازسازی مساجد و مدارس ازجمله مسجدجامع عتیق شیراز و مدرسة علمیة حکیم، پرداخت (دربارة چگونگی و اهمیت این بازسازیها و موارد دیگر آن ← سودبخش، ص ۱۸ به بعد؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۰، ص بیست ویک).دستغیب که خطیب مسجدجامع عتیق بود، طی چند دهه فعالیتش در پیش از انقلاب اسلامی، از اوضاع اجتماعی ایران و رواج مظاهر غیردینی در کشور انتقاد می کرد. او پس از آغاز برنامة انقلاب سفید در اوایل دهة ۱۳۴۰ش، به پیروی از علما و مراجع تقلید به لایحة معروف انجمنهای ایالتی و ولایتی اعتراض کرد. اعتراض به حکومت پهلوی در به رسمیت شناختن اسرائیل نیز یکی دیگر از مخالفتهای او بود (← یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۰، ص ۱۵، ۱۰۵؛ محمدهاشم دستغیب، ص ۳۷ـ۳۸). بر پایة اسناد ساواک فعالیت عمدة دستغیب در دهة ۱۳۴۰ش و ۱۳۵۰ش مبارزه با مفاسد اجتماعی و اخلاقی بود (← یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۰، ص ۱۱۸، ۱۴۶، ۲۴۸ـ۲۵۸، ۵۹۰ـ۶۳۱). مواضع انتقادی وی موجب گردید که چند بار دستگیر و زندانی شود (← ربانی خلخالی، ص ۵۸۱؛ محمدهاشم دستغیب، ص ۳۸ـ۳۹، ۴۲). ساواک در ۱۳۵۲ش دستغیب را به سبب ایراد سخنرانیهای تند ممنوع المنبر کرد (محمدهاشم دستغیب، ص ۴۳؛ نورمحمدی، ص ۱۰۶). مخالفت وی با برگزاری مراسم جشن هنر شیراز در ۱۳۵۶ش و واکنش تند او به مقالة توهین آمیز روزنامة اطلاعات در ۱۹ دی ۱۳۵۶، نمونه ای از مواضع وی است (← یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۰، ص ۴۷۹ـ۴۹۵؛ محمدهاشم دستغیب، ص ۴۲ـ۴۳).پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در بهمن ۱۳۵۷، امام خمینی به درخواست اهالی شیراز دستغیب را به سمت امام جمعه آن شهر منصوب کرد. افزون بر آن وی نمایندة امام در استان فارس و نیز نمایندة مردم فارس در مجلس خبرگان قانون اساسی بود (امام خمینی، ج ۸ ، ص ۲۲۲؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۰، ص شانزده). موضع اصلی دستغیب پس از انقلاب اسلامی مبتنی بر تبعیت از امام خمینی و همراهی با ولایت فقیه بود (محمدهاشم دستغیب، ص ۵۷ـ۵۹). دستغیب در موضع سخنران نماز جمعه در تبیین مبانی انقلاب اسلامی و نیز دفاع از جایگاه روحانیت و حکومت اسلامی تأثیرگذار بود (برای نمونه ← عبدالحسین دستغیب، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۸۳ ـ۸۶ ، ۱۲۷، ۱۷۱ـ ۱۷۳، ۲۶۹ـ۲۷۴، ۳۸۲، ۴۰۱ـ۴۰۴، و جاهای دیگر). او در نخستین سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به افشاگری و مخالفت با گروههای مخالف جمهوری اسلامی به ویژه مجاهدین خلق، پرداخت و در ۲۰ آذر ۱۳۶۰ به هنگام رفتن به نماز جمعه در حملة انتحاری یکی از اعضای همین گروه به شهادت رسید (محمدهاشم دستغیب، ص ۶۱ـ ۶۵؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۰، ص نوزده ـ بیست؛ دربارة دیدگاه ایشان در خصوص گروهکها ← عبدالحسین دستغیب، ۱۳۶۳شب). امام خمینی در بیانیه ای به مناسبت شهادت دستغیب، وی را معلم اخلاق و مهذّب نفوس و متعهد به اسلام و جمهوری اسلامی نامید (← ج ۱۵، ص ۲۵۳، ۲۵۵؛ برای آگاهی از بیانیه های شخصیتهای مختلف در این خصوص ← یادنامه شهید راه نماز آیت اللّه سیدعبدالحسین دستغیب). از دستغیب بیش از دهها جلد کتاب در مباحث مختلف اسلامی، و بیشتر در حوزة اخلاق، باقی مانده است. برخی از کتابهای وی مانند معاد و گناهان کبیره در بیش از یک میلیون نسخه به چاپ رسیده است (← یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۰، ص بیست ودو).
منابع : امام خمینی، صحیفة نور، ج ۸، ۱۵، تهران ۱۳۶۱ش؛ دانشنامة ائمّة جمعه کشور، به اهتمام محمدکاظم مدرسی و میرزامحمد کاظمینی، یزد ۱۳۸۴ش؛ عبدالحسین دستغیب، خطبه های جمعه، قم ۱۳۶۳شالف؛ همو، گروهکها، شیراز ۱۳۶۳شب؛ محمدهاشم دستغیب، یادوارة شهید حضرت آیت اللّه حاج سیدعبدالحسین دستغیب شیرازی، شیراز ۱۳۶۳ش؛ علی ربانی خلخالی، شهدای روحانیت در یکصد سال اخیر، ]قم[ ۱۴۰۲؛ جعفر سبحانی، سیمای فرزانگان، ج ۲، قم ۱۳۸۰ش؛ محمد سودبخش، یادوارة شهید آیت اللّه سیدعبدالحسین دستغیب، در عبدالحسین دستغیب، نبوت، شیراز ۱۳۶۱ش؛ محمد شریف رازی، گنجینة دانشمندان، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش؛ حسن بن حسن فسائی، فارسنامة ناصری، چاپ منصور رستگارفسائی، تهران ۱۳۸۲ش؛ محمدجواد نورمحمدی، شهید دستغیب لاله محراب، تهران ۱۳۸۲ش؛ یادنامة شهید راه نماز آیت اللّه سیدعبدالحسین دستغیب، تهران: دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۶۱ش؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۰: نفس مطمئنه : شهید آیة اللّه سیدعبدالحسین دستغیب، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۷۸ش.