دری افندی احمد

درّی‌افندی، احمد، دولتمرد و فرستادة عثمانی به ایران، شاعر قرن دوازدهم. او در شهر وان زاده شد. تاریخ تولدش معلوم نیست. او با لقب یک چشم، کور و تخلصهای وافی و درّی شناخته می‌شود (← ثریا؛ د.ا.د.ترک، ذیل «درّی احمد افندی»). دری پس از فارغ‌التحصیل‌شدن از مدارس زادگاهش، به استانبول رفت و در دیوان همایون به‌عنوان کاتب مشغول به کار شد. دولتمردان عثمانی از اشعار درّی استقبال کردند و او به‌سرعت ارتقای مقام یافت. از جمله در 1125، به منصب دفترداری (محاسبه‌جی) آناطولی و در 1127 به مقام کاتب سپاهیان دست یافت. سپس دفتردار خراج گردید (د. ا. د. ترک،همانجا؛ د. ترک، ذیل «درّی احمد افندی»؛ آق‌تپه ، ص 3).در پی تحمیل پیمان پاساروفچه* به دولت عثمانی در 1130/1718، اتریشیها عثمانیان را وادار کردند تا برای مطّلع‌کردن دولت ایران از مُفاد آن پیمان ــ مبنی بر پذیرش آزادی تجارت اتریش با ایران از طریق خاک عثمانی ــ سفیری به دربار ایران بفرستند (ریاحی، ص 50ـ51؛ اوزون چارشیلی، ج 4، بخش 1، ص 150). از این‌رو، در 1132 دولت عثمانی دری‌افندی را که مردی باذکاوت، و ادیبی فارسی‌دان و آگاه به مسائل اداری و مالی بود راهی ایران کرد (ریاحی، ص 52؛ د. ا. د. ترک، همانجا).دری‌افندی در 10 ربیع‌الاول 1133 در تهران به حضور شاه‌سلطان‌حسین صفوی رسید و بعد از حدود پانزده ماه، ایران را ترک کرد و در 15 صفر 1134 وارد استانبول شد (ریاحی، همانجا؛ د. ایرانیکا، ذیل مادّه). او بعد از بازگشت به استانبول، حاصل سفر خود را به‌صورت سفارتنامه تنظیم و به احمد سوم (ﺣک : 1115ـ1143) و صدراعظم دامادْ ابراهیم‌پاشا نوشهرلی تقدیم کرد. در ازای خدمتی که در این مأموریت انجام داد، به مقام سردفترداری (باش محاسبه‌جی) منصوب شد و یک سال بعد در 2 ربیع‌الاول 1135 در استانبول درگذشت (د. ا. د. ترک، همانجا؛ قس سامی، ذیل مادّه، که مرگ وی را در تاریخ 1137 دانسته‌است).ارزشمندترین اثر باقیمانده از درّی‌افندی سفارتنامه اوست. این اثر نخستین سفارتنامه فرستاده عثمانی به ایران است (اونات ، ص 60؛ )دستنامة ادبیات قدیم ترکی( ، ص 152).درّی‌افندی در سفارتنامة خود اوضاع و احوال ایران را به‌دقت شرح داده و به‌درستی سقوط و اضمحلال دولت صفویه را پیش‌بینی کرده‌است. او عامل انحطاط ایران را قحط‌الرجال دانسته‌است (← درّی‌افندی، گ 15ر)، سفارتنامة درّی‌افندی صرف‌نظر از بازتاب‌دادن مناسبات سیاسی دو کشور، از نظر به‌تصویر کشیدن تاریخ ایران اهمیت خاصی دارد. این اثر آیینه‌ای از ایران و دربار آن دوره است (ریاحی، ص 63).سفارتنامة درّی‌افندی از همان آغاز، هم در عثمانی و هم در میان اروپاییان ــ که کنجکاوی فراوانی دربارة وضع ایران و عثمانی و مناسبات این دو کشور داشتندــ بسیار جلب توجه کرد. نسخه‌های خطی متعددی از آن در کتابخانه‌های ترکیه موجود است. متن سفارتنامه نخست در ضمن تاریخ راشد (چاپ اول 1153) به چاپ رسید و پس از آن جداگانه به‌صورت سنگی در پاریس (1235/1820) و ترجمة فرانسوی آن نیز در در همان شهر (1225/1810) منتشر شد (ریاحی، ص 64؛ بابینگر ، ص 355؛ اونات، ص 61؛ د. ترک، همانجا).محمدامین ریاحی در 1368ش، متن کامل سفارتنامه را از ترکی به فارسی ترجمه و منتشر کرده‌است (← ص 67ـ98). این اثر را تادئوش کروسینسکی به لاتین ترجمه کرده و خلاصه آن را ابراهیم متفرقه باعنوان تاریخ سیاح به ترکی برگردانده که در 1277 در استانبول منتشر شده‌است. این ترجمه را عبدالرزاق دُنبلی باعنوان بصیرت‌نامه به فارسی ترجمه کرده که در 1369ش در تهران به‌چاپ رسیده‌است (د. ایرانیکا، همانجا).در قاموس‌الاعلام سامی (همانجا) و د.ا.د.ترک (همانجا)، دری‌افندی شخصی بسیار نکته‌سنج و مسلط به زبان فارسی معرفی شده‌است. اوزون چارشیلی (ج 4، بخش 2، ص 541ـ 542) وی را از شعرای درجة دو در نیمة نخست قرن دوازدهم دانسته‌است.از درّی دیوان شعری به فارسی و ترکی در قالبهای قطعه و قصیده و نیز لغزهایی باقی مانده‌است. دیوان او مشتمل بر 500،3 بیت است و یگانه نسخة خطی آن به شماره 1ر3409 در بخش اسعدافندی کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود (د. ا. د. ترک، همانجا).منابع : محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول 1308ـ1315/ 1890ـ 1897، چاپ افست انگلستان 1971؛ احمد درّی‌افندی، سفارت]نامه [دری افندی بجانب ایران، چاپ عکسی از نسخة خطی کتابخانه طوپقاپی‌سرای استانبول، ش 1432، درAyhan Ürkündağ, "Ahmed Dürri Efendi'nin İran sefaretnamesi", M. A. thesis of history, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006;محمدامین ریاحی، سفارتنامه‌های ایران: گزارشهای مسافرت و مأموریت سفیران عثمانی در ایران، تهران 1368ش؛ شمس‌الدین‌بن خالد سامی، قاموس الاعلام، چاپ مهران، استانبول 1306ـ1316/ 1889ـ1898؛M. Münir Aktepe, 1720-1724 Osmanl- Iran münâsebetleri ve Silâhşör Kemânî Mustafa Ağa'nn Revân Fetih-nâmesi, İstanbul 1970; Franz Babinger, Osmanl tarih yazarlar ve eserleri, tr. Coşkun Üçok, Ankara 1982; EIr., s.v. "Dürri Efendi" (by Tahsin Yazici); Eski Türk edebiyatel kitab, [by] Mustafa İsen et al., Ankara: Grafiker, 2005; TA, s.v. "Dürrî Ahmet Efendi"; TDVİA, s.v. "Dürrî Ahmed Efendi" (by Aydιn Talay); Faik Reşit Unat, Osmanlsefirleri ve sefaretnameleri, ed. Bekir Sιtkι Baykal, Ankara 1992; İsmail Hakkι Uzunçarşιlι, Osmanl tarihi, Ankara, vol.4, pt.1, 1995, pt.2, 2003.