حجازی فخرالدین

حجازی، فخرالدین، خطیب مذهبی، نویسنده و نماینده مجلس شورای اسلامی. وی در 1308ش در سبزوار متولد شد. پدرش، حاج شیخ محمد حجازی، از روحانیان سبزوار بود. فخرالدین حجازی ضمن کار، تحصیل کرد و دیپلم گرفت و در 1328ش در وزارت فرهنگ استخدام شد (فریاد بعثت، ص 5ـ6،20؛ حجازی، توضیحات پروین‌زاد، ص 6). وی فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی را از دوره جوانی، با تأسیس انجمن تبلیغات اسلامی و تشکیل کتابخانه و مجالس سخنرانی، آغاز کرد. حجازی ضمن تدریس، در روزنامه اسرار شرق، که در سبزوار منتشر می‌شد و وابسته به اعضای تندرو جبهه ملی بود، مقاله می‌نوشت. وی همچنین عضو حزبهای عدالت، دموکراتِ قوام‌السلطنه و حزب آزادی مردم وابسته به جبهه ملی بود (حجازی، ص 8؛ فریاد بعثت، ص 7، 11).حجازی در تیر 1331 روزنامه جلوه حقیقت را منتشر کرد. پس از کودتای 28 مرداد 1332، دفتر روزنامه غارت و به آتش کشیده شد و حجازی از سبزوار به مشهد گریخت و از آبان 1332 با سمت آموزگاری در مشهد مشغول به کار شد. وی با محمدتقی شریعتی*، مؤسس کانون نشر حقایق اسلامی، و برخی اعضای کمیته جبهه ملی خراسان ارتباط برقرار کرد (حجازی، ص 8ـ9، 12؛ فریاد بعثت، ص 6، 11). حجازی در مشهد به فعالیت مطبوعاتی روی آورد، از جمله سردبیر روزنامه خراسان و مدیر مجله آستان قدس شد. وی همچنین هر هفته در منزلش جلسات تفسیر قرآن برگزار می‌کرد. حجازی به سبب سخنرانیهایش به «خطیب فرهنگ» مشهور شد. در 1339ش نیز در رشته ادبیات فارسی از دانشگاه مشهد فارغ‌التحصیل شد (فریاد بعثت، ص 10ـ11، 20؛ الهی، ص 172؛ خسروشاهی، 1386ش، ص 6؛ حجازی، همان توضیحات، ص 8). حجازی به سبب درگیری با استاندار خراسان، تیمسار باتمانقلیچ، به گیلان تبعید شد، اما پس از تغییر استاندار، حکم تبعید وی لغو گردید (برای تفصیل ماجرا رجوع کنید به حضرت آیت‌اللّه... میلانی، ج 3، ص 56ـ57؛ فریاد بعثت، ص54ـ55؛ خسروشاهی، 1386شب، همانجا).حجازی در اوایل مهر 1345 به تهران آمد و در دبیرستان مروی به تدریس پرداخت (برای شرحی از فعالیتهای او در آنجا رجوع کنید به حضرت آیت‌اللّه... میلانی، ج 3، ص 57). وی در تهران، به دعوت استاد مطهری، به جمع سخنرانان در حسینیه ارشاد پیوست و در سالهای 1345ـ1347ش مشهورترین سخنران آنجا شد. نسل جوان از سخنرانیهای کوبنده و پرشور او استقبال کردند که این امر، به‌تدریج، وی را آماج انتقادهای گسترده دیگران قرارداد. برخی مخالفان او، با استناد به حضور حجازی در مجله نامه آستان قدس، در مقام مدیرمسئول، و مواضع کلی این مجله در خدمت حاکمیت، وی را فاقد صلاحیت سیاسی دانستند و نهایتآ او حسینیه ارشاد را ترک کرد (رجوع کنید به رهنما، ص 333ـ334؛ استاد شهید (مرتضی مطهری) به روایت اسناد، ص 48؛ حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، ص 29ـ30، 83ـ84؛ نیز رجوع کنید به حسینیه ارشاد*)، ولی در مجالس دیگر همچنان سخنرانی می‌کرد (رجوع کنید به اسناد انقلاب اسلامی، ج 4، ص 360؛ فریاد بعثت، ص 247،250ـ261). او از معدود سخنرانانی بود که عضو مجموعه روحانیت نبود و در عین حال، سخنرانیهای مذهبی می‌کرد، احتمالاً یکی از دلایل مخالفتها با وی، همین امر بود. ساواک نیز می‌کوشید به اختلاف خطبای مذهبی و حجازی دامن زند (رجوع کنید به فریاد بعثت، ص 82، 119، 162، 183، 197).حجازی در دوره حکومت پهلوی چندین‌بار بازداشت شد و نامش در فهرست خطبای مذهبیِ ممنوع‌المنبر جای گرفت (رجوع کنید به همان، ص 77، 377، 380، 386ـ387؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، کتاب 5، ص 511؛ خسروشاهی، 1386ش ب، همانجا). تأسیس مؤسسه انتشاراتی بعثت، به منظور چاپ و انتشار کتاب در حوزه معارف اسلامی و مسائل سیاسی، که با همکاری چند تن دیگر و حمایت مالی آیت‌اللّه میلانی، از مراجع تقلید آن زمان، صورت گرفت، از دیگر اقدامات او پس از خروج از حسینیه ارشاد بود (خسروشاهی، 1386ش الف، ص 6؛ همو، 1386ش ب، همانجا؛ جعفریان، ص 33، 68، پانویس).پس از پیروزی انقلاب اسلامی (1357ش)، حجازی در سه دوره اول مجلس، نماینده مجلس شورای اسلامی شد و در دوره اول، با اکثریت آرا، در صدر نمایندگان مردم تهران قرار گرفت (بارسقیان، ص 13). برخی وی را متهم به فرصت‌طلبی کرده‌اند (محمدمهدی جعفری، مصاحبه، 30 دی 1386؛ فریاد بعثت، ص 162؛ رهنما، همانجا؛ نیز رجوع کنید به منصوری، ص 204، به نقل از حیدر رحیم‌پور).از حجازی چندین اثر تألیفی به جامانده، که از آن جمله است: نقش پیامبران در تمدن انسان، پژوهشی درباره قرآن و پیامبر، سرود اقبال، جنگ از دیدگاه نهج‌البلاغه، سفرنامه فرنگ، فتح فاو، سی مقاله، چهاربنیان، امت و امامت. شگفتی‌های نهج‌البلاغه و زندگانی امام حسن (ع) دو اثر ترجمه‌ای وی از عربی به فارسی است (برای دیگر آثار وی رجوع کنید به پروین‌زاد، ص 18ـ21).حجازی در 29 اردیبهشت 1386، پس از سالها بیماری، در تهران درگذشت.منابع : استاد شهید (مرتضی مطهری) به روایت اسناد، تدوین مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران 1378ش؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج 4، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374ش؛ حسین الهی، روزنامه و روزنامه‌نگاری در خراسان: از شهریور 1320 تا 1 مرداد 1332، مشهد 1380ش؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، کتاب 5، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1378ش؛ سرگه بارسقیان، «فخرالدین حجازی منتخب اول تهران در مجلس اول: خطیبی که مقنن شد»، اعتماد ملی، ش 473، 7 مهر 1386؛ شهلا پروین‌زاد، «کتابشناسی استاد فخرالدین حجازی»، کیهان فرهنگی، ش 224 (خرداد 1384)؛ رسول جعفریان، جریان‌ها و جنبش‌های مذهبی ـ سیاسی ایران: از روی کارآمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، سالهای 1357ـ 1320، تهران 1381ش؛ فخرالدین حجازی، «گفت و گوی خاموش»، تهیه و تنظیم مهدی پروین‌زاد، کیهان فرهنگی، ش 224 (خرداد 1384)؛ حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1383ش؛ حضرت آیت‌اللّه‌العظمی آقای حاج سیدمحمدهادی میلانی ]به روایت اسناد ساواک[، ج 3، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1381ش؛ هادی خسروشاهی، «فخردین: مرد قلم و سخن»، اطلاعات، ش 23932، 22 خرداد 1386الف، همو، «مبارزات سیاسی فخرالدین حجازی»، همان، ش 23949، 12 تیر 1386ب؛ علی‌رهنما، مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد: زندگینامه‌ی سیاسی علی شریعتی، ترجمه‌ی کیومرث قرقلو، تهران 1381ش؛ فریاد بعثت : فخرالدین حجازی به روایت اسناد ساواک، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1383ش؛ پروین منصوری، تاریخ شفاهی کانون نشر حقایق اسلامی، تهران 1384ش.