حبة بن جوین عرنی

حَبَّة بن جُوَین عُرَنی، کنیه‌اش ابوقُدامه، از اصحاب حضرت علی علیه‌السلام. وی به عُرَینه (تیره‌ای از قبیله بَجیله) منسوب، و ازاین‌رو به عُرَنی و بَجَلی مشهور است (رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 6، ص 177؛ ابن‌ابی‌حاتم، ج 3، ص 253؛ سمعانی، ج 4، ص 182؛ برای نسب کامل او رجوع کنید به مِزّی، ج 5، ص 351). نام پدرش را، به اختلاف، جویه (رامهرمزی، ص 277)، حویه (طوسی، 1415، ص60) و جویر (همان، ص 94، پانویس 1) ذکر کرده‌اند که احتمالا همگی تصحیف جوین است. وی اهل کوفه بوده و کوفی نیز لقب گرفته است (رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج 9، ص 197). گفته شده حبّه پیامبر را دیده (طبرانی، 1404، ج 4، ص 8) و به همین سبب در زمره صحابه یاد شده (رجوع کنید به ابن‌اثیر، ج 1، ص 367)؛ اما بنابر مشهور او تابعی بوده است (رجوع کنید به عجلی، ج 1، ص 281؛ خطیب بغدادی، همانجا؛ ذهبی، 1963ـ1964، ج 1، ص 450).حبّه عرنی از شیعیان و یاران خاص علی علیه‌السلام بوده است (رجوع کنید به برقی، ص 6؛ طوسی، 1415، ص60؛ ذهبی، 1424، ج 2، ص 807). یعقوبی (ج 2، ص 214) نام او را در زمره اصحاب دانشمند آن حضرت آورده است. طوسی (1415، ص 94) نام وی را در شمار اصحاب امام حسن علیه‌السلام نیز درج کرده است. حبّه عرنی در ماجرای قتل عثمان از کسانی بود که در مدینه حضور داشت و از نخستین بیعت‌کنندگان با امام علی بود (مفید، ص 109). وی که در جنگ جمل در کنار امام بوده، ماجرای این جنگ را روایت کرده است (رجوع کنید به همان، ص 382؛ نیز رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص 143). حبّه در دوران حیات حذیفةبن یمان* (متوفی 36) به مدائن رفت و از او روایتِ راجع به شهادت عمار یاسر را شنید (طبری، ج 5، ص 38ـ39). حبه در جنگ صفّین نیز همراه حضرت علی (رجوع کنید به کوفی، ج 1، ص144) و خود شاهد شهادت عمار در صفّین بود و صدق گفتار حذیفه را تأیید کرد (طبری، ج 5، ص 39). پس از آن همراه با علی علیه‌السلام در جنگ نهروان شرکت کرد (خطیب بغدادی؛ ذهبی، 1424، همانجاها).برخی روایات منقول از حبّه عرنی، محل بحث و مناقشه شیعیان و اهل سنّت بوده، از جمله از حبّه نقل شده است که در جنگ صفّین هشتاد نفر از اهل بدر در کنار علی علیه‌السلام می‌جنگیدند (ذهبی، 1963ـ1964، همانجا؛ برای نقل این روایت از کسان دیگر رجوع کنید به ابن‌اعثم کوفی، ج 2، ص 544؛ حاکم نیشابوری، ج 3، ص 104)، که ذهبی (1963ـ1964، همانجا) آن را محال دانسته و ابن‌حجر عسقلانی (ج 2، ص 141) همین روایت را عامل ضعف وی شمرده است. حبّه همچنین از راویان حدیث غدیر است (رجوع کنید به دارقطنی، ج 3، ص 225ـ226؛ ابن‌اثیر، همانجا؛ امینی، ج 1، ص 64)؛ اما برخی در صحت این روایت تردید کرده‌اند، زیرا در بخش پایانی روایت به نقل از حبّه آمده که او در روز غدیر مشرک بوده است، در حالی که پیامبر یک سال قبل از حجةالوداع، حج گزاردن مشرکان به همراه مسلمانان را ممنوع کرده بود (رجوع کنید به ابن‌اثیر، ج 1، ص 367ـ368؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 2، ص140). شوشتری (ج 3، ص 76) این احتمال را مطرح کرده که او نه در موسم حج، بلکه در میانه راه به کاروان ملحق شده و در غدیر حضور یافته است. از معروف‌ترین روایات حبّه از حضرت علی علیه‌السلام، روایتی است که حضرت خود را اولین مسلمان و نمازگزار به همراه رسول خدا برشمرده است (رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 3، ص 21؛ ابن‌ابی‌شیبه، ج 8، ص 43؛ بلاذری، ج 2، ص 86؛ کوفی، ج 1، ص 269، 281؛ نسائی، ج 5، ص 105؛ ابن‌شهر آشوب، ج 1، ص 291، 297ـ 299؛ برای فهرستی از روایات وی از علی علیه‌السلام در منابع اهل سنّت رجوع کنید به یوسف ازبک، ج 2، ص 493ـ510؛ و در منابع شیعی رجوع کنید به کلینی، ج 2، ص 443، ج 3، ص 243؛ ابن‌بابویه، ج 1، ص 83؛ طوسی، 1364ش، ج 3، ص 253ـ254، ج 6، ص 175، ج 10، ص 95).حبّه عرنی از امام علی علیه‌السلام، عبداللّه‌بن مسعود، حذیفةبن یمان و عمار یاسر روایت کرده است. از او نیز سلمةبن کهیل، ابوالمقدام ثابت‌بن هرمز، مسلم مُلائی و دیگران روایت کرده‌اند (رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 6، ص 177؛ بخاری، ج 2، قسم 1، ص 93؛ ابن‌ابی‌حاتم، همانجا؛ ابن‌حِبّان، ج 4، ص 182؛ خطیب بغدادی، همانجا).اغلب رجالیان اهل‌سنّت او را تضعیف کرده‌اند (رجوع کنید به ابن‌سعد؛ بخاری؛ ابن‌ابی‌حاتم، همانجاها؛ عقیلی، سفر1، ص 295ـ 296؛ ابن‌عدی، ج 2، ص 429). ذهبی (1963ـ 1964، همانجا) او را به جهت برتر دانستن علی علیه‌السلام بر دو خلیفه نخست، شیعه غالی دانسته است (درباره مراد او از این اصطلاح رجوع کنید به همان، ج 1، ص 6). ابن‌حِبّان هم، با اینکه نام حبّه را در کتاب الثقات خود (همانجا) آورده، او را ضعیف دانسته است. برخی نیز او را وسط دانسته یا توثیق کرده‌اند (رجوع کنید به عجلی، همانجا؛ طبرانی، 1403، ص78؛ نیز رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج9، ص199ـ 200؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 2، ص 141). ابن‌عدی (ج 2، ص430) گفته که در روایت حبّه به‌ندرت حدیث منکری دیده و با اینکه در ضعف او اجماع شده ولی روایاتش کتابت می‌شده است. از رجالیان شیعه، ابن‌داوود حلّی (ص 69) به نقل از رجال شیخ طوسی و کشی، او را ممدوح دانسته است، هر چند در رجال کشی‌از وی ذکری‌نیست (رجوع کنید به خوئی، ج4، ص214).حبّه عرنی در سال 76، در دوره خلافت عبدالملک‌بن مروان و هم‌زمان با ورود حجّاج به عراق، درگذشت (رجوع کنید به ابن‌سعد، همانجا؛ خطیب بغدادی، ج 9، ص 199، 201، قس، ج 9، ص :201 75). مسجدی به‌نام وی معروف بوده است (رجوع کنید به ابن‌عساکر، ج42، ص359؛ ذهبی، 1963ـ1964، ج1، ص484).منابع : ابن‌ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت 1409/1989؛ ابن‌اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، قاهره 1280ـ1286، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌اعثم کوفی، کتاب الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت 1411/1991؛ ابن‌بابویه، علل‌الشرایع، نجف 1386/ 1966؛ چاپ افست قم ]بی‌تا.[؛ ابن‌حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت 1415/1995؛ ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف 1392/1972، چاپ افست قم ]بی‌تا.[؛ ابن‌سعد (بیروت)؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نجف 1956؛ ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، چاپ سهیل زکار، بیروت 1409/1988؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت 1415ـ1421/ 1995ـ2000؛ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم 1416ـ1422/ 1995ـ2002؛ محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ‌الکبیر، دیار بکر: المکتبة الاسلامیة، ]بی‌تا.[؛ احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، تهران 1383؛ احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق 1996ـ2000؛ محمدبن عبداللّه حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت 1406؛ خطیب بغدادی؛ ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت 1403/1983، چاپ افست قم ]بی‌تا.[؛ علی‌بن عمر دارقطنی، العلل الواردة فی الاحادیث النبویة، ریاض 1405/1985؛ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1424/ 2003؛ همو، میزان الاعتدال فی نقدالرجال، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ حسن‌بن عبدالرحمان رامهرمزی، المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی، چاپ محمد عجاج خطیب، بیروت 1420/2000؛ سمعانی؛ شوشتری؛ سلیمان‌بن احمد طبرانی، کتاب الاوائل، چاپ محمد شکور حاجی امریر، عمان 1403/1983؛ همو، المعجم الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت 1404ـ?ـ140؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران 1364ش؛ همو، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ احمدبن عبداللّه عجلی، معرفةالثقات، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه 1405/1985؛ محمدبن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاء الکبیر، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت 1418/ 1998؛ کلینی؛ محمدبن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ محمدباقر محمودی، قم 1412؛ یوسف‌بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1422/2002؛ محمدبن محمدمفید، الجمل و النُصرة لسید العترة فی حرب البصرة، چاپ علی میرشریفی، قم 1374ش؛ احمدبن علی نسائی، کتاب السنن الکبری، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و سیدکسروی حسن، بیروت 1411/1991؛ نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره 1382، چاپ افست قم 1404؛ یعقوبی، تاریخ؛ یوسف ازبک، مسند علی‌بن ابی‌طالب رضی‌اللّه‌عنه، خَرَّجَ احادیثهُ علی‌رضابن عبداللّه‌بن علی‌رضا، دمشق 1416/1995.