حائک، محمدبن حسین اندلسی تطوانی، گردآورنده متون آوازی برگرفته از موسیقی عربی اندلسی که در زمان او (سده دوازدهم) هنوز در مراکش حفظ شده و سینه به سینه به این دوره رسیده بود.شناختِ مختصرِ حائک تنها براساس مقدمه اثر منتشر نشده وی، کُنّاش‌الحائک، است. برخی از نویسندگان موسیقی مراکش نسبت تطوانی را نشانه اقامت او در تِطوان (رجوع کنید به تِطّاوین*) دانسته‌اند. در یک نسخه خطی اثر او که در فاس یافته شده، در پی نام و نسب او کلمات «اصلا الفاسی دارآ» آمده و در هیچ نسخه دیگری این جزئیات ذکر نشده است؛ بنابراین، حائک اهل تطوان بوده و احتمالاً اثرش را در فاس، محل زندگی خود، تألیف کرده است. از زندگی وی اطلاع دیگری در دست نیست.در حال حاضر بیشتر موسیقی‌دانان سنّتی مراکش از مبانی نظریِ موسیقی شناختی ندارند، بنابراین آهنگها و آوازها دستخوش تغییر شده‌اند. این نکته اهمیت خاصی به اثر حائک می‌بخشد، زیرا آنچه را که تا زمان وی باقی مانده بوده، از فراموشی نجات داده است. نسخه اصلی این اثر یافته نشده، اما تعدادی از رونوشتهای آن در شهرهای مراکش موجود است. همه آنها مشتمل بر نوبه‌هایی بر یک منوال یا آوازهای یکسان نیستند، بلکه کاتبان انتخاب رایج‌ترین آواز در هر محل را ترجیح داده‌اند.در 1313ش/1934ـ1935، کتابی با عنوان مجموعة الاغانی الموسیقیة الاَندلُسیة المعروفة بالحائک در رَباط انتشار یافت. نویسنده کتاب، مکّی امبیرکو، مدعی است که پس از مقایسه چند نسخه خطی، آوازهایی از نوبه‌های رَمَل‌المایه، العشّاق، الاصبَهان، غریبةُ الحسین، الرَصَد و رصدالذَیل را گرد آورده است. این اثر ناقص است، زیرا علاوه بر اینکه تنها شش نوبه از میان یازده نوبه ذکر شده، نویسنده همه آوازها را نیز گردآوری نکرده است و اثر، شامل نوبه‌هایی که در حواشیِ نسخِ معتبر یافت می‌شود، نیست.حائک با وجود ویژگی تفصیلی مجموعه‌اش، تمام موسیقی اندلسی رایج زمان خود را گرد نیاورده است، زیرا برخی ابیات نوبه‌های از میان رفته که هنوز در تطوان خوانده می‌شود، در نسخ اثر وی وجود ندارد.]به گفته رافائل متجانه، حائک 24 نوبه را به 11 تقلیل داده؛ البته او برای این ادعا دلیلی نیاورده است (رجوع کنید به شیلواه، 2003، ص 42). بروکلمان ()ذیل(، ج 2، ص 709) تألیف اثر حائک را در سال 1130/ 1717 دانسته است (قس شیلواه، 2003، همانجا). یکی از آخرین مجموعه‌های منسوب به حائک (کتابخانه دانشگاه لیدن، ش 14100 Or.) مشتمل بر 24 نوبه است (شیلواه، 1995، ص 84)[.در نبود نظامِ نغمه‌نگاری در موسیقی، حائک این اصل را مبنا قرار می‌دهد که موسیقی‌دان آهنگ را از بر می‌داند؛ بنابراین، وی در حاشیه هر ترانه یادداشتهایی در خصوص میزان (ریتم و زمان) می‌افزاید و آوازهای اَشغال را با شماره ادوارشان جدا می‌کند.این اثر با یک مقدمه آغاز می‌شود که در پی آن 721 آواز می‌آید، مشتمل بر 24 مُد که در یازده نوبه جمع شده‌اند. در آغاز هر نوبه، توضیح کوتاهی درباره مُدها و از جمله منشأ و چگونگی آنها، همراه با نمونه‌هایی از آوازها که براساس وزنشان تنظیم شده‌اند، ذکر شده است.در ابتدای هر آواز، عنوان تَوشیح، زَجَل یا شُغْل و تقریبآ در حاشیه تمام آنها شکلِ دیگری که به همان آهنگ خوانده می‌شده، آمده است. همچنین مُد و وزن آن، اگر برجا مانده، داده شده و ادوار با شماره‌هایی در کنار ابیات متناظر نشان داده شده‌اند.منابع :H. H. Abdulwahab, "Le developpement de la musique arabe en Orient, Espagne et Tunisie", RT, XXV (1918), 106-117; [Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden 1943-1949, Supplementband, 1937-1942]; A. Chottin, Corpus de musique marocaine, fasc. I: Nouba de Ochchak..., Paris 1931; idem, Tableau de la musique marocaine, Paris 1938; H. G. Farmer, The sources of Arabian music, Bearsden, Scotland 1940, 60; P. P. Garcia Barriuso, La musica hispano-musulmana en Marruecos, Larache 1941; A. Mammeri, "La musique andalouse a Marrakech", in Nord-Sud, no.5, Casablanca; [Amnon Shiloah, "The Arabic concept of mode", Journal of the American Musicological Society, vol.34, I(1981), repr. in Amnon Shiloah, The dimension of music in Islamic and Jewish culture, Aldershot, Engl. 2003; idem, Music in the world of Islam: a socio-cultural study, Aldershot, Engl. 1995]; F. Valderrama Martinez, El cancionero de al-Haik, Tetouan 1954.
