حالت ابوالقاسم

حالت، ابوالقاسم، طنزپرداز، شاعر و مترجم معاصر. وی در 1298ش در تهران به دنیا آمد (رجوع کنید به حالت، 1379ش، ص 13). از دوران مدرسه سرودن شعر را آغاز کرد و رفته‌رفته آثارش در روزنامه‌ها منتشر شد و در انجمنهای ادبی توجه‌ها را جلب کرد. او در همکاری با نشریه فکاهی توفیق* به طنزپردازی روی آورد و تا آخرین شماره این نشریه از نویسندگان آن، و نزدیک به پنج سال هم سردبیر آن بود. او با نشریات امید، تهران مصور، قیام ایران، خبردار و هفته‌نامه غیر طنز آیین اسلام نیز همکاری می‌کرد (همان، ص 13ـ 16). وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از مدتی کناره‌گیری از طنزپردازی حرفه‌ای، از 1367ش با خورجین و سپس از نخستین شماره گل‌آقا در 1369ش با آن همکاری جدّی کرد. همکاری او با گل‌آقا تا آخر عمرش ادامه یافت (صدر، ص 172، پانویس). عمده آثار حالت، کارهای طنز او و حاصل همکاری دراز مدتش با نشریات، از توفیق تا گل‌آقا است (رجوع کنید به ادامه مقاله). هدهد میرزا، خروس لاری، شوخ، و ابوالعینک از معروف‌ترین اسامی مستعار اوست (رجوع کنید به حالت، 1379ش، ص 16؛ طنزسرایان ایران از مشروطه تا انقلاب، ج 1، ص 212).حالت سرودن اشعار غیر طنز را نیز با جدّیت دنبال می‌کرد و در این زمینه هم توجه اهل ادب را جلب کرده بود، چنان‌که در 1325ش به نخستین کنگره نویسندگان ایران دعوت شد و رئیس کنگره، محمدتقی بهار*، او را تشویق کرد (حالت، 1379ش، ص 18؛ برقعی، ج 2، ص 1055؛ نیز رجوع کنید به نخستین کنگره نویسندگان ایران، ص 73ـ76). چاپ دیوان حالت در 1341ش نیز نقد و نظر مساعد برخی از اهل قلم را به همراه داشت (برای نمونه رجوع کنید به سخن، دوره 13، ش11 و 12، ص1231ـ 1232؛ ابوسعیدی، ص 44ـ47؛ نیز رجوع کنید به حالت، 1379ش، ص 29ـ31).حالت، ترانه و تصنیف نیز می‌سرود (رجوع کنید به بخش دوم مقاله) و به ترجمه هم می‌پرداخت. او بیست ماه در هند به گفتارگردانیِ (دوبله) فیلم به فارسی مشغول بود و در همانجا آشنایی‌اش با زبان انگلیسی را بیشتر کرد و بر این زبان تسلط یافت. همچنین او که کارمند شرکت نفت بود و در آبادان مسئولیت تهیه مطالب ادبی و طنز نشریات این شرکت را برعهده داشت، در تقریبآ سه سال رکودی که پس از ملی شدن صنعت نفت در کار اداره‌های وابسته به این شرکت ایجاد شد، عربی هم آموخت و از این زبان هم ترجمه کرد (رجوع کنید به ادامه مقاله). وی پس از سفر به اروپا به زبان فرانسه هم علاقه‌مند شد و این زبان را نیز آموخت و از آن هم مطلبی برای نشریه تهران مصور ترجمه کرد (رجوع کنید به حالت، 1379ش، ص 18ـ19، 21ـ22).مهم‌ترین آثار حالت طنزهای اوست، چنان‌که کمتر گزیده‌ای از طنز معاصر ایران می‌توان یافت که نامی از حالت در آن نباشد (برای نمونه رجوع کنید به طنزآوران امروز ایران، ص 189ـ192؛ طنزسرایان ایران از مشروطه تا انقلاب، ج 1، ص 212ـ225؛ کاوشی در طنز ایران، ج 1، ص 115ـ126). وی بر آن بود که در روزگار کنونی، مسئله عمده بازگو کردن و برطرف ساختن مفاسد جامعه است و بیان طنزآمیز امکانی است برای بازگو کردن مسائل و مشکلات اجتماعی بدون برانگیختن واکنشهای تند (رجوع کنید به حالت، 1379ش، ص 85ـ86، پانویس). او براساس همین نگرش، در حوزه طنز آثار فراوانی به نظم و نثر پدید آورد که در میان آنها آثار منظوم او موفق‌تر بوده و با استقبال بیشتری مواجه شده است. او به سرودن بحر طویل هم می‌پرداخت و در این زمینه آثار درخور توجهی به وجود آورد. برخی آثار طنز حالت در این مجموعه‌ها گردآمده است: فکاهیات حالت (تهران، بی‌تا.)، دیوان خروس لاری (تهران 1362ش)، دیوان ابوالعینک (تهران 1363ش)، دیوان شوخ (تهران 1365ش)، بحر طویلهای هدهد میرزا (تهران 1363ش)، رقص کوسه (مشتمل بر بیست داستان، تهران 1333ش)، مجموعه آثار طنز ابوالقاسم حالت (تهران 1376ش) که دربردارنده مقالات طنزآمیز او و مشتمل بر هشت کتاب است: «از عصر شتر تا عصر موتور»، «از بیمارستان تا تیمارستان»، «زباله‌ها و نخاله‌ها»، «پابوسی و چاپلوسی»، «صدای پای عزرائیل»، «یامفت یامفت»، «دوره خرسواری» و «آش کشک خالته» (برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به همان، ص 26ـ27).وی تعدادی از اشعار فکاهی‌اش پس از رفتن رضاشاه، را در جزوه کوچکی با کمک کتاب‌فروشی مروج به چاپ رساند که، به گفته خود وی، احتمالا گلزار خنده نام داشته‌است (همان، ص92).اشعار غیر طنز حالت در کتابهای پروانه و شبنم و پنجاه قصیده دیگر (شامل قصاید اخلاقی و عرفانی، تهران 1336ش) و دیوان حالت (تاریخ مقدمه 1341ش تهران) و کلیات دیوان حالت (تهران 1371ش) گردآمده است. حالت در بیشتر قالبهای سنتّی شعر فارسی طبع خود را آزموده است و در اکثر آنها زبان و بیان محکمی دارد و می‌توان گفت سخنور و نظم‌پردازی تواناست، ولی جوهره شعری و صور خیال آثار او چشمگیر نیست. ویژگی غزلیات او، چنان‌که خودش هم تصریح کرده، وحدت مضمون و موضوع آنها از آغاز تا پایان شعر است (رجوع کنید به 1341ش، ص ج).حالت در حوزه ادبیات فارسی تحقیقاتی هم کرد، که حاصل آنها این سه کار است: چاپ کلیات سعدی (با ترجمه اشعار عربی آن به فارسی، تهران، تاریخ مقدمه 1345ش)، شاهان شاعر (در شرح احوال و گزیده آثار فرمانروایان سخنور، تهران، تاریخ مقدمه 1346ش)، و مشارکت در تصحیح و نوشتن مقدمه‌ای مفصّل بر دیوان سلمان ساوجی (تهران 1371ش).همچنین او کتابی به نام پیروزمندان تاریخ (تهران 1370ش) درباره زندگی چهل تن از مشاهیر ایرانی و خارجی تألیف کرده است.از حالت مقاله‌هایی نیز درباره زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و جراید ایرانی در برخی از نشریات تهران از جمله تلاش، آینده و نشر دانش به‌چاپ رسیده است.حالت از زبان انگلیسی آثار گوناگونی به فارسی ترجمه کرده که از آن جمله است: زندگی بر روی می‌سی‌سی‌پی (تهران 1347ش)، زندگی من (تهران 1347ش)، هر دو از مارک تواین؛ جادوگر شهر زمرد (تهران 1338ش) و بازگشت به شهر زمرد (تهران 1349ش)، هر دو از لایمن فرانک باوم؛ و تاریخ فتوحات مغول (تهران 1363ش) از ج. ج. ساندرز (برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به حالت، 1379ش، ص 28؛ نیز مشار، ج 2، ستون 1889، 1931).حالت بخش زیادی از الکامل ابن‌اثیر را از عربی به فارسی برگردانده است. همچنین گزیده‌ای از سخنان پیامبر اسلام صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، علی علیه‌السلام، و حسین‌بن علی علیه‌السلام را به فارسی و انگلیسی ترجمه کرده و آنها را در قالب رباعی به نظم درآورده است. برخی آثار او در این زمینه عبارت‌اند از: فروغ بینش یا سخنان محمد (تهران، بی‌تا.)؛ شکوفه‌های خرد یا سخنان حضرت علی (تهران 1342ش)؛ کلمات قصار علی‌بن ابیطالب (تهران، بی‌تا.)؛ کلمات قصار حسین‌بن علی علیه‌السلام (تهران 1350ش؛ رجوع کنید به حالت، 1379ش، ص 27).حالت در سوم آبان 1371 در تهران درگذشت و در گورستان بهشت زهرا، در مقبره‌ای که مخصوص ادبا و مشاهیر است، در کنار قبر مجتبی مینوی* و مهرداد اوستا* به خاک سپرده شد (فرجیان، ص 43).منابع : محمدصالح ابوسعیدی، «]درباره[ دیوان حالت: نقد ادبی»، یغما، سال 16، ش 1 (فروردین 1342)؛ محمدباقر برقعی، سخنوران نامی معاصر ایران، قم 1373ش؛ ابوالقاسم حالت، 57 سال با ابوالقاسم حالت: زندگی‌نامه خودنوشت و خاطرات، تهران 1379ش؛ همو، دیوان، تهران [?341ش[؛ سخن، دوره 13، ش 11 و 12 (اسفند 1341 و فروردین 1342)؛ رویا صدر، بیست سال با طنز، تهران 1381ش؛ طنزآوران امروز ایران، ]تدوین[ بیژن اسدی‌پور و عمران صلاحی، تهران: مروارید، 1365ش؛ طنزسرایان ایران از مشروطه تا انقلاب، ج 1، به کوشش مرتضی فرجیان و محمدباقر نجف‌زاده بارفروش، تهران : چاپ و نشر بنیاد، 1370ش؛ احمد عزیزی، باران پروانه، تهران 1371ش؛ مرتضی فرجیان، «یادآر زشمع مرده یادآر: یادی از شادروان استاد ابوالقاسم حالت»، سالنامه گل‌آقا 1371، سال 2 (1371ش)؛ کاوشی در طنز ایران: التحقیق فی حقایق‌الدقیق من باب‌الهزل و الهجو و الطنز و...، ]گردآوری[ ابراهیم نبوی، ج 1، تهران: جامعه ایرانیان، 1379ش؛ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران 1337ـ1342ش؛ نخستین کنگره نویسندگان ایران، تیرماه 1325، تهران 1326ش.