حافظی حضور، رهبر جنبش خلافتِ (خلافت آندولان) بنگلادش و یکی از بزرگترین علمای دینی این کشور. مولانا محمداللّه، معروف به حافظی حضور، در 1309/1891 یا 1311/1893 در روستایی از توابع لاکیپور (بنگلادش کنونی) بهدنیا آمد و در 1366ش/1987 درگذشت (رجوع کنید به اسعدی، ج 2، ص 56، 480).تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش به انجام رساند و در آنجا با مقدمات علوم اسلامی آشنا شد. برای ادامه تحصیل به سهارنپور شهری در ایالت شمالی اتارپرادش رفت. سپس به تحصیل در مدارس اسلامی پرداخت.وی 72 سال علوم اسلامی تدریس کرد، مدارس بسیاری در بنگلادش تأسیس نمود و طلاب بسیاری را در این کشور تربیت کرد (همانجاها؛ یوسف امین، ص 151). حافظی وارث جنبش دینی شاهولیاللّه دهلوی* در شبهقاره هند بود (یوسف امین، ص150؛ اسعدی، ج 2، ص 56). او از 1356ش/ 1978 در حالی که بیش از هشتاد سال عمر داشت پا به صحنه سیاست گذاشت و مهمترین حرکت سیاسی اسلامی، بهنام جنبش خلافت (خلافت آندولان)، را در بنگلادش تأسیس کرد. از جمله برنامههای این جنبش، اجرای اصول قرآن و سنّت، انطباق نظام قضایی با موازین اسلامی، اصلاح نظام آموزشی مطابق با قرآن و سنّت، و برپایی مجدد نظام زکات و وقف بود. با توجه به موقعیتی که حافظی و حزبش کسب کرده بودند، او در انتخابات ریاست جمهوری 1360ش/1981 شرکت نمود و به مقام سوم دست یافت (اسعدی، ج 2، ص 48، 56؛ احمد و نازنین، ص 802؛ نیز رجوع کنید به جنبش خلافت*).وی در بهمن 1362/ فوریه 1984 اعلام کرد که دولت ژنرال ارشاد، غیراسلامی است و مطابق قرآن و سنّت عمل نمیکند، لذا فاقد مشروعیت لازم برای حکومت کردن است (هاشمی، ص 114). در مهر 1363/اکتبر 1984، دو جریان انقلابی (احیای جنبش ولیاللّه دهلوی و جنبش منشعب از جماعت اسلامی و متأثر از انقلاب اسلامی ایران که از گروههای جوانان و دانشجویان تشکیل شده بود) به وحدت رسیدند و با هشت گروه اسلامی دیگر، گروه «مشترکْ مجلسِ عمل» (کمیته اقدام مشترک) را تشکیل دادند. این گروه درصدد اتحاد مسلمانان بنگلادش بهرهبری حافظی حضور بود. بسیاری از علما، مشایخ، پیروان مولانا اشرفعلی تهانوی* و گروه غیرسیاسی «تبلیغی جماعت*»، از این گروه حمایت میکردند (یوسف امین، ص 151ـ152).حافظی، به سبب افکار انقلابی و اصولگرایی دینیاش، حاضر به مذاکره با ژنرال ارشاد نشد. مسجد بیتالمکرّم در داکا مهمترین پایگاه مبارزات سیاسی و تبلیغی او بود که مأموران ژنرال ارشاد بهدقت آن را زیر نظر داشتند. حافظی در دوران مبارزات سیاسی خویش تحت فشار و بازداشت خانگی قرار گرفت و تعدادی از هواداران او را دولت ارشاد دستگیر کردند (همان، ص 152ـ153؛ اسعدی، ج 2، ص480). رژیم نظامی ژنرال ارشاد، که احساس خطر میکرد، به تقویت گروههای مخالف این جنبش روآورد و به پشتوانه رسانههای جمعی مانع از قدرتیابی آنمیگردید، اما شخصیت معنوی برجسته و شناختهشده حافظی حضور در میان مسلمانان بنگلادش، حمله دولت ارشاد و احزاب غیرمذهبی را به او مشکل میساخت. با درگذشت حافظی حضور، جنبش خلافت عملا از هم فرو پاشید (یوسف امین، همانجا؛ اسعدی، ج 2، ص 56، 480).منابع : مرتضی اسعدی، جهان اسلام، تهران 1366ـ1369ش؛ یوسف امین، «جنبش خلافت وحافظی حضور، در بنگلادش»، ترجمه محسن مدیرشانهچی، مشکوة، ش 11 (تابستان 1365)؛Emajuddin Ahmed and Dil Rushan Jinnat Ara Nazneen, "Islam in Bangladesh: revivalism or power politics?", Asian survey, vol.30, no.8 (Aug. 1990); Taj ul-Islam Hashmi, "Islam in Bangladesh politics", in Islam, Muslims and the modern state, ed. Hussin Mutalib and Taj ul-Islam Hashmi, Hampshire, Engl.: The Macmillan Press, 1994.
