حاجیآباد(1)، شهرستان و شهری در استان هرمزگان در جنوب ایران.1) شهرستان حاجیآباد، شمالیترین شهرستان استان. سه بخش به نامهای مرکزی (به مرکزیت حاجیآباد)، فارِغان (به مرکزیت فارغان) و احمدی (به مرکزیت سَرگَز)، شش دهستان و دو شهر به نامهای حاجیآباد و فارغان دارد.بیشتر قسمتهای شهرستان کوهستانی است. کوه هُماک یا فارغان با 267، 3 متر ارتفاع (دومین قله مرتفع استان) و کوه زندان با 993 متر ارتفاع، در این شهرستان معروفاند (جعفری، ج1، ص556؛ سایبانی، 1381ش، ص 32ـ33). رود فصلی شور (یا شورِ طارم)، که شاخه اصلی رود کُل بهشمار میرود و در نهایت به خلیجفارس میریزد، مهمترین رود شهرستان است و جهت عمومی شمالی جنوبی دارد (رجوع کنید به جعفری، ج 2، ص397ـ 398؛ اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، ص 186ـ187).حدود 90% سیبزمینی استان در این شهرستان تولید میشود (مرکز آمار ایران، 1384ش، ص 57ـ93). حاجیآباد تنها تولیدکننده عسل استان است. از صنایعدستی، بافت قالی و گلیم در آنجا رواج دارد (همان، ص 119، 136، 138، 143؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 114، ص 69).حاجیآباد، بهسبب واقع شدن در مناسبترین مسیر مواصلاتی میان بندرعباس و نواحی داخلی ایران، از گذشته دارای اهمیت ارتباطی بوده است (رجوع کنید به کیهان، ج 3، ص 448؛ نیز رجوع کنید به سایکس، ص300ـ301). پیش از راهسازی جدید، راههای قدیمی بندرعباس به کرمان و بندرعباس به سیرجان و یزد، از دو تنگ در شهرستان حاجیآباد میگذشت که به راه تنگ زندان و راه تنگ زاغ شهرت یافتند (سایبانی، 1381ش، ص 77ـ79، 106، پانویس 1). در 1336ش، با اتمام عملیات راهسازی میان بندرعباس ـ سیرجان در تنگ زاغ، حاجیآباد در مسیر یکی از مهمترین راههای اصلی کشور قرار گرفت (رجوع کنید به سایبانی، 1381ش، ص 83ـ84). موقعیت حاجیآباد سبب شد تا راهآهن بندرعباس ـ بافق (بهرهبرداری در 1373ش) نیز از این شهرستان بگذرد (سایبانی، 1381ش، ص 86ـ87؛ نیز رجوع کنید به همو، 1377ش، ص 81).در تقسیمات کشوری 1355ش، بخش قدیمی سعادتآباد به مرکزیت شهر حاجیآباد، جزو شهرستان بندرعباسِ استان ساحلی بنادر و جزایر خلیجفارس و دریای عمان بود (ایران. وزارت کشور، ص 27) و در بهمن 1372 به شهرستان حاجیآباد بدل شد (رجوع کنید به ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1382ش، ذیل «استان هرمزگان»).در 1375ش، جمعیت شهرستان حاجیآباد 385،61 تن بود که از این تعداد 452،41 تن (5ر67%) روستانشین بودند (مرکز آمار ایران، 1376ش، ص شصتوهشت). اهالی شهرستان شیعه دوازده امامیاند و به فارسی با گویش بندری سخن میگویند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، همانجا).زیارتگاههای رکنالدین حیدر در شهر فارغان، سیدابراهیم در آبادی سعادتآباد و زینالعابدین در آبادی درآگاه و قلعه کُلدان در پنج کیلومتری جنوبغربی شهر حاجیآباد، از آثار مهم شهرستان است (همان، ج 114، ص 53ـ54، 69، 82ـ83).2) شهر حاجیآباد، مرکز شهرستان. در حدود 175 کیلومتری شمال شهر بندرعباس، در ارتفاع 930 متری از سطح دریا قرار دارد (همان، ج 114، ص 46). بیشترین دمای شهر در تابستانها ْ48، کمترین آن در زمستانها صفر درجه، و میزان بارش سالانه آنجا حدود 230 میلیمتر است (همانجا). آبادی حاجیآباد در 1344ش شهر شد (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1382ش، همانجا). این شهر در 1375ش، 689، 16 تن جمعیت داشت (مرکز آمار ایران، 1376ش، ص هشتادوپنج).نام شهر برگرفته از قلعهای به نام حاجیآباد است که ظاهرآ در دوره قاجار در این محل احداث شده است (رجوع کنید به فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 114، ص 46). به نوشته خورموجی (ص 103ـ105)، حاجیآباد و آبادیهای اطرافش جزو شبانکاره* بودند. در سده دوازدهم (دوره زندیه)، نصیرخان لاری ناحیهای را، شامل حاجیآباد و بلوکات مجاور آن، تصرف و ضمیمه لارستان فارس کرد. این ناحیه متشکل از هفت بلوک بود و بلوک یا ناحیه سبعه نامیده میشد (فسائی، ج 2، ص 1350؛ نیز رجوع کنید به سایبانی، 1369ش، ص 9ـ11؛ وزیری کرمانی، ص 32، 146). پلیس جنوب* در 1335ـ1340ش، با هدف ایجاد امنیت در مسیر بندرعباس ـ سیرجان، پایگاهی در طارمِ حاجیآباد و نیز جادهای از سیرجان به حاجیآباد احداث کرد (سایبانی، 1377ش، ص 237ـ238).در اوایل دوره پهلوی، حاجیآباد جزو محال هفتگانه ولایات خمسه استان فارس بود و انگور و گُل از آنجا به هندوستان صادر میشد (کیهان، ج 2، ص 238ـ239). رزمآرا (ج 8، ص 119، 239) در حدود 1330ش، از حاجیآباد و خرمای فراوان آن نوشته است.منابع : اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، تهران: گیتاشناسی، 1383ش؛ ایران. وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران، تهران 1355ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1382ش؛ همو، نشریه عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری ]تا پایان آبان 1384[، تهران 1384ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ1379ش؛ محمدجعفربن محمدعلی خورموجی، نزهت الاخبار: تاریخ و جغرافیای فارس، چاپ علی آلداود، تهران 1380ش؛ رزمآرا؛ احمد سایبانی، از بندر جرون تا بندرعباس، بندرعباس 1377ش؛ همو، بندرعباس و هلال طلائی، تهران 1381ش؛ همو، فین بندر عباس، به همراه واژهنامه گویش محلی، ]بیجا[ 1369ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :114 دولتآباد، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، 1362ش؛ حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، چاپ منصور رستگار فسائی، تهران 1382ش؛ مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران 1310ـ1311ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :1375 نتایج تفصیلی کل کشور، تهران 1376ش؛ همو، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی کشاورزی :1382 استان هرمزگان، تهران 1384ش؛ نقشه جمهوری اسلامی ایران: براساس تقسیمات کشوری، مقیاس 000،600، 1:1 تهران : گیتاشناسی، 1383ش؛ احمدعلی وزیری کرمانی، جغرافیای کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران 1353ش؛Percy Molesworth Sykes, Ten thousand miles in Persia or eight years in Iran, New York 1902.
