چهار بنیچه

چهار بُنیچه، دسته‌ای از ایل قدیمی جاکی. ایل جاکی از ایلهای لر ناحیه کهگیلویه بود و به دو دسته چهاربنیچه و لیراوی تقسیم می‌شد. دسته چهاربنیچه مرکّب از طوایف بویراحمدی، چُرام/ چِرام، دشمن‌زیاری و نوئی بود و دسته لیراوی به دو شعبه تقسیم می‌شد: لیراویِ کوه، مرکّب از تیره‌های بهمئی، طیبی، شیرعالی و یوسفی؛ و لیراویِ دشت، مرکّب از تیره‌های بابوئی و آقاجری (فسائی، ج 2، ص 1479، 1490؛ باور، ص 86ـ87). این طوایف قسمتهایی از ناحیه کهگیلویه را تصاحب نمودند و در آن ماندگار شدند، که به نام آنها نامیده می‌شود (فسائی، ج 2، ص 1479). طوایف بویراحمدی، چرام، دشمن‌زیاری، بهمئی* و طیبی هنوز هم در کهگیلویه و بویراحمد وجود دارند و امروزه، پنج ایل بزرگ این ناحیه‌اند. نوئیها در طول تاریخ وحدت و قدرت و تمرکز خود را از دست دادند (رجوع کنید به ادامه مقاله) و در ایلات دشمن‌زیاری و بویراحمدی ادغام و به نام آنها مشهور شدند، مثل نوئیهای دشمن‌زیاری و نوئیهای بویراحمدی (کشاورز، ص 25ـ27، 29).ایل نوئی یکی از ایلات مقتدر و ثروتمند کهگیلویه بود و کلانتر آن اغلب بر دیگر قسمتهای چهاربنیچه و حتی بر کل ایل جاکی کلانتری می‌کرد. در اواخر دوره زندیه، هادیخان نوئی کلانتر ایل نوئی بود و در 1048 فرزند او، محمدشفیع خان، کلانتر ایل شد و از 1240 تا 1248 کلانتر و ضابط تمام چهاربنیچه بود. پس از او فرزندش عباس‌خان نوئی و پس از عباس‌خان، برادرش محمدباقرخان کلانتر شد و بنای سرپیچی گذاشت و در 1266 در قلعه‌پیلی، مرکز خانهای نوئی، کشته شد. پس از او آقاخان، برادرزاده محمدشفیع خان، کلانتر ایل نوئی شد و از همان زمان اهمیت ایل نوئی رو به ضعف گذاشت و خداکرم خان بویراحمدی قلعه مستحکم پیلی را تصرف کرد. پس از آن بقیه ایل نوئی متفرق گشتند و بین بویراحمدیها و دشمن‌زیاریها پخش شدند و سلسله خانهای نوئی منقرض گشت (فسائی، ج 2، ص 1489؛ باور، ص 108ـ109). در اواخر قرن سیزدهم، تیره‌های ایل نوئی اینها بودند: پاپی، جلاله/جلابی، دره موردی/ درموری، دلاوری، زنگنه، زیلوئی، شیخ تیراوگان/ شیخ ارکان، شیخ هابیل، محمودشاهی و مهوینی (فسائی، همانجا؛ باور، ص 109). نوئیهای دشمن‌زیاری در 1347ش حدود شصت خانوار بودند که در دو آبادی قلعه‌گل و عمارات سکونت داشتند. آنها دو دهه یا دو تیره، به نامهای دهه ناصری و دهه محمدی، داشتند (کشاورز، همانجاها).برای آگاهی از سه ایل دیگر چهاربنیچه رجوع کنید به بویراحمدی*، چرام*، دشمن‌زیاری*منابع: محمود باور، کوه‌گیلویه و ایلات آن، گچساران 1324ش؛ حسن‌بن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، چاپ منصور رستگار فسائی، تهران 1367ش؛ هوشنگ کشاورز، بررسی اجتماعی و اقتصادی دشمن‌زیاری، در مجموعه مونوگرافی‌ها، قسمت 2، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، 1347ش.