چورلی، شهرستان (ایلچه) و شهری در استان (ایلِ) تکیرداغ* در مغرب ترکیه.1) شهرستان چورلی. در مشرق ولایت تکیرداغ، در منطقه مرمره، در قسمت اروپایی ترکیه، واقع است (رجوع کنید به قاسمی، ص 4). رود چورلی/ چورلی‌سو، شاخابه رود ارگنه، زمینهای آن را آبیاری می‌کند. در این شهرستان بیشه‌ای با درختان زبان گنجشک، بلوط و توسکا وجود دارد. دامداری، به‌ویژه پرورش گوسفند، در آنجا رایج و انواع پنیر آن مشهور است (جواد، ج 1، ص 312ـ313؛ نیز رجوع کنید به توفیق، ص 69).2) شهر چورلی. مرکز شهرستان چورلی. این شهر در ارتفاع حدود 110 متری و در حدود 110 کیلومتری مغرب شهر استانبول و 120 کیلومتری مشرق شهرِ اَدِرْنه قرار دارد. رود چورلی در شمال آن جاری است. دمای شهر بین ْ12 تا ْ16 متغیر و میانگین بارش سالانه آن حدود پانصد میلیمتر است (رجوع کنید به )اطلس جغرافیایی ترکیه(، بخش 1، ص 28، 30). راه‌آهن سراسری استانبول ـ ادرنه به اروپا از نزدیکی شمال شهر می‌گذرد. این شهر با راه فرعی به طول حدود پنج کیلومتر به راه اصلی تکیرداغ ـ استانبول و استانبول ـ ادرنه مرتبط می‌شود. بیشتر اهالی آن مسلمان‌اند (سامی، ذیل مادّه).در سرشماری 1380ش/ 2001، جمعیت آن 431،164 تن بوده است (سازمان ملل متحد، ص 277).برخی از آثار قدیمی شهر عبارت‌اند از: مسجدجامع متعلق به دوره سلطان محمد فاتح (حک : 855ـ 886)؛ مسجدجامع دیگری متعلق به دوره سلطان سلیمان قانونی (حک : 926ـ 974)؛ مقبره علوان چلبی، از عرفای سده هفتم و هشتم؛ آرامگاههای محیی‌الدین بابا و قراجه احمد سلطان، از معاریف شهر؛ و یک برج قدیمی چوبی (جواد، همانجا؛ توفیق، ص 70؛ هامرـ پورگشتال، ج 1، ص 127).نام شهر در منابع دوره عثمانی بیشتر به صورت چورلی (رجوع کنید به عاشق پاشازاده، ص 52؛ شیخی محمد افندی، ج 2، ص 451) و گاه چورلو ضبط شده است (رجوع کنید به اولیاچلبی، ج 3، ص 295). واژه «چور» در ترکی به معنای اجتماع لشکر است (استرآبادی، ذیل «چور») و شاید نام شهر چورلی از آن گرفته شده باشد. شهر کنونی چورلی در مکان شهر قدیمی «حصار» ــ که به آن تزرلوم‌می‌گفتند ــ قرار دارد (رجوع کنید به هامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 125).چورلی، به سبب داشتن چراگاههای مناسب، محلّ توجه شاهان عثمانی بود، تا جایی که آذوقه و تدارکات اردوی شاهان را از این شهر تهیه می‌کردند (رجوع کنید به همان، ج 7، ص 54). این شهر، قلعه و شهرهای اطراف آن مدتها بین عثمانیها و بیزانسیها دست به‌دست می‌گشت و سرانجام، در 752 سپاهیان اورخان، سلطان عثمانی، قلعه چورلی را تسخیر کردند (آقْقوندوز، ص 36).در 755، سلیمان پاشا (نوه عثمان اول) چورلی و شهرهای اطراف آن را غارت کرد (شاو، ج 1، ص 16ـ17) و سه سال بعد، موفق به تصرف آنها شد (رجوع کنید به هامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 147) و با استحکام بخشیدن به برج و باروی شهر و پیرامون آن، زمینه‌های پیشروی قوای ترک به اروپا را مهیا ساخت (رجوع کنید به شاو، همانجا؛ نیز رجوع کنید به یورگا، ج 1، ص 202). مراد اول در آخرین روزهای سلطنت پدرش، اورخان، به چورلی لشکر کشید و اهالی آنجا را مطیع خود ساخت (رجوع کنید به صولاق‌زاده، ص 28). در نیمه دوم سده نهم، از چورلی به عنوان سَنجَق یاد شده است (یورگا، ج 1، ص 411). در 872، سلطان محمد فاتح، در جنگ دوم با آلبانی، قلعه چورلی را ــکه مخفیگاه اسکندربیگ، شاهزاده عثمانی، بودــ ویران کرد (اوزون چارشیلی، ج 2، ص 69). در سده یازدهم، اولیا چلبی درباره چورلی نوشته که مرکز تجاری پر رونقی است و قلعه‌ای به نام یانقوبن مادیان (فاتح ادرنه در سال 720) و تکایا و چشمه (آب‌انبار شیردار)های فراوان دارد، پرورش گوسفند در آنجا بسیار رایج و پنیر آن مشهور است (ج 3، ص 295ـ298). در دوره شاهان عثمانی، مدرسه سلیمانیه و بناهای بسیاری، مانند مسجد و حمام و مهمان‌سرا، در شهر احداث شد (رجوع کنید به شیخی محمدافندی، ج 2، ص 451؛ جواد، همانجا؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل"Corlu" ). در سده سیزدهم 000، 5 تن در شهر چورلی و 000، 35 تن در ناحیه چورلی سکونت داشتند، بیشتر اهالی ناحیه مسلمان بودند، تعداد کمی یونانی در ناحیه و شهر چورلی و تعدادی ارمنی نیز در چورلی ساکن بودند، و حبوبات و انگور چورلی صادر می‌شد (سامی، همانجا). در زمان عبدالحمید دوم (حک : 1293ـ 1327) عثمانیها اشغالگران روس را از چورلی و نواحی اطراف بیرون راندند (رجوع کنید به شکیب ارسلان، ص 301؛ نیز رجوع کنید به حسون، ص 241ـ 242). در 1330/ 1912، در جریان جنگ بالکان، بلغارها شهر را اشغال کردند (خلج اوغلو، ص 36) و پس از جنگ عده‌ای از ترکان چورلی به استانبول مهاجرت کردند (همان، ص 49). بعد از پس‌گرفتن ناحیه از بلغارها در سال بعد، یونانیها در 1338/ 1920 چورلی را اشغال کردند (میدان لاروس، ج 3، ص 296)، اما در 1301ش و در پی مقاومت ملی ترکها، چورلی به دست قوای ترک افتاد. شهر چورلی در جریان جنگ جهانی دوم از لحاظ نظامی از نقاط مهم به شمار می‌رفت (همانجا).از جمله بزرگان چورلی، چورلیلی علی‌پاشا* (صدراعظم عثمانی) و عاشق چورلو (شاعر و موسیقی‌دان سده سیزدهم) بوده‌اند (همانجا).منابع : محمدمهدی‌بن محمدنصیر استرآبادی، سنگلاخ: فرهنگ ترکی به فارسی از سده دوازدهم هجری، چاپ روشن خیاوی، تهران 1374ش؛ اولیا چلبی؛ علی توفیق، ممالک عثمانیه جغرافیاسی، استانبول 1315؛ علی جواد، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیالغاتی، استانبول 1313ـ1317؛ علی حسون، العثمانیون و البلقان، بیروت 1406/1986؛ شمس‌الدین‌بن خالد سامی، قاموس الاعلام، چاپ مهران، استانبول 1306ـ1316/1889ـ1898؛ شکیب ارسلان، تاریخ الدولة العثمانیة، چاپ حسن سماحی سویدان، دمشق 1422/2001؛ شیخی محمد افندی، وقایع الفضلاء، در شقائق نعمانیه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، 1989؛ محمدمهدی صولاق‌زاده، صولاق‌زاده تاریخی، استانبول 1297؛ درویش احمد عاشق پاشازاده، عاشق پاشازاده تاریخی، چاپ عالی‌بیگ، استانبول 1332؛ صابر قاسمی، ترکیه، تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1374ش؛Ahmed Akgunduz, "Osmanli kanunnameleri (dogusu, cesitleri ve tarihi seyri)", in Turkler, ed. Hasan Celal Guzel, Kemal Cicek, and Salim Koca, vol.10, Ankara: Yeni Turkiye Yayinlari, 2002; EI2, s.v. "Corlu" (by V. L. Menage); Ahmet Halacoglu, Balkan harbi sirasinda Rumeli'den Turk gocleri: 1912-1913, Ankara 1995; Joseph von Hammer-Purgstall, Geschichte des osmanischen Reiches, Graz 1963; Nicolae Iorga, Osmanli Imparatorlugu tarihi, tr. Nilufer Epceli, I(stanbul 2005; Meydan Larousse: buyuk lugat ve ansiklopedi, Istanbul: Meydan Yayinevi, 1990-1991; Stanford J. Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge 1985; Turkiye cografya atlasi, Istanbul: Dogan Burda Rizzoli, 2004; Turkiye iller haritasi, scale 1:1'800'000, Istanbul: Gurbuz Yayinlari Harita ve Ders Araclari, 2005; United Nations, Demographic yearbook, New York 2006; Ismail Hakki Uzuncarsili, Osmanli tarihi, vol.2, Ankara 1983.
