چوپان اوغوللاری (چوبان اوغوللاری)

معرف

از خاندانهای حکومتگر ترک‌تبار آناطولی که از اوایل سده هفتم تا اوایل سده هشتم بر بخشی از شمال‌غربی آناطولی، به‌نام پافلاگونیا، به مرکزیت شهر قسطمونی، فرمان راندند
متن
چوپان اوغوللاری (چوبان اوغوللاری)، از خاندانهای حکومتگر ترک‌تبار آناطولی که از اوایل سده هفتم تا اوایل سده هشتم بر بخشی از شمال‌غربی آناطولی، به‌نام پافلاگونیا، به مرکزیت شهر قسطمونی، فرمان راندند. این ناحیه را سلاطین سلجوقیِ آسیای صغیر، به اقطاع، به این خاندانِ تحت حمایت خود واگذار کرده بودند. این خاندان، که از فاتحان آناطولی شناخته شده‌اند، به تیره قایی از قبایل اوغوز منسوب‌اند (یوجل، ص 35ـ36؛ طوغان، ص 321؛ مرچیل، ص 251).مؤسس و بنیان‌گذار چوپان اوغوللاری، امیرحسام‌الدین چوپان بود که لقب امیرالامرایی داشت (رجوع کنید به ابن‌بی‌بی، 1350ش، ص 49، 132؛ یوجل، همانجا). تبار وی به امیر قراتکین، از امیران سلیمانشاه‌بن قُتُلْمِش (فاتح آناطولی)، می‌رسد (یوجل، ص 36، پانویس 44، به‌نقل از اینالجق). حسام‌الدین در میان امیران و دولتمردان تابع سلجوقیان آسیای صغیر به شجاعت، صداقت، حسن تدبیر و مردم‌دوستی شهرت داشت، و شاعران و عالمان و ارباب تصوف را ارج می‌نهاد (ابن بی‌بی، 1956، ج 1، ص304؛ یوجل،همانجا).او در دوران‌سلطنت عزالدین کیکاووس اول (حک : 608ـ615) در جنگ ترکان با روم‌شرقی، فرماندهی نیروهای مهاجم را به عهده داشت. همچنین علاءالدین کیقباد اول (حک : ح 616ـ634) بازپس‌گیری بندر سُغداق (از مراکز مهم تجاری) را از مغولان، به حسام‌الدین چوپان سپرد. حسام‌الدین، در نبردی دریایی، گذشته از بازپس‌گیری بندر سغداق، امیران روس و قپچاق را نیز به اطاعت درآورد (ابن‌بی‌بی، 1956، ج 1، ص300ـ302؛ همو، 1350ش، ص 127ـ128؛ یوجل، ص38ـ 40؛ مرچیل، ص251). در مورد زندگی وی پس از بازگشت از سغداق آگاهی چندانی در دست نیست.بعد از درگذشت امیر حسام‌الدین، پسرش آلپ یورَک به امیری رسید. نام این شخص به صورت البیوُرَک/ الب‌یورک و الپیوُرک نیز آمده است (رجوع کنید به ابن‌بی‌بی، 1350ش، ص 336؛ آقسرایی، ص 171؛ اوزون چارشیلی، ص 123). از جزئیات زندگی وی آگاهی دقیق نداریم. آنچه مسلّم است پس از جنگ کوسه داغ (طاغ) و شکست سلجوقیان از سپاه مغول در 639، آناطولی ایالتی از قلمرو مغولان شد و سلجوقیان و امیران تابع آنان، از جمله چوپان اوغوللاری، نیز اطاعت از مغولان را پذیرفتند (رجوع کنید به ابن‌بی‌بی، 1350ش، ص 236 به بعد؛ آقسرایی، ص 45؛ آشتیانی، ص 146).پس از درگذشت آلپ‌یورک، پسرش مظفرالدین یولق ارسلان، اداره امیرنشین را به دست گرفت. دوران امارت وی با سلطنت غیاث‌الدین کیخسرو سوم (ح 665ـ683) و سلطان مسعود دوم مصادف بود. از رویدادهای مهم دوره امارت مظفرالدین، تغییرات پی در پی در خاندان حکومتی مغول بود (رجوع کنید به ابن‌بی‌بی، 1350ش، ص 334ـ336).چوپان اوغوللاری ــکه پاسدار مرزهای شمال‌غربی آناطولی بودندــ و امیران آنان، به‌ویژه مظفرالدین، نزد خاندان سلجوقی و حتی مغولان احترام بسیاری داشتند، چنان‌که وقتی غیاث‌الدین مسعود در قسطمونی اعلان سلطنت کرد، مظفرالدین را به عنوان سفیر ویژه خود به منظور کسب موافقت خان مغول، نزد وی فرستاد که با احترام پذیرفته شد (ابن بی‌بی، 1350ش، ص 337؛ آق‌داغ، ج 1، ص 93، 114). با درگذشت ارغون‌خان، مبارزه و رقابت بر سر جانشینی وی در قلمرو ایلخانی آغاز شد. مظفرالدین و دیگر امیران آناطولی نیز با استفاده از این فرصت، در صدد استقلال برآمدند (یوجل، ص 46)، ولی با فوت مظفرالدین اقتدار خاندان چوپانی نیز رو به ضعف نهاد (رجوع کنید به آقسرایی، ص 170). محمود، پسر مظفرالدین، آخرین امیر این خاندان است. به‌رغم دوران کوتاه امارت وی، در دوران او نیز یورشهای مکرر بر ضد روم‌شرقی انجام گرفت که به تصرف سرزمینهای جدید انجامید. با شکست وی از سلیمان‌پاشا، حاکم نامدار جاندار اوغوللاری، دوران فرمانروایی چوپان اوغوللاری نیز سرآمد (یوجل، ص 48ـ49؛ مرچیل، ص 252).در دوران حاکمیت یکصد ساله چوپان اوغوللاری، آناطولی شمال‌غربی، به‌ویژه شهر قسطمونی، یکی از مراکز مهم فرهنگی به شمار می‌رفت. امیران این خاندان به دانشمندان توجه خاص داشتند، چنان‌که بسیاری از آنان از مناطق گوناگون، مانند آسیای مرکزی، ایران و عراق، به این شهر آمدند. منجم و فیلسوف معروف، قطب‌الدین شیرازی، کتاب اختیارات المظفری را در علم هیئت به مظفرالدین یولق‌ارسلان تقدیم کرده است (مرچیل، ص 252). محمدبن محمود نیز کتاب فسطاط العداله فی قواعدالسلطنه، به زبان فارسی، را به همان امیر اهدا نموده است (د. ا. د. ترک، ذیل مادّه). همچنین، حسن‌بن عبدالمؤمن خوئی کتاب نزهةالکُتّاب را به نام یولق‌ارسلان و قواعد الرسائل را به نام امیرمحمود بیگ نوشت (مرچیل، همانجا؛ اوزون چارشیلی، ص 113، 213). این خاندان در ساختن بناهای عام‌المنفعه نیز فعال بودند، که از جمله ساختن مدرسه دارالفنون در طاشکوپری، در ولایت قسطمونی، در زمان یولق‌ارسلان بود (مرچیل، همانجا).منابع : محمودبن محمد آقسرایی، تاریخ سلاجقه، یا، مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار، چاپ عثمان توران، آنکارا 1944، چاپ افست تهران 1362ش؛ ابن‌بی‌بی، اخبار سلاجقه روم، چاپ محمدجواد مشکور، تهران 1350ش؛ همو، الاوامر العلائیة فی الامور العلائیة، ج 1، چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه ایاصوفیه، ش 2985، چاپ عدنان صادق ارزی، آنکارا 1956؛ عباس اقبال آشتیانی، تاریخ مغول: از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، تهران 1364ش؛Mustafa Akdag, Turkiye'nin iktisadi ve itimai tarihi, Ankara 1974; Erdogan Mercil, Musluman-Turk devletleri tarihi, Ankara 1997; Ahmed Zeki Velidi Togan, Umumi Turk tarihine giris, Istanbul 1970; TDVI(A, "Cobanogullari" (by Yasar Yucel); Ismail Hakki Uzuncarsili, Anadolu beylikleri, Ankara 1969; Yasar Yucel, XIII-XV. Yuzyllarda kuzey-bati Anadolu tarihi,Cobanogullari, Candarogullari beylikleri, Ankara 1980.
نظر شما
مولفان
گروه
رده موضوعی
جلد 12
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده