چنیوت (چینیوت)

چِنیوت (چینیوت)، شهری تاریخی در ایالت شهرستان فیصل‌آباد، در بخش (ضلع) جهنگ، در استان (ایالت) پنجاب پاکستان. چنیوت در شمال شهرستان فیصل‌آباد واقع است. اسلام‌آباد در شمال و لاهور در مشرق و فیصل‌آباد در چهل کیلومتری جنوب چنیوت قرار دارد. رود چناب در شمال و مغرب آن جاری است. شهر رَبْوه، مرکز پیروان فرقه قادیانی، نزدیک چنیوت است (رجوع کنید به )اطلس جامع جهان تایمز(، نقشه 32؛) نقشه پنجاب(؛ حاج سیدجوادی، ج 1، ص 257).به دلیل وجود رود چناب در نزدیکی شهر، اقتصاد آن مبتنی بر کشاورزی و باغداری است. از قدیم، صنایع‌دستی چوبی (مانند معرق و منبت و مشبک) این شهر معروف بوده، به طوری که به خارج از کشور صادر شده است (حاج‌سید جوادی، ج 1، ص 257ـ258؛ رحمانی، ص 206). مرکز عمده صنایع‌دستی پنجاب، شهر چنیوت است که زری‌کاریهای ظریف آن روی لباس، پارچه و وسایل منزل، در پاکستان شهرت دارد(حافظ‌نیا، ص 97). اهالی چنیوت عمدتآ به زبان اردو و پنجابی صحبت می‌کنند (رجوع کنید به حکمت،ص 10؛ فرزین‌نیا، ص 13ـ14). شهر چنیوت از شمال‌شرقی، از طریق بزرگراه، به لاهور و اسلام‌آباد مرتبط می‌شود ()رجوع کنید به نقشه پنجاب().از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی شهر، که معماری آن آمیزه‌ای از شیوه هندی، ایرانی و اسلامی است، شاهی‌مسجد یا مسجد وزیرخان است. این مسجد در دوره شاه‌جهان تیموری (1037ـ 1068)بنا شد (بکّری، ج3،ص16ـ17؛حاج‌سیدجوادی، ج 1، ص 258؛ رحمانی، ص 204). مقبره حفیظ‌اللّه‌خان، کاخ عمر حیات، مزار محمد بخش سهارن، و مزار مائی‌دولت بی‌بی و قلعه ریختی یا خشتی که در زمان اکبرشاه ساخته شده‌اند، از دیگر بناهای آن است (حاج سیدجوادی، ج 1، ص 257ـ258، 268ـ269، 271، 273؛ قاسم محمود، ذیل مادّه؛ برای بناهای دیگر رجوع کنید به حاج‌سیدجوادی، ج 1، ص 274ـ277). معماران مشهور چنیوت در ساخت بنای تاج‌محل*، نقش بسیار مهمی داشته‌اند (حاج سیدجوادی، ج 1، ص 258).پیشینه. نام چنیوت در منابع به صورت جروب، چنروت، چنوت (رجوع کنید به بکّری، ج 3، ص 7، 15)، جهنوت، چهنوت (صمصام‌الدوله شاهنوازخان، ج 2، ص 441 و پانویس 2) و چندنوت (علّامی، ج 2، ص 38) ضبط شده است.به روایتی، این شهر را قبیله‌ای قدیمی به نام چندن بنا کرده یا زنی به نام رانی چندان، همسر یکی از فرمانروایان، خانه‌ای ساخته است که چندون وت یا چندنیوت (خانه چندن) نامیده شده که به مرور به چنیوت بدل گردیده است (د. اردو، ذیل مادّه؛ حاج سید جوادی، ج 1، ص 258).ظاهرآ در سال 94 که محمدبن قاسم، سردار اموی، پنجاب* را فتح کرد، چنیوت نیز به تصرف او درآمد. تیمور در سال 800، با تسخیر پنجاب، بدون خون‌ریزی بر چنیوت تسلط یافت. پس از وی، چنیوت تحت نفوذ جانشینانش بود (بابر، ج1، ص354).در 876، باربَک شاه، حاکم پنجاب، موفق شد حاکم چنیوت را که از جانب سلطان حسین قطب‌الدین، حکومت این شهر را بر عهده داشت، شکست دهد و بر چنیوت مسلط شود (د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه). در 925، ظهیرالدین بابر* آنجا و چند شهر دیگر را تسخیر نمود اما به سپاه خود دستور داد آنها را غارت و ویران نکنند، زیرا این منطقه مدتی زیر نفوذ جدش تیمور بود (رجوع کنید به بابر، ج1، ص352ـ354). به این ترتیب، چنیوت تحت تسلط تیموریان هند درآمد. بعد از وفات اورنگ‌زیب (1118)، در سراسر شبه‌قاره هرج و مرج و درگیری آغاز شد. چنیوت نیز در در طول نیمه دوم قرن دوازدهم، مورد حمله درانیها و غارتگری سیکها* قرار گرفت و ویران شد. در 1177، احمدشاه ابدالی آنان‌را شکست داد و چنیوت تحت تسلط شاه عالم بهادر شاه اول*، فرزند اورنگ‌زیب، درآمد، اما به دلیل ضعف شاه‌عالم و خودمختاری دولتهای ایالتی، چنیوت نیز زیر سلطه دولتهای خودمختار ایالتی قرار گرفت (سجان‌رای، ص 87). در 1264/ 1847، نراین سینگ، سپهسالار سیکها، به چنیوت آسیب بسیاری وارد ساخت. سال بعد، این شهر نیز همچون دیگر مناطق پنجاب*، تحت‌تسلط انگلیسیها قرار گرفت و پس از تشکیل کشور پاکستان در 1326ش/ 1947، چنیوت جزو جمهوری پاکستان شد.نواب سعداللّه‌خان، از اشخاص برجسته فرهنگی در زمان شاه جهان تیموری، خدمات زیادی برای پرورش و شناساندن هنرمندان چنیوت کرد. وی علاوه بر مسجد، مدرسه، حمام و بازار ساخت (بکّری، ج 3، ص 8، 16ـ17؛ کنبو، ج 3، ص 297؛ صمصام‌الدوله شاهنوازخان، ج 2، ص 441).منابع : اردو دائره معارف اسلامیه، لاهور 1384ـ1410/ 1964ـ1989، ذیل «چنیوت» (از بزمی انصاری)؛ بابر، امپراتور هند، بابرنامه، چاپ مانو ایزی‌نینک، کیوتو 1995ـ1996؛ فریدبن معروف بَکَّری، ذخیرةالخوانین، چاپ معین‌الحق، کراچی 1961ـ1974؛ کمال حاج سیدجوادی، میراث جاودان: سنگ‌نبشته‌ها و کتیبه‌های فارسی در پاکستان، اسلام‌آباد 1370ـ1371ش؛ محمدرضا حافظ‌نیا، «موقعیت اجتماعی‌واقتصادی پنجاب در پاکستان»، فصلنامه تحقیقات جغرافیائی، سال 11، ش 1 (بهار 1375)؛ علی‌اصغر حکمت، سرزمین‌هند، تهران1337ش؛ انجم‌رحمانی، پنجاب تمدنی و معاشرتی جائزه، لاهور 1998؛ سجان‌رای، خلاصة التواریخ، چاپ خان‌بهادر ظفرحسن‌خان، دهلی 1918؛ صمصام‌الدوله شاهنوازخان، مآثرالامرا، کلکته 1888ـ1891؛ ابوالفضل‌بن مبارک علّامی، آئین اکبری، چاپ سنگی لکهنو 1892ـ1893؛ زیبا فرزین‌نیا، پاکستان، تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1376ش؛ سیدقاسم محمود، انسائیکلوپیدیا پاکستانیکا، لاهور ] 1997[؛ محمدصالح کنبو، عمل‌صالح، الموسوم به‌شاه‌جهان‌نامه، ترتیب و تحشیه غلام یزدانی، چاپ وحید قریشی، لاهور 1967ـ1972؛EI2, s. v. "Ciniot" (by A. S. Bazmee Ansari); Map of Panjab, scale: 1:1,000,000, Lahore: Ferozsons, 2000; The Times comprehensive atlas of the world, London: Times Books, 2005.