چَندیری، شهر و قلعه‌ای قدیمی در ایالت مالْوه قدیم و امروزه شهری نوبنیاد و کوچک در استان مادیاپرادش هند. سابقه شهر را به دوران راجا ششوپال می‌رسانند. از آثار باستانی شهر، دریاچه مصنوعی کرت است که به امر راجای کرت (478/ 1085) ساخته شده است. قلعه سنگی موجود بر بالای تپه نیز از دوران همین راجا باقی‌مانده است. وجود کتیبه‌ای منصوب بر معابد جاینی* نیز نشانه نفوذ این دین در منطقه مزبور است (نات، ص1ـ2). ابوریحان‌بیرونی، ضمن توصیف‌راهها در تحقیق ماللهند از شهری به نام جندرا، در هجده فرسخی کنوج، نام برده (ص 161) که ظاهرآ مراد او همین شهر چندیری بوده است.خرابه‌های شهر قدیمی و قلعه آن، در ارتفاع هفتاد متری، در هشت کیلومتری شهرک جدید چندیری است. این شهر قبل از ویرانی دروازه‌هایی داشت که مهم‌ترین آنها دروازه دهلی، دروازه فقیر، و دروازه خونی (که دروازه قلعه نیز بود)، و همه متعلق به دوره شاهان مالوه (غوریان: 804ـ 838 و خلجیان: 840ـ937) بودند. آب شهر از پنج دریاچه و تعدادی حوضچه تأمین می‌شد (آلفیه‌ری، ص 142؛ )فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند(، ج 10، ص 163؛ )اطلس ایالتهای هند(، ص20). در چندیری قدیم، بیش از هزار مسجد وجود داشت که بیشتر آنها متعلق به دوره حکومت سلاطین مالوه بود (علّامی، ج 2، ص 94؛ )فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند(، ج10، ص 164؛ آلفیه‌ری، ص 140ـ 141).از بناهای تاریخی شهر، کوشک‌محل (متعلق به قرن نهم) و دروازه بَدل‌محل (طاق نصرتی با 15 متر ارتفاع و 5ر7 متر عرض) است (رجوع کنید به نات، ص 43؛ آلفیه‌ری، ص140، 143).ظاهراً اولین بار غیاث‌الدین بلبن در 649 به این شهر حمله برد و آنجا را خراج‌گزار دولت خود کرد (رجوع کنید به منهاج‌سراج، ج 1، ص 485؛ نات، ص 2). ابن‌بطوطه (قرن هشتم) از فتح چندیری (جندیری) به دست خسروخان ناصرالدین یکی از امرای بزرگ قطب‌الدین مبارکشاه خلجی (716ـ720) ذکری به میان آورده (ج 2، ص 445) و از چندیری به عنوان شهری عظیم با بازارهای پررونق و از فقها و عالمان و قاضیان آن یاد کرده و گفته است که امیرالامرای آن بزرگ‌ترین پادشاه ناحیه بوده است (ج 2، ص 556). پس از آن شاهان مالوه تا 937، که شهر به دست حاکمان گجرات افتاد، بر آنجا حکومت داشتند (فرشته، ج 2، ص 263ـ275). ظهیرالدین بابر*، پس از حمله به هند، در 934 چندیری را فتح کرد و این فتح را فتح دارالحرب نامید (بابر، ج 1، ص537؛ فرشته، ج1، ص209ـ210). در این زمان، قلعه چندیری در بالای کوه و خارج از شهر و شهر چندیری در میان کوه قرار داشت و راهی هموار و ارابه‌رو از زیر قلعه می‌گذشت (بابر، ج 1، ص 534). عماراتِ اعیانِ چندیری از سنگهای تراشیده و خانه‌های مردم عادی از سنگ نتراشیده ساخته شده و پوشش خانه‌ها از تخته‌سنگ بود (همان، ج 1، ص 537). چندیری چهارده هزار خانه سنگی داشت ()فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند(، همانجا). حکام قبل از بابر، در اطراف قلعه بندهای متعددی بسته و حوضهای متعددی کنده بودند (بابر، همانجا).چندیری از 1260 تا 1275/1844ـ1858 در دست ارتش دولت بریتانیا بود ()فرهنگ جغرافیایی سلطنتی هند(، همانجا).این شهر از گذشته‌های دور به بافتن نوعی پارچه ابریشمی زربافت، به نام موسلین، شهرت دارد (همان، ج 3، ص 202، ج10، ص 164).منابع : ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت 1407/1987؛ ابوریحان بیرونی، کتاب البیرونی فی تحقیق ماللهند، حیدرآباد، دکن 1377/1958؛ بابر، امپراتور هند، بابرنامه، چاپ مانو ایزی نینک، کیوتو 1995ـ1996؛ ابوالفضل‌بن مبارک علّامی، آئین اکبری، چاپ سنگی، لکهنو 1892ـ1893؛ محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته، یا، گلشن ابراهیمی، چاپ سنگی لکهنو 1281؛ عثمان‌بن محمد منهاج‌سراج، طبقات ناصری، چاپ عبدالحی حبیبی، کابل 1342ـ1343ش؛Bianca Maria Alfieri, Islamic architecture of the Indian subcontinent, photographs by Federico Borromeo, London 2000; The Imperial gazetteer of India, vol.3, 10, Oxford Clarendon Press, 1908; R. Nath, The art of Chanderi: a study of te 15th century monuments of Chanderi, New Delhi 1979; States atlas of India, ed. S. Muthiah and P. Poovendran, Delhi: Indian Book Depot, Map House, 1990.
