درست بن ابی منصور واسطی

دُرُست‌بن ابی‌منصور واسطی، راوی امامی قرن دوم. نامش محمد (← نجاشی، ص 162) و به‌سبب انتساب به شهر واسط به واسطی مشهور است (← کشّی، ص 556؛ نجاشی، همانجا؛ طوسی، 1420، ص 186). از تعبیر نجاشی (همانجا) نیز برمی‌آید که درست لقب وی بوده‌است (موحد ابطحی، ج 5، ص 544؛ قس شوشتری، ج 4، ص 275). علامه حلّی (1417، ص 346) به‌خطا نام پدرش را منصور ضبط کرده‌است (قس همو، 1415، ص 181). از سال تولد و وفات وی اطلاعی در دست نیست، اما چون او را در شمار اصحاب امام‌صادق و امام‌کاظم علیهماالسلام ذکر کرده‌اند (← برقی، 1383ش، ص 48ـ49؛ نجاشی، همانجا؛ طوسی، 1415، ص 203، 336)، در قرن دوم می‌زیسته است.به گفتة کشّی (همانجا) و ظاهراً به تبع او، طوسی (1415، ص 336)، درست واقفی بود (نیز ← ابن‌داوود حلّی، ستون530). علامه حلّی (1417، همانجا) و ابن‌داوود حلّی (ستون 452) نیز به همین سبب او را در شمار ضعفا ذکر کرده‌اند. متأخران نیز او را به‌سبب واقفی بودن ضعیف و غیرموثق دانسته‌اند (برای نمونه ← جزائری، ج 3، ص460؛ محمدبن حسن‌بن شهیدثانی، ج 1، ص 239؛ مجلسی، ص 78). هرچند بهبهانی (ص 238) در واقفی‌بودن درست تردید کرده و روایت بزرگانی چون ابن‌ابی‌عُمَیر از او را دالّ بر وثاقتش دانسته‌است (قس خویی، ج 7، ص 142). افزون بر آن، فقها به روایات منقول از وی اعتماد داشته و طبق آن فتوا داده‌اند (برای نمونه ← محقق حلّی، ج 2، ص 492؛ آبی، ج 1، ص 234ـ 235؛ علامه حلّی، 1412ـ1420، ج 3، ص 162، 248). خویی (ج 7، ص 141) نیز روایت علی‌بن حسن طاطَری از او و قرارگرفتن وی در اسناد تفسیر علی‌بن ابراهیم را دلیل وثاقت وی می‌شمارد. با این حال به نظر می‌رسد دلایل مذکور نافی واقفی‌بودن درست نیست. ازاین‌رو، برخی معتقدند که با این شواهد، روایات وی در شمار روایات قوی قرار می‌گیرد (← مازندرانی حائری، ج 3، ص 218؛ مامقانی، ج 26، ص 314).نام درست در اسناد قریب به 140 روایت از کتب اربعه شیعه آمده‌است (← خویی، ج 7، ص 139، 142ـ143، برای فهرست روایات او در کتب اربعه ← ص 414ـ421؛ نیز ← اردبیلی، ج 1، ص310ـ311). افزون بر این، در دیگر کتب روایی شیعه، از جمله کتاب المحاسن برقی (برای نمونه ← ج 1، ص 193، 204، ج 2، ص 356، 373)، بصائرالدرجات صفّار قمی (برای نمونه ← ص 467، 513) و امالی ابن‌بابویه (برای نمونه ← ص 92، 249، 636) روایاتی از وی نقل شده‌است. جز معدود احادیثی که درست بی‌واسطه از امامصادق (← برقی، 1330ش، ج 2، ص 522، 524؛ کلینی، ج 2، ص 218، 623، ج 6، ص 319، 371، 374، 488، 538) و امامکاظم (کلینی، ج 1، ص 445، ج 2، ص 158، ج 3، ص 114، ج6، ص 48؛ ابن‌بابویه، 1363ش، ج 1، ص 76، ج 2، ص665) شنیده، بقیه را با واسطة اصحاب سرشناسِ امامباقر، امام‌صادق و امامکاظم علیهم‌السلام از ایشان روایت کرده‌است. از جمله این اصحاب باید از ابوبصیر، ابراهیم‌بن عبدالحمید، بُرَیدبن معاویه، جَمیل‌بن دَرّاج، حُمران‌بن اَعیَن، زُرارَة‌بن اَعیَن، عبداللّه‌بن مُسکان، عبداللّه‌بن سنان، عمربن اُذَینه، فُضَیل‌بن یسار و هشام‌بن سالم نام‌برد. چهار تن از اصحاب اجماع، یعنی احمدبن محمد بَزَنطی* و حسن‌بن محبوب* و عبداللّه‌بن بُکَیر* و یونس‌بن عبدالرحمان، و راویانی دیگر از او روایت کرده‌اند (← خویی، ج 7، ص 139ـ140، 142).درست کتابی داشته‌است که طوسی در فهرست (همانجا) و نجاشی (همانجا) هریک دو طریق به آن ذکر کرده‌اند. همچنین ابن‌بابویه در مشیخه‌اش (1404، ج 4، ص 477ـ478) طریقی به کتاب درست عرضه داشته‌است. به گفتة نجاشی (همانجا)، علی‌بن حسن طاطری به‌واسطة عمویش، سعدبن محمد طاطری، و ابن‌نَهیک به‌واسطة ابن‌ابی‌عمیر کتاب درست را روایت کرده‌اند. ازاین‌رو، ظاهراً در دو طریق طوسی نام سعد و ابن‌ابی‌عمیر افتاده‌است (← شوشتری، همانجا؛ موحد ابطحی، ج 5، ص 546). احتمال دارد این کتاب همان اصلی باشد که به همراه پانزده اصل دیگر با عنوان الاصول الستة عشر شهرت یافته و به همین نام منتشر شده‌است. مجلسی در بحارالانوار به اصل درست اشاره نکرده و چیزی از آن نقل نکرده‌است، احتمالاً چون نسخه‌های وی فاقد این کتاب بوده‌اند. محمودی (الاصول الستة عشر، مقدمه، ص60ـ61) احتمال می‌دهد فروشندگان نسخه‌ها اصلِ درست را که ناقص بود، از ابتدای نسخه‌ها حذف می‌کردند تا عیب آن را مخفی کنند. نخستین کسی که این اصل را به مجموعه اصول شانزده‌گانه ضمیمه کرده، نصراللّه قزوینی است. او این کتاب را در ابتدای این مجموعه و احتمالاً در جای اصلی‌اش قرار داده‌است، چنان‌که قراین و تاریخ ختم نسخه‌برداری از آن گواه این مطلب است (← همان، ص 297). این اصل حاوی 62 حدیث در فقه، اخلاق، کلام و تفسیر است که فقط دو روایت از این مجموعه با متنی مشابه، به نقل از درست در دیگر منابع روایی شیعه تکرار شده‌است. البته قریب یک‌سوم این روایات به نقل از دیگر راویان در کتب روایی شیعه آمده‌است (← همان، ص 281ـ297).روایات منقول از درست غالباً فقهی است که ذیل ابواب مختلفی آمده، از جمله غسل (← طوسی، 1401، ج 1، ص 366)، نماز (کلینی، ج 3، ص340)، زکات (همان، ج 3، ص 519، 554؛ ابن‌بابویه، 1404، ج 2، ص 31؛ طوسی، 1401، ج 4، ص 32، 46)، حج (کلینی، ج 4، ص 293، 446ـ447؛ ابن‌بابویه، 1404، ج 2، ص 317، 380؛ طوسی، 1401، ج 5، ص 26، 298)، امر به معروف (کلینی، ج 5، ص 58)، نکاح (همان، ج 5، ص 358؛ طوسی، 1401، ج 7، ص 297) و ارث (کلینی، ج 7، ص 82 ، 120؛ طوسی، 1401، ج 9، ص 251، 325). البته روایاتی در موضوعات کلامی (← کلینی، ج 1، ص 151ـ152، 164؛ ابن‌بابویه، 1357ش، ص 339، 343، 365، 411ـ412)، اخلاقی (کلینی، ج 2، ص 91، 158ـ159، 218، 315، 331، ج 6، ص 48)، تاریخی (همان، ج 1، ص 445، 448) و فضل سوره‌ها و تفسیر برخی آیات قرآن (قمی، ج 2، ص 223، 402؛ کلینی، ج 2، ص 623؛ حویزی، ج 2، ص380) نیز از او نقل شده‌است. همچنین روایاتی دربارة آداب غذا خوردن و فواید و خواص خوراکیها (برای نمونه ← برقی، 1330ش، ج 2، ص 398، 403ـ 404؛ کلینی، ج 6، ص 269، 306، 316) از وی در دست است.منابع : حسن‌بن ابی‌طالب آبی، کشف‌الرموز فی شرح المختصر النافع، چاپ علی‌پناه اشتهاردی و حسین یزدی، قم 1408ـ1410؛ ابن‌بابویه، الامالی، قم 1417؛ همو، التوحید، چاپ هاشم حسینیطهرانی، قم ?]1357ش[؛ همو، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1404؛ همو، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1363ش؛ ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1383ش؛ محمدبن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج 1، قم: مکتبة‌المحمدی، ]بی‌تا.[؛ الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، قم 1381ش؛ احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن‌داوود حلّی، همان منبع؛ همو، کتاب المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1330ش؛ محمدباقربن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج المقال، در محمدبن علی استرآبادی، منهج‌المقال فی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی ]تهران[ 1307؛ عبدالنبی‌بن سعدالدین جزائری، حاوی الاقوال فی معرفة الرجال، قم 1418؛ عبدعلی‌بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولیمحلاتی، قم 1370ش؛ خویی؛ شوشتری؛ محمدبن حسن صفّارقمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران 1362ش؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت 1401/1981؛ همو، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ همو، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم 1420؛ حسن‌بن یوسف علامه حلّی، ایضاح‌الاشتباه، چاپ محمد حسون، قم 1415؛ همو، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، ]قم [1417؛ همو، مختلف‌الشیعة فی احکام الشریعة، قم 1412ـ1420؛علی‌بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، چاپ طیب موسوی جزائری، قم 1404؛ محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة‌الرجال، ]تلخیص[ محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد 1348ش؛ کلینی؛ محمدبن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم 1416؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم 1423ـ ؛ محمدباقربن محمدتقی مجلسی، الوجیزة فی الرجال، چاپ محمدکاظم رحمان‌ستایش، تهران 1378ش؛ جعفربن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج 2، قم 1364ش؛ محمدبن حسن‌بن شهیدثانی، استقصاءالاعتبار فی شرح الاستبصار، قم 1419ـ ؛ محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج 5، قم 1417؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ﺑ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407.