دَراوَردی، عبدالعزیزبن محمد، محدّث قرن دوم. عالمان رجال نام کاملش را ابومحمد عبدالعزیزبن محمدبن عُبَید مدنی جُهَنی ثبت کرده‌اند (برای نمونه ← مِزّی، ج18، ص187؛ ذهبی، 1401ـ1409، ج 8 ، ص 366). در مورد لقب دراوردی وجوه مختلفی ذکر شده‌است: برخی دَرآوَرد را قریه‌ای در خراسان (← ابن‌سعد، ج5، ص424؛ ابن‌قتیبه، ص 515)، برخی آن را از توابع فارس (بخاری، ج 6، جزء3، قسم 2، ص 25؛ ابن‌ابی‌حاتم، ج 5، ص 395) و برخی آن را از روستاهای اصفهان (سمعانی، ج 2، ص467؛ ذهبی، 1401ـ1409، همانجا) برشمرده‌اند. با این همه غالباً مورخان محل ولادت و رشد علمی دراوردی را مدینه ذکر کرده‌اند (← ابن‌سعد؛ ابن‌قتیبه، همانجاها؛ ابن‌حِبّان، ج7، ص116).او به طلب و نقل حدیث مشهور و از جمله راویان صحاح سته است (← ابن‌مَنجُوَیه، ج 1، ص 430؛ ذهبی، 1401ـ 1409، ج 8 ، ص 368؛ نیز ← بنداری و حسن، ج 2، ص 475؛ البانی، ج 2، ص 539ـ541). ذهبی (1416، ج 4، ص 371)، سَخاوی (ج 2، ص 121) و عِجلی (ج 2، ص 97) وی را ثقه دانسته‌اند، تا آنجا که ذهبی (1401ـ1409، ج 8، ص 366) به او لقب امام داده و مَعْن‌بن عیسی او را شایستة لقب امیرالمؤمنین دانسته‌است. بیشتر محدّثان و عالمان رجال احادیث دراوردی را معتبر خوانده‌اند (برای نمونه ← ابن‌سعد؛ ابن‌ابی‌حاتم، همانجاها؛ مزّی، ج 18، ص 194)، در مقابل، ابوزَرعه رازی او را در نقل احادیث به خطا متهم کرده‌است (← ابن‌ابی‌حاتم، ج 5، ص 396). احمدبن حنبل نیز احادیث دراوردی را هنگامی معتبر دانسته‌است که آن را از کتاب خود (نه از حافظه‌اش) نقل کرده باشد (← مزّی، ج 18، ص 193؛ ذهبی، 1401ـ1409، همانجا). مِزّی (ج 18، ص 194) به این نکته اشاره می‌کند که دستنوشتة نَسائی را دیده که در موضعی روایات دراوردی را چندان معتبر ندانسته، اما در مقابل در موضعی دیگر روایات وی را به چشم اعتبار نگریسته‌است، با این همه روایتش از طریق عبداللّه‌بن عمر را نامعتبر شمرده‌است.شمار مشایخ دراوردی در حدیث را بالغ بر هشتاد تن ذکر کرده‌اند، از جمله: امام جعفربن محمدصادق، محمدبن اسحاق‌بن یسار، صفوان‌بن سلیم، عبداللّه‌بن محمدبن عمربن علی‌بن ابی‌طالب، سهیل‌بن ابی‌صالح، ابوطواله و عمروبن یحیی (← بخاری، همانجا؛ مزّی، ج 18، ص 188ـ190).راویان او نیز پرشمارند، مانند شافعی، اسحاق‌بن راهویه، یعقوب دورقی، ابوحذافه سهمی، سفیان ثوری و شَعبه. البته دو راوی اخیر به لحاظ سنی از دراوردی بزرگ‌ترند (← ذهبی، 1401ـ1409، ج 8 ، ص366ـ367؛ سخاوی، ج 2، ص120ـ 121؛ برای راویان وی ← مزّی، ج 18، ص190ـ 192).نام دراوردی علاوه بر محدّثان، در زمرة فقیهان نیز ذکر شده‌است (← یعقوبی، ج 2، ص 431؛ ذهبی، 1984، ج 1، ص 297؛ ابن‌عماد، ج 1، ص 316).دراوردی در قیام مشهور محمدبن عبداللّه‌بن حسن‌بن حسن‌بن علی‌بن ابی‌طالب (مشهور به نفس زکیّه*) در 145، برضد منصور عباسی (ﺣک : 136ـ158) به همراه تنی چند از بنی‌هاشم و اهل مدینه حضور داشت و در دورة کوتاهی که محمد شهر مدینه را به تصرف خود درآورده بود، ادارة اسلحه‌خانه به عهده وی نهاده شد (طبری، ج10، ص 202، 259ـ260).به‌نظر می‌رسد دراوردی پس از این واقعه حدود چهل سال زیسته و نزد هارون (ﺣک : 170ـ193) هم حاضر شده‌است (← ابن‌منجویه، ج 1، ص430)؛ بنابراین باید جزو آن دسته از مردم مدینه باشد که به هنگام رویارویی شورشیان بنی‌هاشم با سپاه منصور، بیعت با محمد نفس زکیّه را نادیده گرفتند و وی را رها کردند (طبری، ج10، ص 226).دربارة تاریخ وفات دراوردی اختلاف‌نظر وجود دارد و سالهای 182 (← ابن‌حبّان، ج 7، ص 116؛ سمعانی، ج 2، ص 467)، 186 (بخاری؛ ابن‌حبّان، همانجاها)، 187 یا 189 (ابن‌سعد، ج 5، ص 424؛ ذهبی، 1401ـ1409، ج 8 ، ص 369؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 6، ص 316؛ ابن‌عماد، همانجا) را برای وفات وی ذکر کرده‌اند.منابع : ابن‌ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌حجر عسقلانی، کتاب تهذیب‌التهذیب،]بیروت[ 1404/1984؛ ابن‌سعد (بیروت)؛ ابن‌عماد؛ ابن‌قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عُکاشه، قاهره ] 1969[؛ ابن‌مَنْجُوَیْه، رجال صحیح مسلم، چاپ عبداللّه لیثی، بیروت 1407/1987؛ محمد ناصرالدین البانی، معجم اسامی الرواة الذین ترجم لهم العلامة محمد ناصرالدین الالبانی جرحآ و تعدیلا، اعداد احمد اسماعیل شکوکانی و صالح عثمان لحّام، بیروت 1421/2000؛ محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ]بیروت ?1407/ 1986[؛ عبدالغفار سلیمان بنداری و سیدکسروی حسن، موسوعة رجال‌الکتب التسعة، بیروت 1413/ 1993؛ محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت 1401ـ1409/ 1981ـ1988؛ همو، العبر فی خبر من عَبَر، ج 1، چاپ صلاح‌الدین مُنَجِّد، کویت 1984؛ همو، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت 1416/ 1995؛ محمدبن عبدالرحمان سخاوی، التحفة‌اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، چاپ عارف احمد عبدالغنی و خالد ملاسویدی، دمشق 1431/ 2010؛ سمعانی؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ احمدبن عبداللّه عجلی، معرفة الثقات، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه 1405/1985؛ یوسف‌بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب‌الکمال فی اسماء الرجال، ج 18، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت 1413/ 1992؛ یعقوبی، تاریخ.
