دراچ

دِراچ، شهری بندری در ساحل دریای آدریاتیک در غرب آلبانی. این شهر باستانی در چهل کیلومتری تیرانا*، پایتخت آلبانی واقع است (پتیفر و ویکرز، ص 37).نام دراچ به‌صورتهای دیراچیوم/ دیراخیوم، دیراچ و دوراکیو نیز ذکر شده‌است و امروزه در آلبانی دورّس، درایتالیایی دورازو و در صربی دراچ نامیده می‌شود (← همپ، ص 106؛ هال ، ص 73؛ آگرو ، ص 13). در ترکی عثمانی نام آن دراچ/ دراج یا دیراچ بوده‌است (← سامی، ذیل مادّه؛ علی جواد، ذیل «دراج»؛ د.ا.د.ترک، ذیل مادّه). در اوایل سدة نهم، پیری رئیس* دریادار و نویسندة عثمانی، نام شهر را تُراج ذکر کرده‌است (← د.ا.د.ترک، همانجا).شهر دراچ در دوران باستان اپیدامنوس نام داشت که از نام بنیان‌گذار آن، اپیدامنوس، فرمانروای سرزمین قدیم ایلیریا گرفته شده بود. همچنین گفته شده چون اپیدامنوس در یونانی به‌معنای پرمخاطره است و شهر همواره در معرض توفانهای شدید دریایی بوده، آن را اپیدامنوس نامیدند (سامی؛ د.ا.د.ترک، همانجاها).رومیان، با درهم شکستن ایلیریا، دراچ را تسخیر کردند و آن را توسعه دادند. با رونق گرفتن شهر، شماری از خاندانهای سرشناس رومی به آنجا مهاجرت کردند که به افزایش اهمیت شهر منجر شد (همانجاها). در دورة تسلط رومیها بر دراچ، آمفی‌تئاتری با گنجایش پانزده‌هزار تن ساخته شد (← د.ا.د.ترک، همانجا). پس از تجزیة امپراتوری روم (395م)، این شهر به روم شرقی الحاق شد. امپراتوران روم شرقی برای استحکام شهر کوشیدند به‌طوری که این شهر پس از قسطنطنیه مهم‌ترین شهر امپراتوری بود (سامی؛ علی‌جواد، همانجاها). پس از فروپاشی امپراتوری روم، دراچ بین حکمرانان نورمان، ناپل و صِرب دست‌به دست می‌شد (سامی، همانجا) تا اینکه در 770/ 1369 شارل توپیا، حکمران آلبانیا، شهر دراچ را تصرف کرد. در 787/1385، شاهزاده‌ای آلبانیایی به نام بالشه شهر را از سلطة توپیا خارج کرد. توپیا برای بازپس‌گیری دراچ به ترکان عثمانی متوسل شد و توانست در همان سال به کمک قره‌خلیل خیرالدین‌پاشا، صدراعظم عثمانی، بالشه را شکست دهد. در 790/1388 با مرگ توپیا، دراچ به دست ونیزیان افتاد (اوزون چارشیلی ، ج 1، ص 176ـ177، 203، پانویس 1، 204، 556).پس از فتح اشقودره به‌دست سلطان‌محمد فاتح (ﺣک : 855 ـ 886)، راه برای فتح دراچ هموار شد. مهم‌ترین انگیزة عثمانیان برای فتح شهر، معدن نمکی بود که در شمال شهر قرار داشت و نمک مورد نیاز اروپا را تأمین می‌کرد. به‌هر رو محمدبیگ، سردار عثمانی، با حمله به دراچ آن را از سلطة ونیزیان خارج کرد، اما پس از مدتی شهر بار دیگر به دست ونیزیان افتاد (اولیاچلبی، ج 8 ، ص710ـ711؛ شرف، ج 2، ص 182). در 907 یا 908، محمدبیگ، سردار عثمانی، دراچ را بار دیگر به قلمرو عثمانی ضمیمه کرد (← صولاق‌زاده محمد همدمی، ص 314ـ315؛ سعدالدین‌افندی، ج2، ص113ـ114). عثمانیان پس‌از فتح دراچ، آنجا را مرمت و مسجد فاتح/ جامع بایزید را در آنجا بنا کردند (سعدالدین‌افندی، ج2، ص114؛ اولیاچلبی، ج8 ، ص711). یکی‌از بناهای این ‌دوره، قلعة کوچکی بود که همچنان پابرجاست (د.ا.د.ترک، همانجا). این قلعه چهارگوش هشتصد تن گنجایش داشت (اولیاچلبی، همانجا). باروی دراچ، که آناستاسیوس، امپراتور بیزانس (متوفی 518م)، به مساحت هزار در هزار متر بنا نهاده بود، بارها بر اثر زلزله تخریب شد (د.ا.د.ترک، همانجا). در دورة عثمانی نیز از ویرانی بارو سخن رفته‌است (← علی جواد، همانجا)، اما سرانجام در 1316ش/ 1937 بر اثر زلزله‌ای شدید به کلی ویران شد (د.ا.د.ترک، همانجا).در زمان سلطان‌سلیمان قانونی (ﺣک : 926ـ974)، دراچ جزو سنجق ایلبصان/ البصان و شاهراه بازرگانی آن بود (اولیاچلبی، ج 8 ، ص710ـ711)، اما پس از دورة تنظیمات (قرن سیزدهم) یکی از سنجقهای ولایت اشقودره شد. سنجق دراچ دارای 303 روستا و چهار قضا (واحد اداری کوچک‌تر از سنجق) به نامهای تیران، قَوایه، شیاق و آقچه‌حصار بود (شرف، ج 2، ص 181؛ سامی، همانجا). بیشتر اراضی سنجق دراچ جلگه‌ای و تنها قسمتهای شرقی قضاهای تیران و قوایه کوهستانی بود (سامی، همانجا). در بخش کوهستانی، رودهای ایشم و آرسن موازی هم جریان داشتند و به دریای آدریاتیک می‌ریختند. سنجق دراچ دارای آب و هوای نامساعد و زمینهای باتلاقی و بی‌حاصل بود، اما در جنگلها و برخی نواحی آنجا غلات و محصولات دیگر کشت می‌شد (سامی؛ علی‌جواد،همانجاها).با تبدیل دراچ به مرکز سنجق، این شهر به سرعت پیشرفت کرد و مهم‌ترین بندرگاه روم‌ایلی در دریای آدریاتیک شد (سامی، همانجا). بندرگاه که پیشتر برای جلوگیری از حملات ونیزیان مسدود شده بود، با افزایش اهمیت شهر بازگشایی شد. در این دوره ساختمانهای اداری، مساجد، کلیساها و مکتبخانه‌های متعددی تأسیس و هتلها و رستورانهایی به سبک غربی بنا شد. اکثر اهالی دراچ مسلمان بودند و مسیحیان در اقلیت قرار داشتند (د.ا.د.ترک، همانجا).در اواسط ذیحجة 1330/ اواخر نوامبر 1912، ارتش صربستان دراچ را تصرف کرد. حضور صربها در آدریاتیک مخالفت آلبانیاییها را برانگیخت؛ زیرا در آن دوره دراچ مهم‌ترین بندر آلبانی محسوب می‌شد (هال، ص 73). ازاین‌رو بود که پس از تشکیل دولت جدید آلبانی، در 1332/1914، دراچ تا 1338/ 1920 پایتخت آلبانی بود. جمعیت شهر در 1323ش/ 1944، ده هزار تن بود و حکومت آلبانی، بندر دراچ را که بر اثر جنگ جهانی دوم ویران شده بود، بازسازی و زمینهای باتلاقی ساحلی (عامل اصلی کمبود جمعیت) را به اراضی کشاورزی بدل کرد. همچنین دراچ با خط آهن به تیرانا، ایلبصان و کورچه متصل شد (د.ا.د.ترک، همانجا). دراچ امروزه با نام دورّس در غرب آلبانی قرار دارد و در سرشماری 1387ش/2008، 000،305 تن جمعیت و 847 کیلومتر مربع (با حومه) مساحت داشته‌است ( آلبانی، ص 4).منابع : آلبانی، تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1388ش؛ اولیاچلبی؛ شمس‌الدین‌بن خالد سامی، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول 1306ـ1316/ 1889ـ1898؛ محمدبن حسنجان سعدالدین افندی، تاج‌التواریخ، ]استانبول [1279ـ1280؛ عبدالرحمان شرف، جغرافیای عمومی، ج 2، استانبول 1325؛ صولاق‌زاده محمد همدمی، صولاق‌زاده تاریخی، استانبول 1297؛ علی جواد، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، استانبول 1313ـ1317؛Dritan Egro, "Islam in the Albanian lands (XVth-XVIIth century)", in Religion und Kultur im albanischsprachigen Südosteuropa, ed. Oliver-Jens Schmitt, Frankfurt am Main: Peter Lang, 2010; Richard C. Hall, The Balkan wars: 1912-1913, prelude to the first World War, London 2000; Eric P. Hamp, "The position of Albanian", in Ancient Indo-European dialects, ed. Henrik Birnbaum and Jaan Puhvel, California 1966; James Pettifer and Miranda Vickers, The Albanian question: reshaping the Balkans, London 2007; TDVİA, s.v. "Draç" (by Machιel Kιel); İsmail Hakkι Uzunçarșιlι, Osmanl tarihi, vol.1, Ankara 2003.