دُجَیل ← بهمنشیرNNNNدُجَیْلی، عبدالکریم، ادیب و شاعر معاصر عراقی. خاندان دجیلی از خانواده‌های سرشناس نجف و خاستگاهش منطقة دجیل، میان بغداد و سامراست. نسب آنان به قبیلة خزرج می‌رسد (خاقانی، ج 1، ص 254؛ آل‌محبوبه، ج 2، ص 268). سال تولد دجیلی را به‌اختلاف، 1324 (شامی، ج 3، ص 209) و 1327 (خاقانی، ج 5، ص 519) آورده‌اند. او در اوایل جوانی علوم عربی و منطق را آموخت؛ هرچند این مطالعات عمیق و جدّی نبود. او به فراگیری خطابه و ذکر مصائب امام‌حسین علیه‌السلام اشتیاق بسیار داشت و با ملازمت شخصی که در این زمینه توانا بود توانست خطیبی ماهر شود (همان، ج 5، ص 519ـ520؛ آل‌محبوبه، ج 2، ص 279ـ280).دجیلی در فضای ادبی نجف سرودن شعر را آغاز کرد و گاهی بدیهه‌سرایی می‌کرد. در 1313ش (1353)/ 1934 عازم قاهره شد و به دانشسرای عالی علوم پیوست و چهار سال در آنجا به تحصیل مشغول بود. در این دوره، تقریباً هیچ شعری نسرود. پس از پایان تحصیل، به عراق بازگشت و در دبیرستانها و مراکز علمی بغداد چون دانشسرای عالی معلمان و وزارت فرهنگ عراق به تدریس زبان عربی و تحقیق پرداخت. وی از بنیادگذاران انجمن ادبی (الرابطة الادبیة) نجف در اوایل دهة 1350/ 1930 است (خاقانی، ج 5، ص 519ـ520؛ آل‌محبوبه، ج2، ص 280؛ مطبعی، ج 1، ص 131ـ132). وی متواضع، اهل تسامح، شوخ‌طبع و نکته‌سنج بود (خاقانی، ج 5، ص522ـ 523).با آنکه دجیلی را از شاعران و اندیشمندان نوگرا خوانده‌اند، او شعر نو را سست و بی‌اعتبار می‌دانست و عقیده داشت شاعران برجسته و آشنا به سبک و زبان شعر به شعر نو نمی‌پردازند و آن را کلامی کم‌مایه می‌دانند. مخالفت او نیز همانند دیگر شاعران و ادیبان نجف، شاید به‌سبب پایبند نبودن شعر نو به قالب معمول وزن و قافیة سنّتی بود (← همان، ج 4، ص 298؛ آل‌محبوبه، همانجا؛ موسوی، ص 574). دجیلی در اوایل جوانی موشحاتی سروده که بیانگر تأثیرپذیری او از ادبیات سنّتی است (← خاقانی، ج 5، ص 523). وی در اشعارش به موضوعات اجتماعی و مسائل سیاسی داخلی و منطقه‌ای و رویدادهای بین‌المللی توجه داشته‌است (برای نمونه ← ص 6ـ7، 21ـ26، 50). او شعری با عنوان «هِتْلر فی حَیْره» دارد (← ص 32) که آن را هنگام سقوط ارتش نازی و آلمان در جنگ جهانی دوم سروده‌است (← خاقانی، ج 5، ص 525؛ سامرائی، ص56ـ57). دجیلی در حمایت از نهضت ملی شدن نفت در ایران و در مدح مصدق اشعاری سروده (← ص 14ـ15) و جمال عبدالناصر* را نیز مدح کرده‌است (← ص 21ـ23) که از طبع ضداستعمار او حکایت دارد. او همچنین در 1337ش/ 1958 زن جوان مبارز الجزایری به نام جمیله بوحُرَید/ حَیْرَد (بوپاشا) را، که حکومت استعماری فرانسه در الجزایر او را به اعدام محکوم کرده‌بود، مدح کرد و وطن‌پرستی و ایثار او را ستود (← ص 9ـ10). دجیلی با برخی از شاعران بزرگ نظیر محمدمهدی جواهری* و معروف رصافی* دوستی نزدیک داشت (← خاقانی، ج 5، ص520، 528) و در سوگ رُصافی مرثیه‌هایی سرود (← ص 18ـ20). دجیلی در 1353ش (1394)/ 1974 از دنیا رفت (شامی، همانجا).آثار او عبارت‌اند از: البند فی الادب العربی: تاریخه و نصوصه (بغداد 1959)، این کتاب از مهم‌ترین آثار او و محل توجه ناقدان و ادیبان معاصر است. او در این اثر مجموعه‌های بسیاری از سروده‌های بند ]بحر طویل[ را گرد آورده و آرای خود را دربارة بند بیان کرده‌است. اگرچه با پاره‌ای از آرای دجیلی مخالفت شده، ولی اهمیت این کتاب از دید ادیبان برجسته پوشیده نمانده‌است (برای نمونه ← نازک‌الملائکه، ص 8 ـ13؛ جیّوسی، ج 2، ص 553ـ556؛ شفیعیکدکنی، ص 509ـ514)؛محاضرات عن‌الشعر العراقی الحدیث (قاهره 1959)؛ المرشد فی الاملاء و رسم‌الخط العربی (نجف 1949)؛ مع‌السائرین ]دیوان شعر [(بغداد 1960)؛ تصحیح دیوان ابوالاسود الدؤلی (بغداد 1954؛ ← کورکیس عوّاد، ج 2، ص 306ـ307؛ مطبعی، همانجا)؛ و الجواهری شاعرالعربیة (نجف 1972؛ ← موسوی، ص 219، پانویس 1) که شاید صورت کامل‌شدة کتاب الجواهری من شعره باشد که خاقانی (ج 5، ص520) از قول دجیلی از آن نام برده‌است. دجیلی قصد داشت کتابی با نام شعراءالنجف بنویسد، ولی این کتاب ناتمام ماند (خاقانی، ج 5، ص520، ج10، ص 106، پانویس 1). او دیوان خطی شیخ‌علی شرقی، از شعرای معروف عراق (دربارة او ← همان، ج 7، ص 3ـ14) را نیز گردآوری کرده‌است (همان، ج 7، ص 15).منابع : جعفربن باقر آل‌محبوبه، ماضی‌النجف و حاضرها، بیروت 1406/ 1986؛ علی خاقانی، شعراء الغری، او، النجفیات، نجف 1373/1954، چاپ افست قم 1408؛ عبدالکریم دجیلی، مع‌السائرین، بغداد 1380/ 1960؛ ماجد سامرائی، التیارالقومی فی‌الشعر العراقی الحدیث: منذالحرب‌العالمیة الثانیة 1939 حتی نکسة حزیران 1967، ]بغداد 1403/ 1983[؛ یحیی شامی، موسوعة شعراء العرب، بیروت 1999؛ محمدرضا شفیعی کدکنی، موسیقی شعر، تهران 1376ش؛ کورکیس عوّاد، معجم‌المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع‌عشر و العشرین، بغداد 1969؛ حمید مطبعی، موسوعة اعلام العراق فی القرن العشرین، بغداد 1995ـ1998؛ عبدالصاحب موسوی، حرکة‌الشعر فی النجف الاشرف و اطواره خلال القرن الرابع عشر الهجری: دراسة نقدیة، بیروت 1408/ 1988؛ نازک‌الملائکه، قضایا الشعر المعاصر، بیروت 1989؛Salma Khadra Jayyusi, Trends and movements in modern Arabic poetry, Leiden 1977.
