داوودبن فرقد

داوودبن فَرقَد، راوی امامی قرن دوم. در اینکه داوودبن فرقد، مولای آل‌ابی‌سَمّال (نجاشی، ص 158؛ قس علامه حلّی، 1415، ص 177، پانویس 4؛ اردبیلی، ج 1، ص :305 مولای آل‌ابی‌سماک) همان داوودبن ابی‌یزید عطار (نجاشی، همانجا) باشد، اختلاف هست. نجاشی (همانجا) و طوسی (1420، ص 183ـ184؛ 1415، ص 201)، شرح‌حال داوودبن ابی‌یزید و داوودبن فرقد را جداگانه و متفاوت با یکدیگر آورده‌اند (نیز ← علامه حلّی، 1417، ص 141، 143؛ ابن‌داوود حلّی، ستون 142، 145) که حاکی از یکی نبودن آنهاست، اما شواهدی هم وجود دارد که نشان می‌دهد این دو یک نفرند؛ از جمله کنیة فرقد، ابویزید بوده (برقی، 1342ش، ص 32؛ نجاشی، همانجا؛ نیز ← علامه حلّی، 1417؛ ابن‌داوود حلّی، همانجاها) و کلینی (ج 8، ص 327ـ328) نیز نام پدر داوودبن ابی‌یزید را فرقد ذکر کرده‌است (نیز ← همان، ج 3، ص 257)؛ هر دو کوفی و از اصحاب امام‌صادق و امام‌کاظم علیهماالسلام بوده‌اند (← برقی، 1342ش، ص 32، 47؛ نجاشی، همانجا؛ طوسی، 1415، همانجا؛ نیز ← خویی، ج 8، ص120)؛ و در روایات از هر دو با لقب عطار یاد شده‌است که احتمالاً به شغل آنان اشاره دارد (← کلینی، ج 4، ص 237، ج 6، ص 97، ج 7، ص 420؛ ابن‌بابویه، 1363ش، ج 2، ص 666). ابن‌بابویه نیز با اینکه هر دو عنوان را در اسناد روایاتش آورده (برای نمونه ← 1404، ج 3، ص 295ـ296، 450، ج 4، ص 24، 145، 172، 203، 211)، در مشیخه (← همان، ج 4، ص 111) فقط طریق خود به داوودبن ابی‌یزید را ذکر کرده (نیز ← نوری، ج 4، ص 277) که از اعتقاد او به اتحاد این دو حکایت دارد (← موحد ابطحی، ج 5، ص470). به علاوه، طوسی در مواردی (← 1401، ج 1، ص 371، ج 2، ص 25، 28، 289) به یکی بودن این دو تصریح کرده‌است (قس خویی، ج 7، ص 116ـ117 که این دلایل را برای یکی بودن این دو کافی نمی‌داند). رجالیان متأخر و معاصر هم این دو را یکی دانسته‌اند (← تفرشی، ج 2، ص 208؛ اردبیلی، ج 1، ص 302؛ بهبهانی، ص 136؛ مامقانی، ج 26، ص 131؛ زنجانی، ص 738؛ شوشتری، ج 4، ص 231، 302). بنابراین، اختلاف در تعبیر از این راوی در سند روایات احتمالاً از آنجا ناشی شده که او نزد عده‌ای به داوودبن فرقد و نزد جمعی دیگر به داوودبن ابی‌یزید شهرت داشته‌است؛ یا اینکه عده‌ای به‌رغم شهرت پدرش به کنیه، از او با اسم یاد می‌کردند (مامقانی، ج 26، ص 131، 133). به عقیدة موحد ابطحی (ج 5، ص 466) یاد کرد پدر داوود با کنیه حاکی از آن است که او اصالتاً عرب نبوده، چنان‌که نجاشی (همانجا) او را مولا خوانده‌است. همچنین نسبتهای اسدی و نَصْری برای او (← همانجا؛ طوسی، 1415، ص 201؛ قس علامه حلّی، 1417، ص :141 ازدی) جز با پیوند ولاء باهم قابل جمع نیستند (موحد ابطحی، ج 5، ص 470).دربارة نسب داوود در روایات و کتب تراجم مطلبی نیامده‌است. نام پدرش فرقد و کنیه‌اش ابویزید بود (برقی، 1342ش، ص 32؛ نجاشی، همانجا؛ قس طوسی، 1415، ص 201؛ نیز ← الاختصاص، ص 289؛ ابن‌داوود حلّی، ستون 145؛ علامه حلّی، 1417، همانجا). استرآبادی (ص 259) احتمال می‌دهد پدر او همان فرقد حجام، از اصحاب امام‌صادق علیه‌السلام (← طوسی، 1415، ص270؛ همو، 1401، ج 6، ص 354؛ نیز ← موحد ابطحی، ج 5، ص 466، 471)، باشد. داوود پنج برادر به نامهای یزید، عبدالرحمان، عبدالحمید، عبدالملک و عبداللّه داشت (← برقی، 1342ش، ص 22؛ طوسی، 1415، ص240، 264ـ265، 324؛ نجاشی، همانجا؛ قس موحدابطحی، ج 5، ص 475 که علی‌بن فرقد را نیز در شمار برادران داوود ذکر کرده‌است) که از آنها با عنوان بنوفرقد یاد شده‌است (← بحرالعلوم، ج 1، ص 382).از سوانح حیات داوود اطلاع چندانی در دست نیست. باتوجه به اینکه از اصحاب امام‌صادق و امام‌کاظم علیهماالسلام بوده، باید در اواخر قرن نخست یا اوایل قرن دوم به دنیا آمده باشد. مؤید این فرض، روایتی است که داوود از امام‌صادق علیه‌السلام دربارة خواص طبی هویج نقل کرده و گفته که او در آن زمان فاقد دندانهای آسیاب بوده‌است (← کلینی، ج 6، ص 371ـ372؛ قس برقی، 1330ش، ج 2، ص 524؛ کلینی، ج 6، ص 372 که از امام‌کاظم نقل شده‌است). موحد ابطحی (ج 5، ص 467ـ468) به فرض صحت روایت داوود از شهربن حَوشَب* (متوفی 112؛ ← کلینی، ج 1، ص 298) احتمال می‌دهد که او امام‌باقر علیه‌السلام (متوفی 114) را نیز درک کرده و از ایشان حدیث شنیده باشد. داوود را راوی روایتهایی از ابوالحسن ثالث یعنی امام‌هادی علیه‌السلام نیز ذکر کرده‌اند، اما داوود از اصحاب امام‌صادق و امام‌کاظم بوده‌است و نمی‌توانسته از امام هادی نقل حدیث کند (← ابن‌شهید ثانی، 1362ـ 1365ش، ج 2، ص 38ـ39؛ زنجانی، ص 739؛ خویی، ج 7، ص 93؛ شوشتری، ج 4، ص 228، 254ـ255). احتمالاً راوی این روایتها داوودبن بوزید* از اصحاب امام‌هادی علیه‌السلام بوده که نام پدرش در اسناد روایات به یزید، ابی‌یزید و فرقد تصحیف شده‌است (شوشتری، همانجاها؛ نیز ← صفّار قمی، ص 544؛ ابن‌بابویه، 1404، ج 1، ص270؛ طوسی، 1401، ج 2، ص 235، 309؛ همو، 1363ش، ج 1، ص 334). روایات فراوان داوود از امام‌صادق علیه‌السلام و مضمون روایتی که او از قرائت سورة حمدِ آن حضرت گزارش کرده (← عیاشی، ج 1، ص 22ـ 23) نشان می‌دهد که داوود از نزدیکان حضرت بوده و بسیار با وی نماز گزارده‌است.رجالیان متقدم داوود را توثیق کرده‌اند (← نجاشی، همانجا؛ طوسی، 1415، ص 336؛ نیز ← موحد ابطحی، ج 5، ص 466، 473ـ474) و نجاشی (همانجا) به نقل از اِبن‌فَضّال تعبیر «ثقةٌ ثقةٌ» را برای او آورده‌است. همچنین کشّی (ص 345ـ346) روایاتی از داوودبن فرقد از امام‌صادق علیه‌السلام آورده که ظاهراً حاوی تأیید آن حضرت و دالّ بر مدح و جلالت قدر وی است (← ابن‌شهید ثانی، 1411، ص 189ـ190؛ مامقانی، ج 26، ص 239؛ قس موحد ابطحی،ج 5، ص 474).روایات داوود در موضوعات مختلف، شامل عقاید و فقه و تفسیر و تاریخ، است. به علاوه، او صاحب کتاب نیز بوده‌است که اکنون در دست نیست. این کتاب را ابراهیم‌بن ابی‌بکر ابن‌اَبی‌سَمّال، صفوان‌بن یحیی، علی‌بن حسن طاطَری، احمدبن محمدبن ابی‌نصر و قاسم‌بن اسماعیل و عبداللّه‌بن محمد حَجّال روایت کرده‌اند (نجاشی، ص 158ـ159؛ طوسی، 1420، ص184ـ 185). اینکه بزرگان شیعه و مشایخ سرشناس حدیث و راویان مورد اعتماد، کتاب داوود را روایت کرده‌اند، خود گویای جایگاه والای اوست و نشان می‌دهد که روایات داوود، صحیح و پیراسته از هرگونه وهن است (← موحد ابطحی، ج 5، ص 476). نام داوودبن فرقد در اسناد قریب به 140 روایت در کتب اربعة شیعه آمده‌است (← خویی، ج 7، ص 97ـ98، 121ـ122؛ مدرسی طباطبائی ، ج 1، ص 214؛ برای فهرست روایات وی در کتب اربعة حدیثی شیعه ← خویی، ج 7، ص 398ـ 399، 404ـ408). داوود علاوه بر روایت از امام‌صادق که بیشتر احادیث اوست، و روایت از امام‌کاظم که ظاهراً یک مورد بیشتر نیست، از بسیاری از راویان و اصحاب سرشناس امامان شیعه نظیر مُعَلَّی‌بن خُنَیس، بُرَیدبن معاویه، یعقوب‌بن شعیب و نیز از پدر و برخی برادران خود روایت کرده‌است. همچنین به‌سبب وثاقت و اعتبار داوود، جماعت فراوانی از راویان امامی نیز از او نقل حدیث کرده‌اند، از جمله ابن‌اَبی‌عُمَیر، حسن‌بن محبوب، حسن‌بن علی‌بن فَضّال، سیف‌بن عُمَیرَه، صفوان‌بن یحیی، عبداللّه‌بن مُسکان، فَضاله‌بن ایوب، محمدبن سنان و یونس‌بن عبدالرحمان (← خویی، ج 7، ص 92، 117ـ118).منابع: ابن‌بابویه، کتاب من لایـَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1404؛ همو، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1363ش؛ ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1342ش؛ ابن‌شهید ثانی، التحریر الطاووسی، چاپ فاضل جواهری، قم 1411؛ همو، منتقی‌الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1362ـ1365ش؛ الاختصاص، ]منسوب به[ محمدبن محمد مفید، چاپ علی‌اکبر غفاری، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1402/1982؛ محمدبن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج 1، ]قم[: مکتبة المحمدی، ]بی‌تا.[؛ محمدبن علی استرآبادی، منهج‌المقال فی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی ]تهران[ 1307؛ محمدمهدی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم، المعروف بالفوائد الرجالیة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران 1363ش؛ احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن‌داوود حلّی، همان منبع؛ همو، کتاب المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1330ش؛ محمدباقربن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج‌المقال، در محمدبن علی استرآبادی، منهج‌المقال فی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی ]تهران [1307؛ مصطفی‌بن حسین تفرشی، نقدالرجال، قم 1418؛ خویی؛ موسی‌بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، ]قم [1394؛ محمدتقی شوشتری، قاموس‌الرجال، قم 1410ـ1424؛ محمدبن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران 1362ش؛ محمدبن حسن طوسی، الاستبصار، چاپ حسن موسوی خرسان، نجف 1375ـ1376/ 1956ـ1957، چاپ افست تهران 1363ش؛ همو، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت 1401/ 1981؛ همو، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ همو، فهرست کتب‌الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب‌الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم 1420؛ حسن‌بن یوسف علامه حلّی، ایضاح‌الاشتباه، چاپ محمد حسون، قم 1415؛ همو، خلاصة‌الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، ]قم[ 1417؛ محمدبن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم 1380ـ1381، چاپ افست تهران ]بی‌تا.[؛ محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة‌الرجال، ]تلخیص [محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد 1348ش؛ کلینی؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم 1423ـ ؛ محمدعلی موحدابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج 5، قم 1417؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ﺑ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407؛ حسین‌بن محمدتقی نوری، خاتمة مستدرک‌الوسائل، قم 1415ـ1420؛Hossein Modarressi Tabātabā'i, Tradition and survival: a bibliographical survey of early Shī`ite literature, vol.1, Oxford 2003.