داوودبن سلیمان، راوی امامی سدة دوم و سوم. کنیهاش ابواحمد و اصالتاً اهل قزوین بود و به همین سبب به قزوینی شهرت داشت (← نجاشی، ص 161؛ رافعی قزوینی، ج 2، ص 414). همچنین در روایات، از او با لقب غازی یاد شده است (برای نمونه ← ابنبابویه، 1362ش، ج 1، ص 179؛ همو، 1363ش، ج 1، ص 227، 281، ج 2، ص 78؛ مفید، 1403، ص 99، 309؛ طوسی، 1414، ص 49، 56، 570). ظاهراً این لقب به سبب شرکت در جنگ به وی داده شده و گاه صیغة مبالغة غزّاء دربارة او به کار رفتهاست (← ابنبابویه،1357ش، ص 377، پانویس 2؛ مسندالرضا، مقدمة حسینیجلالی، ص 30). به گفتة حسینیجلالی (مسندالرضا، مقدمه، همانجا)، این لقب از پیوند نزدیک وی با حکام وقت نیز حکایت دارد. دیگر القاب او چون قاری، مغازی، قزّاز و فرّاء صورتهایی تصحیف شدهاند (← شوشتری، ج 4، ص 245؛ مسندالرضا، همان مقدمه، ص 28ـ29). نام جد وی در منابع به صورتهای مختلف ضبط شدهاست؛ ظاهراً نام صحیح او یوسف بوده (← رافعیقزوینی، ج 2، ص 414، و جاهای دیگر؛ مِزّی، ج 21، ص 148؛ طوسی، 1415، ص 357، پانویس 3) و بقیة نامها تصحیف است (← نجاشی، همانجا: جعفر؛ عمادالدین طبری آملی، ص 37؛ سیوطی، ج 1، ص 34 : وهب؛ قس شوشتری، ج 4، ص 244ـ245، که داوودبن سلیمانبن جعفر و داوودبن سلیمانبن وهْب را در دو عنوان مجزا آوردهاست).داوودبن سلیمان را در شمار اصحاب امامرضا علیهالسلام یاد کردهاند (← طوسی، 1415، ص 357؛ قس شوشتری، ج 4، ص 244، که بهخطا گفتة طوسی در رجال از او یاد نکردهاست). ظاهراً او غیر از داوودبن سلیمان حَمّار کوفی از اصحاب امامصادق علیهالسلام است (← برقی، ص 32؛ طوسی، 1415، ص 202؛ همو، 1420، ص 184، 534). همچنین، او سوای داوودبن سلیمان از اصحاب خاص امامکاظم علیهالسلام و راوی نص آن حضرت بر امامت امامرضا علیهالسلام است (← کلینی، ج 1، ص 313؛ مفید، 1413، ج 2، ص 247ـ248، 251). شوشتری (همانجا) به اتحاد دو فرد اخیر تصریح کرده و او را غیر از داوودبن سلیمان غازی دانستهاست (نیز ← اردبیلی، ج 1، ص 304). در حالی که برخی داوودبن سلیمان غازی را همان راوی امامکاظم دانستهاند (← تفرشی، ج 2، ص 213؛ مامقانی، ج 26، ص 202؛ قس بهبهانی، ص 135، که احتمال اتحاد این دو را بعید دانستهاست). خویی (ج 7، ص 107ـ108) تعیین هویت واقعی وی را میان چند تنی که به این نام خوانده شدهاند، ناممکن دانستهاست.در منابع اولیة رجال شیعه، سخنی ناظر به توثیق یا جرح داوود نیست (قس مسندالرضا، همان مقدمه، ص 30، که توثیق شیخمفید دربارة داوودبن سلیمان، راوی امامکاظم علیهالسلام، را شاهد توثیق وی دانستهاست). در سدههای بعد، ابنداوود حلّی او را در بخش نخست رجال خود (ممدوحان) آوردهاست (← ستون 144ـ145). بهبهانی (همانجا) روایت داوود از امامرضا با سلسله متصل از پدرانش از پیامبر را شاهدی بر سنّی بودن داوود دانستهاست. اما به نظر مامقانی (ج 26، ص 194) صرف ذکر سند متصل لزوماً حاکی از سنّی بودن راوی نیست، بلکه ممکن است به قصد اتمام حجت با اهل سنّت باشد. مؤید امامی بودن داوود مضمون روایاتی است که از امامرضا نقل کردهاست (← همان، ج 26، ص 198ـ199، پانویس). ظاهراً به سبب نقل همین روایات، رجالیان اهل سنّت او را کذاب یا مجهول دانستهاند (برای نمونه ← ذهبی، ج 2، ص 8؛ ابنحجر عسقلانی، 1390، ج 2، ص 417؛ سیوطی، ج 1، ص 34). به گفتة امین (ج 6، ص 372)، ذهبی داوودبن سلیمان را به سبب روایت احادیثِ فضائل ائمه علیهمالسلام جرح کردهاست.از سوانح حیات داوود اطلاعی در دست نیست. به گفتة رافعیقزوینی در التدوین فی اخبار قزوین (ج 2، ص 415، ج 3، ص 272)، امامرضا علیهالسلام در زمان عبور از قزوین مدتی در خانة داوودبن سلیمان مخفی شده و داوود همانجا روایاتی از آن حضرت شنیده و در قالب نسخهای گرد آوردهاست. اهل قزوین این نسخه را که گاه با عنوان صحیفه یا مسند نیز از آن یاد شدهاست، از داوود روایت کردهاند (برای نمونه ← رافعیقزوینی، ج 1، ص 244، 430، ج 2، ص 213، 247، ج 3، ص 322، 353). اما حسینیجلالی (مسندالرضا، مقدمه، ص 28) احتمال دادهاست که در خوانش نسخة خطی التدوین، به خطا کلمه مستخبئاً (مشتق از خِباء به معنای چادر) به مستخفیاً (به معنای مخفی) تصحیف شده باشد. در این صورت، مراد آن بوده که امام برای سکونت موقت در قزوین، در زمینی متعلق به داوود چادری برپا کردهاست (نیز ← الرضا، امام*). در منابع رجالی اهلسنّت نیز داوود را یکی از راویان خاص امامرضا علیهالسلام دانستهاند که نسخهای از سخنان وی داشتهاست (برای نمونه ← مزّی، ج 21، ص 148؛ ابنحجر عسقلانی، 1404، ج 7، ص 338). علیبن محمدبن مهرویه قزوینی (متوفی 335؛ دربارة او ← خطیب بغدادی، ج 13، ص 538ـ539؛ رافعیقزوینی، ج 3، ص 261) شناختهترین راوی این نسخه است که آن را از داوودبن سلیمان روایت کردهاست (← رافعیقزوینی، ج 2، ص 415). بنابر روایتی که عمادالدین طبری آملی در بشارةالمصطفی (ص 37) آورده، ابنمهرویه این نسخه را در سال 266 از داوود سماع کردهاست. طوسی (1420، ص 287) کتابی به ابنمهرویه نسبت داده که احتمالاً روایت ابنمهرویه از نسخة داوودبن سلیمان از احادیث امامرضاست (← مسندالرضا، همان مقدمه، ص 36). ظاهراً این همان نسخهای است که نجاشی (ص 161) به عنوان کتابی از امامرضا علیهالسلام به داوود نسبت دادهاست، هرچند طریق نجاشی به برادر داوود، ابوحمزهبن سلیمان، میرسد. رافعی قزوینی (ج 1، ص 424، ج 2، ص 204) از راویان داوود به جز ابنمهرویه از کسانی چون محمدبن علیبن طالب قزوینی و اسماعیلبن عبدالوهاب نام بردهاست، هرچند در منابع موجود، روایتی از آنان نقل نشدهاست. همچنین بنابر سندهای روایات موجود در منابع روایی شیعه، گاه بهجای ابنمهرویه راویان دیگری از داوود روایت کردهاند که ظاهراً نام ابنمهرویه از سندها افتادهاست، از جمله سند روایتی که از طریق علیبن ابراهیم از پدرش ابراهیمبن هاشم قمی از داوود نقل شدهاست (← ابنبابویه، 1363ش، ج 1، ص 313، قس ص 227، که تصریح دارد ابنمهرویه به سال 339 در قم احادیثی از مسند را روایت کردهاست؛ برای نمونههای دیگر ← همو، 1362ش، ج 1، ص 196؛ همو، 1363ش، ج 1، ص 259).از مسند امامرضا به روایت ابنمهرویه از داوودبن سلیمان نسخههای مختلفی وجود داشتهاست (← مسندالرضا، همان مقدمه، ص 37ـ42): نسخة بلخی که ابنبابویه از طریق ابوعبداللّه حسینبن محمد اشنانی رازی در اختیار داشته و 187 روایت از آن را یکجا در عیون اخبار الرضا (ج 2، ص 25ـ49؛ برای نقل روایاتی از همین طریق در جاهای دیگر ← همان، ج 1، ص 127، 141) نقل کردهاست (برای نقل روایات از طرق دیگر ← همان، ج 1، ص 227ـ228، 259، 281، ج 2، ص 57، 78)؛ نسخة بغدادی که ابوحفص عمربن احمد ابنشاهین در 323 در بغداد از ابنمهرویه سماع کرده و ابنعقده گزیدهای از آن را در سه جزء گنجاندهاست (← رافعیقزوینی، ج 3، ص 261؛ قس مفید، 1403، ص99 : سال 302). ظاهراً مفید (1403، ص 99، 124، 309، 316) و طوسی (1414، ص 49، 56، 78، 84، 125، 157، 164، 166) از همین نسخه یا از منتخب ابنعقده (← همان، ص 336ـ337، 343ـ345) نقل کردهاند؛ نسخه بخاری که ابراهیمبن محمد بخاری (دربارة او ← رافعی قزوینی، ج 2، ص 41) در نیشابور (فارسی، ص 570) و بخارا (← مجلسی، ج 10، ص 367) روایت کرده و مجلسی (ج 10، ص 367ـ369) آن را عیناً آوردهاست. حسینیجلالی در مسندالرضا و محمد برکت در میراث مکتوب شیعه (دفتر 9، قم 1382ش، ص 55ـ72) دو نسخة دیگر به روایت بخاری را تصحیح کردهاند که با نسخة منقول در بحارالانوار تفاوت دارد (برای تفصیل بیشتر دربارة دیگر نسخههای مسندالرضا و روایات آن ← صحیفةالرضا*).منابع : ابنبابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ?]1357ش[؛ همو، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم 1363ش؛ همو، کتابالخصال، چاپ علیاکبر غفاری، قم 1362ش؛ ابنحجر عسقلانی، کتاب تهذیبالتهذیب، ]بیروت[ 1404/1984؛ همو، لسانالمیزان، حیدرآباد، دکن 1329ـ1331، چاپ افست بیروت 1390/1971؛ ابنداوود حلّی، کتابالرجال، چاپ جلالالدین محدث ارموی، تهران 1383ش؛ محمدبن علی اردبیلی، جامعالرواة و ازاحةالاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج 1، قم: مکتبة المحمدی، ]بیتا.[؛ امین؛ احمدبن محمد برقی، کتابالرجال، در ابنداوود حلّی، همان منبع؛ محمدباقربن محمداکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهجالمقال، در محمدبن علی استرآبادی، منهجالمقال فی تحقیق احوالالرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی ]تهران[ 1307؛ مصطفیبن حسین تفرشی، نقدالرجال، قم 1418؛ خطیب بغدادی؛ خویی؛ محمدبن احمد ذهبی، میزانالاعتدال فی نقدالرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ]بیتا.[؛ عبدالکریمبن محمد رافعیقزوینی، التدوین فی اخبار قزوین، چاپ عزیزاللّه عطاردی، تهران 1376ش؛ عبدالرحمانبن ابیبکر سیوطی، اللآلیء المصنوعة فی الاحادیث الموضوعة، بیروت 1403/1983؛ شوشتری؛ محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم 1414؛ همو، رجالالطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ همو، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم 1420؛ محمدبن علی عمادالدین طبری آملی، بشارة المصطفی صلیاللّهعلیهوآله لشیعةالمرتضی علیهالسلام، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1420؛ عبدالغافربن اسماعیل فارسی، الحلقة الاولی من تاریخ نیسابور : المنتخب منالسیاق، انتخاب ابراهیمبن محمد صریفینی، چاپ محمدکاظم محمودی، قم 1362ش؛ کلینی؛ عبداللّه مامقانی، تنقیحالمقال فی علمالرجال، چاپ محییالدین مامقانی، قم 1423ـ ؛ مجلسی؛ یوسفبن عبدالرحمان مِزّی، تهذیبالکمال فی اسماءالرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1422/2002؛ مسندالرضا علیهالسلام، روایة داودبن سلیمان غازی، چاپ محمدجواد حسینیجلالی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش؛ محمدبن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حججاللّه علیالعباد، قم 1413؛ همو، کتاب الامالی، چاپ حسین استادولی و علیاکبر غفاری، قم 1403؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ﺑ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407.