دانشگاه آمریکایی بیروت، نخستین دانشگاه جدید و غیرسنّتی در جهان عرب. اندیشة تأسیس این دانشگاه به نیمة دوم قرن سیزدهم/ نوزدهم بازمیگردد. در 1278/ 1862، مبلّغان مسیحی امریکایی در سوریه و لبنان که زیرنظر «شورای مأموران عالیرتبة امریکا برای مأموریتهای خارجی» کار میکردند، به دانیل بلیس (یکی از مبلّغان خود در بیروت) دستور دادند دانشکدهای را برای آموزش رشتة پزشکی تأسیس کند که با ساختار آموزشی امریکا هماهنگ باشد (← دانشگاه آمریکایی بیروت، 2012؛ قوبین، ص346؛ پنروس ، ص 8 ـ11).بلیس پس از تشکیل هیئت مدیره، برای اخذ مجوز تأسیس دانشکده از ایالت نیویورک اقدام کرد که در 5 ذیقعده 1279/ 24 اوریل 1863 با آن موافقت شد. او برای این کار صد هزار دلار در آمریکا جمعآوری کرد ولی بهدلیل بروز جنگ داخلی در این کشور، عازم انگلستان شد و در آنجا سرمایة کافی برای تأسیس دانشکده را بهدست آورد. بلیس در 25 رجب 1283/ 3 دسامبر 1866 دانشکده را با نام کالج پروتستانی سوریه در بیروت تأسیس نمود (← دانشگاه آمریکایی بیروت، 2012؛ قوبین، ص 347؛ پنروس، ص 11ـ19). حکومت عثمانی نیز مجوز تأسیس این دانشکده را صادر کرد و آن را از مالیات معاف ساخت، زیرا این دانشکده موقوفة مسیحی و مؤسسهای غیرانتفاعی بود («الکلیة السوریة الانجیلیة فی بیروت (الجامعة الامیرکیة)»، 2012).مؤسسان دانشگاه اهداف خود را در بیانیهای در 1280/ 1863، برآوردن نیازهای آموزشی بومی، حمایت از بخش صنعت و توسعة منابع آن اعلام کردند (مونرو ، ص 14ـ15؛ پنروس، ص 14). آنها همچنین، بر رعایت اصول مسیحیت و سازگاری دروس آموزشی با مبانی مسیحیت تأکید کردند. بهطوری که در 1300/1882، وقتی یکی از استادان نظریة داروین را درس داد، مدیر دانشگاه که این نظریه را مخالف با آموزههای عهدین میدانست، وی را مجبور به استعفا کرد (← جرجیزیدان، ص 272).دانشگاه کار خود را با تشکیل چند کلاس درس در منزلی اجارهای، با هیئت علمی شامل یک رئیس، یک استاد فرانسوی، یک استاد بومی، و با شانزده دانشجو آغاز کرد. پیش از پایان قرن سیزدهم/ نوزدهم، بهجای عربی، انگلیسی زبان رسمی این دانشگاه شد. در 27 آبان 1299/ 18 نوامبر 1920، کالج پروتستانهای سوریه به دانشگاه آمریکایی بیروت تغییر نام داد و از نظر سطح آموزشی و ایجاد دانشکدههای مختلف و دورههای تحصیلات تکمیلی، پیشرفت جالبتوجهی کرد. در 1303ش/ 1924، با ورود هفت دختر به این دانشگاه، زنان نیز به این دانشگاه راه یافتند (← قوبین، ص 348؛ خدوری، ص 72؛ پنروس، ص 20).هیئت امنایی که در نیویورک مستقر بود، دانشگاه را مدیریت میکرد. بودجة آن از طریق یک صندوق موقوفه و کمکهای برخی افراد، بنیادها، مؤسسات و سازمانهای دولتی و غیردولتی تأمین میشد. با شروع جنگ جهانی اول (1332ـ1337/ 1914ـ 1918)، بنیاد راکفلر ، بنیاد فورد و صندوق برادران راکفلر ، شرکتهای نفتی حاضر در خاورمیانه و در سالیان اخیر، دولت امریکا یکی از مهمترین منابع درآمد این دانشگاه بودهاند (قوبین، همانجا).دانشکدهها و مجموعههای وابسته به دانشگاه آمریکایی بیروت عبارتاند از:دانشکدة پزشکی . این دانشکده از هنگام تأسیس در 1284/ 1867، در زمینة آموزش و تربیت پزشکان و مراقبتهای بهداشتی در لبنان و خاورمیانه خدمات فراوانی کردهاست. برنامههای آموزشی این دانشکده را سازمان آموزش ایالت نیویورک همواره تأیید کردهاست و برنامههای سالیانة آموزشی آن را تهیه و تدوین میکند تا هماهنگی آموزشی دانشکدة پزشکی با نظام آموزش پزشکی ایالت نیویورک حفظ شود. در 1336ش/ 1957، این دانشکده عضو انجمن دانشکدههای علوم پزشکی آمریکا شد، اما در 1367ش/ 1988 با وضع قانون جدید که دانشگاههای خارج از قارة امریکا را از عضویت در این انجمن منع میکرد، به عضویت آن خاتمه داده شد (← دانشگاه آمریکایی بیروت، 2012؛ پنروس، ص 32ـ34). هدف اصلی از تأسیس دانشگاه آمریکایی بیروت، آموزش رشتظ پزشکی بود، اما بعدها رشتههای دیگر به این دانشگاه افزوده شد. مؤسسان دانشکدة پزشکی کورنلیوس واندیک ، جرج پست ، و جان وارتبت بودند. این سه تن در پانزده سال نخست تأسیس این دانشکده، دروس تخصصی را تدریس میکردند (مکدونالد، ص 761).دانشکدة پزشکی شامل سیزده بخش آموزشی از قبیل بیهوشی، پوست، داخلی، اطفال، پزشکی خانواده، زنان و زایمان، داروشناسی، پرتوشناسی، تشعشعات سرطانشناسی، جراحی عمومی، جراحی پلاستیک، میزراهشناسی (اورولوژی) ، و جراحی عروق است (← دانشگاه آمریکایی بیروت، 2012). بیمارستان دانشگاه یکی از معتبرترین و پیشرفتهترین مراکز درمانی خاورمیانه به شمار میرود. این بیمارستان در 1321/ 1902 با دویست تختخواب افتتاح شد و به تدریج به یک مرکز پزشکی پیشرفته بدل شد. هماکنون (1391ش)، این بیمارستان یکی از بزرگترین بیمارستانهای لبنان با خدمات گوناگون و پیشرفته پزشکی است (← دانشگاه آمریکایی بیروت، 2012).مدرسة عالی پرستاری. نخستین مدرسة پرستاری در خاورمیانه که در 1323/1905 تأسیس شد. در 1354ش/ 1975 مدرسة پرستاری جزو دانشکدة پزشکی شد و در 1361ش/ 1982 به صورت یک دانشکده مستقل درآمد. این دانشکده از 1388ش/ 2009 مدرسة عالی پرستاری رفیق حریری خوانده شد (← همانجا).دانشکدة علوم بهداشت . در 1333ش/ 1954 مدرسة عالی بهداشت عمومی تأسیس شد و بخشهای مختلف آن بهتدریج شکل گرفتند. مقطع کارشناسی در رشتة بهداشت محیط در 1340ش/ 1961 و مقطع کارشناسیارشد در رشتة بهداشت عمومی در 1350ش/ 1971 پایهریزی شدند. در 1357ش/ 1978، نام این مدرسه به دانشکدة علوم بهداشت تغییر یافت (← همانجا).دانشکدة هنرها و علوم . این دانشکده در 1283/ 1866 تأسیس شد و شامل 22 بخش آموزشی در سه زمینة علوم انسانی، علوم اجتماعی و علوم پایه است. این دانشکده در مقطع کارشناسی و کارشناسیارشد دانشجو میپذیرد (← همانجا).دانشکدة مهندسی و معماری . در 1331/1913، دانشگاه باتوجه به نیاز جهان عرب به علوم مهندسی، رشتة علوم مهندسی را در مقطع کارشناسی در دانشکدة هنر و علوم تأسیس کرد.در 1323ش/ 1944، رشتة مهندسی عمران نیز بدان افزوده شد. مدرسة عالی مهندسی و معماری در 1330ش/ 1951 تأسیس شد و تدریس رشتههای مهندسی عمران، مهندسی مکانیک، مهندسی برق و مهندسی معماری در آن آغاز گردید. در 1342ش/ 1963، این مدرسه به دانشکدة مهندسی و معماری تغییر نام داد، و چهار بخش معماری، عمران، برق و مکانیک در آن فعالیت خود را آغاز کردند. دانشکده مهندسی و معماری از 1341ش/ 1962 دورة کارشناسیارشد در رشتههای مهندسی عمران، برق و مکانیک، و از 1386ش/ 2007، دورة دکتری در همة رشتهها را تأسیس کردهاست (← همانجا).دانشکدة کشاورزی و علوم غذایی . این دانشکده در 1331ش/ 1952 تأسیس شد و با تأسیس رشتههایی مثل کشتوصنعت، کشاورزی، صنایعغذایی، مدیریت بومْسازگان (اکوسیستم) و تغذیه نیازهای کشاورزی جوامع شهری و روستایی را برآورده ساختهاست. در این دانشکده، فعالیتهای تحقیقاتی در زمینة تغذیه، محیطزیست، مدیریت منابع طبیعی و توسعه روستایی پیشرفتهایی داشتهاست (← همانجا).کتابخانة مرکزی دانشگاه، کتابخانة یادمان نامی جافت ، شامل دو قسمت کتابخانة مهندسی ـ معماری و کتابخانة علوم کشاورزی است. کتابخانة پزشکی یادمان صعب نیز زیرمجموعه کتابخانة مرکزی و متعلق به دانشکدة پزشکی و دارای منابع بسیار غنی و کهن است (← همانجا).اعضای هیئت علمی این دانشگاه از ملیتهای مختلف و بیشتر، امریکایی و عرباند. این دانشگاه با پذیرش دانشجویان محدود درصدد حفظ کیفیت و استانداردهای آموزشی است (قوبین، ص 351ـ355).شخصیتهای نامداری از دانشگاه آمریکایی بیروت فارغالتحصیل شدهاند ازجمله: آنطوان سعاده*، قسطنطین زُرَیق*، سیدمحمود حسابی*، سلیمالحُص (نخستوزیر سابق لبنان در پنج دورة متفاوت)، جورج حَبَش (مؤسس و رهبر جبهه خلق برای آزادی فلسطین*)، فؤاد سِنیوره (نخستوزیر لبنان از 1384 تا 1388ش/ 2005ـ 2009)؛ نجیب میقاتی (نخستوزیر فعلی لبنان از 1390ش/ 2011)؛ عبدالرحمان شَهبَندَر*؛ احمد شُقَیری* و علیاکبر صالحی (وزیرخارجه فعلی جمهوری اسلامی ایران)؛ قاسم غنی (پزشک و نویسندة ایرانی) (← «برجستهترین فارغالتحصیلان و دانشجویان دانشگاه آمریکایی بیروت»، 2012؛ صالح زهرالدین، ص 44، 385؛ غنی، ص 90ـ91).منابع : جرجیزیدان، «تاریخ اول ثورة مدرسیة فی العالم لعربی»، الهلال، سال33، ش 3 (جمادیالاول1343)؛ صالحزهرالدین،موسوعة رجالات من بلادالعرب، بیروت 2001؛ قاسم غنی، زندگی من، تهران 1361ش؛ «الکلیة السوریة الانجیلیة فی بیروت (الجامعة الامیرکیة»)، Yabeyrouth، 2012.Retrieved Jun. 11, 2012, from http://www.yabeyrouth. com/pages/index 184.htm;American University of Beirut, 2012. Retrieved Jun.11, 2012, from http://www. aub.edu.lb/main/Pages/index.aspx; Elie kedourie, Arabic political memoirs and other studies, London 1974; Joseph J. McDonald, "The American university of Beirut: School of medicine", Journal of medical education, vol.33, no.11 (Nov.1958); John Murchison Munro, A mutual concern: the story of the American University of Beirut, Delmar, N.Y. 1977; "Notable American University of Beirut alumni/ students", Ranker, 2012. Retrieved Jun.16.2012,from http://www.ranker .com/list/notable- american-university- of-Beirut- alumni-and- students/ reference? Page=2; Stephen B. L. Penrose, That they may have life: the story of the American University of Beirut 1866-1941, Beirut 1970; Fahim Issa Qubain, Education and science in the Arab world, New York 1979.
