دانشکده مجله

دانشکده، مجله، از مجله‌های ادبی اواخر عهد قاجار، به مدیریت محمدتقی بهار* در تهران. این مجله ناشر نوشته‌ها و افکار انجمنی ادبی بود که در ربیع‌الاول 1334 تأسیس شد. این انجمن در 1335 «جرگة دانشوری» نام گرفت و از 1336 «دانشکده» نامیده شد. محمدتقی بهار، غلامرضا رشیدیاسمی و سعید نفیسی از اعضای این انجمن بودند (← مجلة دانشکده، ]دورة کامل[، پیشگفتار مهرداد بهار، ]ص 1، 6[؛ رشیدیاسمی، ص 119).در پشت جلد هر شماره دانشکده که در قطع رُقعی چاپ می‌شد، این توضیحات دیده می‌شد: «مجموعه‌ای است ادبی، اجتماعی، اخلاقی، فلسفی و تاریخی آغاز هر ماه شمسی تحت‌نظر هیئت مؤسسة دانشکده منتشر می‌شود، مدیر و مؤسس: م. بهار». دانشکده پس از بهار*، که به مدیریت یوسف اعتصام‌الملک منتشر می‌شد، دومین مجلة ادبی به زبان فارسی در تاریخ ایران است (← مجلة دانشکده، ص 565).محمدتقی بهار در سرمقاله نخستین شمارة دانشکده (ثور 1297/ 21 آوریل 1918)، ذیل «مرام ما»، مطرح کرد که جوانان انجمن ادبی دانشکده با نشر این مجله می‌خواهند ضمن پاسداری از ادب کهن فارسی، با روشی متعادل تجددی در ادبیات ایران پدید آورند، اما با افراط‌گری مخالف‌اند (نیز ← مجلة دانشکده، همان پیشگفتار، ]ص 2ـ 4[).روزنامة تجدد در تبریز سرمقالة بهار را عیناً به چاپ رساند و به‌شدت از مطالب آن انتقاد کرد. بهار در سرمقاله شمارة سوم دانشکده (سرطان 1297/ 22 ژوئن 1918) به روزنامة تجدد پاسخ داد، اما روزنامة تجدد نیز مجدداً در نحوة تجدد ادبی با مشی دانشکده مخالفت کرد (← آرین‌پور، ج 2، ص 446ـ452).بیشترین آثار مندرج در دانشکده به قلم محمدتقی بهار، عباس اقبال آشتیانی و غلامرضا رشیدیاسمی است. بلندترین مقاله‌های مجله که در شماره‌های پی‌درپی ادامه یافته‌است، «تاریخ ادبی» به قلم عباس اقبال آشتیانی (با امضای عباس آشتیانی)، دربارة سیر تاریخ ادبیات ایران از پیش از اسلام تا دورة غزنویان، و «انقلاب ادبی» به قلم سعید نفیسی و رشیدیاسمی (گاه با امضای رشید کرمانشاهی) دربارة مکتبهای ادبی در اروپا به‌ویژه فرانسه است (قس صدرهاشمی، ج 2، ص 271، که بعضاً دربارة مقاله‌های مذکور توضیحات اشتباه داده‌است).در بیشتر شماره‌های دانشکده، شاعران، نویسندگان، فیلسوفان و اندیشمندان اروپایی ذیل مبحث «بزرگان» معرفی شده‌اند، از جمله لامارتین (ص 311ـ314) و ژان ژاک روسو (ص 477ـ482) به قلم رشیدیاسمی، یوهان ولفگانگ فون گوته (ص 200ـ202) به قلم س. محمود، و بوالو دپرئو(ص 86 ـ 89) به قلم سعید نفیسی. در این مجله، ترجمة برخی آثار شاعران و نویسندگان اروپایی منتشر می‌گردید، از جمله «کابوس» از گوته به قلم رضا هنری (ص 149ـ150)، و «مدخل جهنم» از کتاب دوزخِ دانته به قلم سعید نفیسی (ص 486ـ 487). بهار نیز خود برخی از حکایتهای لافونتن را در دانشکده به نظم فارسی نوشته‌است (مثلاً ص 505ـ506).مباحث متفرقه‌ای نیز ذیل عنوان «رنگارنگ» در دانشکده منتشر می‌شد، مانند «دفع مگس و مضرات آن» (ص 108ـ112) و «عشق فردریک دوم امپراطور آلمان به قرائت» (ص 221ـ 222) نوشتة عبدالله انتظام، و «اختراع قند و شکر» (ص 275ـ 282)، نوشتة عباس اقبال آشتیانی.به‌ندرت در برخی شماره‌های دانشکده، ذیل عنوان «صفحه‌ای از تاریخ»، مقاله‌هایی هم دربارة تاریخ اروپا درج شده‌است (مثلاً ص 163ـ170،246ـ255).در دانشکده ذیل عنوان «آثار اساتید»، هم اشعار شاعران قدیم ایران همچون حنظله بادغیسی (ص 205)، فرخی سیستانی (ص 325ـ327)، و جامی (ص 139)، و هم اشعار معاصران از جمله ایرج‌میرزا (ص 139)، رشیدیاسمی (ص 493) و البته ملک‌الشعرای بهار (مثلاً ص 208،492) به چاپ رسیده‌است.دانشکده در تاریخ ادب فارسی، ظاهراً نخستین نشریه‌ای است که موضوع «نقد ادبی» به روش غربیان را مطرح کرده‌است. آغازگر آن عباس اقبال آشتیانی با مقاله «انتقاد ادبی» بود (← ص 223ـ226) که با پاسخ به انتقاد بهار از مقالة یاد شده در دانشکده (ص 400ـ402)، عملاً موضوع نقد ادبی را در این مجله گسترش داد (← ص 494ـ497، و پاسخ مجدد بهار به اقبال، ص 497ـ504، و بازنوشتة اقبال در پاسخ او، ص 582ـ 593). مقالة «شعر خوب» (ص 283ـ290، 339ـ 356) بهار را نیز از نخستین نمونه‌های نقد ادبی در دانشکده می‌توان محسوب کرد.دانشکده یک سال بیشتر دوام نیاورد و به‌سبب مشکلات گوناگون بهار، از جمله مشکل مالی، تعطیل شد (← مجلة دانشکده، همان پیشگفتار،]ص 5[). بهار وقتی در 1303ش یک دوره مجله را به دوست خود، رحیم‌زاده صفوی، اهدا کرد آن را این‌گونه پشت‌نویسی نمود: «این مجله دانشکده را که نتیجة یک سال زحمت و هزار تومان خسارت است برای یادآوری دائمی اخلاص و ارادت تقدیم دوست صمیمی خود آقای صفوی می‌نماید» (مشیری، ص 190).آخرین شمارة دانشکده، شماره 11ـ12، به تاریخ «برج ثور 1298 مطابق 20 آوریل 1919» (19 رجب 1337) منتشر شد.در 1370ش، انتشارات معین دورة کامل دانشکده را با پیشگفتار مهرداد بهار، در 2200 نسخه باز چاپ کرد.منابع: یحیی آرین‌پور، از صبا تا نیما، ج 2، تهران 1354ش؛ غلامرضا رشیدیاسمی، ادبیات معاصر، تهران 1352ش؛ محمد صدرهاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان 1363ـ1364ش؛ مجلة دانشکده : 1336قمری، مدیر و مؤسس: ملک‌الشعراء بهار، ]دورة کامل[، تهران: معین، 1370ش؛ فریدون مشیری، «یادگارهایی از ملک‌الشعراء بهار»، آینده، سال 8 ، ش 3و4 (خرداد و تیر 1361).